Ferezdak’ın Şairliği ve Arap Edebiyatındaki Yeri

Yıl 2022, Sayı: 15, 107 - 133, 31.12.2022

Esat Ayyıldız

https://doi.org/10.47502/mizan.1142133

Öz

Ferezdak lakabıyla tanınan Hemmâm b. Gâlib, Emevî Döneminin en meşhur Arap şairleri arasında yer almakta ve Arap edebiyatında bilhassa nazmettiği hicviye ve methiye şiirleriyle tanınmaktadır. Bu çalışmada Ferezdak’ın şairliğinin ve edebî şahsiyetinin bilimsel bir metotla tetkik edilmesi hedeflenmektedir. Dolayısıyla araştırmanın temel kaynağı, şairin bizzat kendi divanıdır. Makale kapsamında öncelikle Ferezdak’ın edebî şahsiyeti ve şairliği hakkında bazı biyografik, edebî ve tarihî bilgi verilmiştir. Bunun ardından çalışmadaki hipotezlerin desteklenmesi adına, Ferezdak’ın divanından seçilen bazı mühim kasideler Türkçeye tercüme edilerek incelenmiştir. Şairin Zeynelâbidîn’i methettiği bir kasidesi, onun methiye şiirlerinin mütalaası hususunda örnek olarak seçilmiş ve bu şiir Türkçeye tam haliyle çevrilerek analiz edilmiştir. Onun hiciv şairliği hususunda ise, Emevî Halifesi Muâviye’yi hedef aldığı meşhur bir kasidesi tetkik edilmiştir. Bu kasidesinde Ferezdak’ın hiciv sanatındaki yeteneğini kanıtlamış olduğunu söylemek mümkündür. Mezkûr kaside ayrıca onun fahr türündeki eğilimlerini de yansıtabilecek niteliktedir. Son olarak Ferezdak’ın mersiye türündeki şiirlerinin mütalaası hususunda, onun kısa bir manzûmesi örnek olarak seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Klasik Arap Edebiyatı, Ferezdak, Hiciv, Methiye

The Poetry and Literary Career of al-Farazdaq

Öz

Hammām b. Ghālib, known as al-Farazdaq, was among the most famous Arab poets of the Umayyad Period. He was primarily known for his satirical and panegyrical poems in Arabic literature. This study aims to examine al-Farazdaq’s poetry and literary career with a scientific method. Therefore, the main source of the research is the poet’s divan. In the article, first of all, some biographical, literary, and historical information about al-Farazdaq’s career and poetry is given. After that, some important qasidas selected from al-Farazdaq’s divan were translated into Turkish and analyzed to support the hypotheses in the study. A qasida of al-Farazdaq in which he praised Zayn al-‘Ābidīn was chosen as an example to examine his panegyrical poetry and this poem was translated into Turkish and analyzed in its complete form. A famous poem, in which he criticized the first Umayyad Caliph Mu‘āwiya, has been studied as an example of his satires. It is possible to say that al-Farazdaq has proven his talent in the art of satire in this ode. This poem also reflects his inclinations in the genre of fakhr. Finally, a short poem of al-Farazdaq was chosen as an example to research his elegiac poetry.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Classical Arabic Literature, al-Farazdaq, Satire, Panegyric., Ferezdak, Hiciv, Methiye

