Bakara Suresi 184. Ayeti Bağlamında Ramazan Orucu Fidyesi

Yıl 2022, Sayı: 15, 63 - 90, 31.12.2022

Muhammed Çuçak

https://doi.org/10.47502/mizan.1160231

Öz

Meşruiyeti önceki ümmetlere kadar uzanan Ramazan orucu, İslam’ın beş temel şartından biridir. İslam’ın ilk döneminde isteğe bağlı olarak tutulan oruç zamanla her mükellef tarafından edası farz hale gelmiştir. Gün boyu yeme, içme ve cinsel ilişkiden uzak durmak suretiyle eda edilen orucun ifası için kişinin hem manevi hem de fiziki açıdan hazır olması gerekir. Bu nedenle yolcu ve hasta gibi fizyolojik olarak oruç tutmaya müsait olmayan mazeret sahiplerinin oruç tutmamalarına izin verilmiştir. Böyle bir durumda olup da oruç tutamayan kimsenin tutamadığı orucu telafi edilebilmesi için ileri sürülen yükümlülüklerden biri de fidye verilmesidir. Fidye, fıkıhta sıkça başvurulan ve yerine göre farklı anlam yüklenen bir kavramdır. Ramazan orucu fidyesinden kasıt; hastalık ve yaşlılık gibi şer’î bir özre sahip birinin oruç tutamadığı her gün için bir yoksulu doyurmasıdır. Oruç fidyesi meşruiyetini, âlimler arasında bazı görüş ayrılıkları olmakla birlikte Bakara suresinin 184. âyetinden almıştır. Fidye olarak hurma, buğday ve arpa gibi yiyeceklerin verileceği ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Ramazan, Oruç, Fidye, Kaza