Kaynakça

• Abed, Athraa Abdullah Abed. el-Ferazdak’ın Şiirinde İslam’ın ve Ehl-i Beyt Sevgisinin Etkisi. Kayseri: Ersiyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ayyıldız, Esat. “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 22/1 (Mart 2022), 67-97. https://doi.org/10.33415/daad.1037608
• Blachère, Régis. “al-Farazdaḳ”. The Encyclopaedia of Islam. Ed. B. Lewis vd. 2/788-789. Leiden: E. J. Brill, 1991.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. 2 Cilt. Weimar: Verlag von Emil Felber, 1898.
• el-Cumaḥî, Muhammed b. Sellâm. Ṭabaḳâtu’ş-şu‘arâ’. haz. Josef Hell - Taha Ahmed İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422/2001.
• Ḍayf, Şevḳî. Târîḫu’l-edebi’l-‘Arabî: el-‘Aṣru’l-İslâmî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif bi-Mıṣr, ts.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi III: Emeviler Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2012.
• Ergin, Ali Şakir. “Ferezdak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/373-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• el-Ferazdaḳ. Dîvânu’l-Ferazdaḳ. haz. Ali Fâ‘ûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
• Furat, Ahmet Subhi. Arap Edebiyatı Târihi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996.
• van Gelder, G. J. H. “al-Farazdaq, Hammām ibn Ghālib”. Encyclopedia of Arabic Literature. ed. J. S. Meisami vd. 1/219-220. Londra-New York: Routledge, 1998.
• Goldziher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. çev. Rahmi Er - Azmi Yüksel. Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• Huart, Clement. Arap ve İslâm Edebiyatı. çev. Cemal Sezgin. Ankara: Tisa Matbaacılık Sanayii, 1971.
• Ibn Hischam, Abd el-Malik. Das Leben Mohammed’s nach Mohammed ibn Ishak, Bearbeitet von Abd el-Malik Ibn Hischam, Aus dem Arabischen übersetzt von Gustav Weil. çev. Gustav Weil. Stuttgart: Verlag der J. B. Metzler’schen Buchhandlung, 1864.
• İbn Ḥazm. Cemheratu’l-ensâbi’l-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1403/1983.
• el-İṣfehânî, Ebû’l-Ferec Alî. Kitâbu’l-eġānî. thk. İhsân Abbâs - İbrahim es-Se‘âfîn. 25 Cilt. Beyrut: Dâr Ṣâdır, 1429/2008.
• Keḥḥâle, Ömer Rıza. A‘lâmu’n-nisâ’ fî ‘Âlemeyyi’l-‘Arab ve’l-İslâm. 5 Cilt. Beyrut: Mu’essesetu’r-Risâle, ts.
• Nallino, Carlo-Alfonso. La littérature arabe des origines à l'époque de la dynastie umayyade. çev. Charles Pellat. Paris: G. P Maisonneuve, 1950.
• Schaade, A. “Ferezdak”. İslâm Ansiklopedisi. 4/556-558. İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi, 1948.
• Seller, Yusuf. Şiirde İntihal Meselesi ve Arap Şiirine Yansımaları. Ankara: Gece Kitaplığı, 2021.
• Sezgin, Fuat. Geschichte des arabischen Schrifttums. 17 Cilt. Leiden: E. J. Brill, 1975.
• Toprak, M. Faruk. Klasik Arap Şiirinde Ehl-i Beyt ve Şîa. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.
• Toprak, M. Faruk. Sıradışı Bir Emevî Valisi Haccâc. Ankara: Grafiker Yayınları, 2021.
• Tur, Salih. Ahtal, Ferezdak ve Cerîr’in Şiirlerinde Medih ve Hiciv. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Tuzcu, Kemal. “Bir Emevî Şairi: Kuseyyir ‘Azze”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44/1 (2004), 17-30.
• Tüz, Tayyib. “Emevîler Dönemi Siyasi Şiir ‘Ferezdak’ Örneği”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/9 (2015), 259-272.
• Ürün, Ahmet Kâzım. “Fuḥûlu’ş-Şu‘arâ (el-Aḫṭal, Cerîr, el-Farazdaḳ) ve en-Naḳâ’iḍ”. S. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 11 (1997), 53-73.
• Yanık, Nevzat H. Arap Şiirinde Tasvir. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2010.
• Yusuf, Halid. el-Hicâ’ ‘inde Cerîr ve’l-Ferazdaḳ. Beyrut: Mu’essesetu’r-Riḥâbi’l-Ḥadîs̱, 2010.
• ez-Ziriklî, Hayreddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.