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddin Seyyid Mahmud el-Bağdâdî. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’ân’i’l-azîm. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Âsımî, Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım en-Necdi. Hâşiyetü’r-ravzi’l-mürbi’ şerhi Zadi’l-müstekni’. b.y., 1. Basım, 1978.
• Bedreddin el-Aynî, Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed. el-Binâye fi Şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1990.
• Berâzi’î. et-Tehzîb fî ihtisâri’l-Müdevvene, thk. Muhammed el-Emîn Veled Muhammed Sâlim b. eş-Şeyh. Dubai: Dârü’l-Buhûs, 1. Basım, 2002.
• Beyhekî, Ebû Bekr Ahmet b. el-Hüseyin. Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, haz. Abdulmu’tî Emin Kalecî. Halep ve Kahire: Dârü’l-Va’yi, 1. Basım, 1991.
• Beyhekî, Ebû Bekr Ahmet b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdul Kadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. Dımaşk ve Beyrut: Dârü İbn Kesir, 2002.
• Buhûtî, Şeyh Mansur b. Yunus b. İdris el-Hanbelî. Şerhü Münteha’l-irâdât, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2000.
• Burhânpûrlu, Nizâm ve Heyet. el-Fetâva’l-Hindiyye, tsh. Abdüllatîf Hasan Abdurrahmân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bustânî, Butrus. Muhîtu’l-muhît. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1407.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer eş-Şâfiî. Haşiyetü’l-Büceyrimî alâ’l-Hatîb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmet b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed es-Sadık Kamhavi. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Cessâs, Ebu Bekr Ahmet b. Ali er-Râzî el-. Muhtasarü İhtilâfi’l-Ulemâ, thk., Abdullah Nezîr Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1995.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât, thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dârü’l-Fadile, ts.
• Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdulmelik b. Abdullah el-. Nihâyetü’l-matlab fi dirâyeti’l-mezheb, thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 2007.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İfav, 64. Basım, 2017.
• Ebû`l-Meâlî, Burhânüddin Mahmûd b. Ahmet b. Abdilaziz b. Mâze el-Buhârî el-Hanefî. el-Muhîtü`l-Burhânî fî`l-fıkhi`n-Nu`mânî, thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as el-Ezdi es-Sicistânî. Sünenü Ebû Dâvûd, thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kible li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1998.
• Ebû Hayyan, Muhammed b. Yusuf el-Endülüsî. el-Bahru’l-muhît, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvez. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Ömer, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdulber en-Nemri el-Kurtubî. el-Kāfî fi fıkhı ehli’l-Medineti’l-Mâlikî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
• Ebû’l-Ferc, Şemsüddin Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed b. Kudâme. eş-Şerhü’l-kebir, (el-Mukni’ ve’l-İnsaf ile birlikte) thk. Abdullah b. Abdu’l- Muhsin et-Türkî ve Abdulfettâh Muhammed el-Hulvu. Kahire: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1. Basım, 1993.
• Gırnâtî, Ebû’l-Kasım Muhammed b. Ahmet b. Cüzey. el-Kevâninü’l-fıkhiyye, thk. Mâcid el-Hemevî. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1. Basım, 2013.
• Haccâvî, Ebû’n-Necâ Şerefeddin Mûsâ el-Mekdesî el-. el-İknâ’ fî fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, haz. Abdüllatîf Muhammed Mûsâ es-Sebkî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Haddâd ez-Zebîdî, Ebu Bekr b. Ali b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire, thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2006.
• Hammâd, Nezîh. Mu’cemü’l-mustalahâtı’l-mâliyye ve’l-iktisâdiyye fi luğeti’l-Fukehâ. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2008.
• Hâzin, Alâuddin Ali b. Muhammed İbrâhim el-Bağdâdî. Tefsîrü’l-Hâzin, haz. Abdusselam Muhammed Ali Şâhin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2004.
• Hurşî, Ebû Abdullah Muhammed. Şerhu’l-Hurşî alâ muhtasarı Halîl. Mısır: el-Matbaatü’l-Emîrîye, 2. Basım, 1899.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebu Ömer Yusuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstiẕkârü’l-câmiʿ li-meẕâhibi fuḳahâʾi’l-emṣâr ve ʿulemâʾi’l-aḳṭâr, haz. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. Kahire: Dârü’l-Va’yi, 1. Basım, 1993.
• İbn Adil, Ebu Hafsa Ömer b. Ali. el-Lübâb fî Ulûm’i-Kitâb, thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Muavvez. Beyrut: Dârü’l-Kütübi ’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Muhallâ, thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: el-Matbaatu’l-Müniriyye, 1. Basım, 1933.
• İbn Kesir, Ebû’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsirü’l-Kur’ani’l-azîm, thk. Sami b. Muhammed es-Selâme. Riyad: Dârü Tayyib li’n-Neşr ve’t-Tevz, 2. Basım, 1999.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî ve Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. el-Muğni’. Beyrut: Dârü ’l-Kütübi ’l-’ilmiyye, 1. Basım, 1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce, thrc. Muhammed Nasırüddin Albânî. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaluldin Muhammed b. Mükerrem el-İfrikî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sadır, ts.
• İbn Muhennâ, Ahmed b. Ğuneym b. Sâlim. el-Fevâkihü’d-Devvânî alâ Risâleti ibn Ebî Zeyd el-Keyrevânî, haz. Abdu’l-Vâris Muhammed Ali. Beyrut: Dârü ’l-Kütübi ’l-’ilmiyye, 1. Basım, 1997.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. el-Mübdi‘ şerhü’l-Mukni‘, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• İbn Rüşd. el-Beyân ve’t-Tahsîl, thk. Ahmed el-Hebâbî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1988.
• İbn Rüşd el-Hefîd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, thk. Alî Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1996.
• İbn Tâhir, el-Habîb. el-Fıkhu’l-Mâlikî ve edilletüh. Beyrut: Müessesetü’l-Meârif, 5. Basım, 2007.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethi’l-Kadîr, thk ve thrc. Abdurrezzak Gālip el-Mehdi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İlîş, Muhammed b. Ahmed. Şerhu menhi’l-Celil. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1984.
• Karâfî, Şehabeddin Ahmed b. İdris. ez-Zahîra, thk. Muhammed Hacci. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karevî, Muhammed el-Arabî. el-Hulâsatu’l-fıkhiyye alâ mezhebi’s-sâdeti’l-Mâlikiyye. ed. Yahyâ Murâd. Kahire: Müessesetü’l-Muhtâr, 1. Basım, 2009.
• Kāsânî, Alâeddin Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâi‘u’s-sanâi fî tertibi’ş-şerâi‘, thk. Alî Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmet el-Ensârî. el-Cami li Ahkâmi’l-Kur’an, haz. Hişam Semir el-Buhârî. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2. Basım, ts.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Humeyrî. el-Muvatta’ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî rivayeti",. ed. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhı mezhebi’ş-Şafiî, thk. Alî Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mecme‘ü’l-luğâti’l-Arabiyye. el-Mu‘cemü’l-vesît. İstanbul: el-Mektebetü’l-Islamiye, 2. Basım, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhü Müslim, haz. Ebû Kuteybe Nazer Muhammed el-Fariyabî. Riyad: Dârü Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevz, 2006.
• Müttakī el-Hindî, Alâüddîn Ali el-Müttekî b. Hüsâmeddîn el-Burhânfûvrî. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl, haz. Bekrî Hayyânî ve Safvetü’s-Sekâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ Şerhü’l-mühezzeb li’ş-Şîrâzî, thk. Muhammed Necib Mutî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref. Ravzatü’t-tâlibîn, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud ve Alî Muhammed Muavvaz. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Râfiî, Ebû’l-Kâsım Abdülkerim b. Muhammed b. Abdülkerim er-. el-Azîz şerhü’l-Vecîz, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Alî Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Râzî, Muhammed Fahreddin b. Ziya’u’d-Din Ömer. et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Sa’lebî, Ebu İshâk b. Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân, thk. Halid b. Avn’l-Anzâ. Cidde: Dârü’t-Tefsîr, 1. Basım, 2015.
• Sâvî, Ahmet b. Muhammed el-Mâlikî. Bulğatü’s-sâlik li-akrebi’l-mesâlik ala şerhi’s-Sagâr, tsh. Muhammed Abdüsselâm Şâhin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebi Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Me‘rife, 1989.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Kemâl Celâlüddîn es-. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2011.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasen eş-. el-Asl, haz. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1990.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb, thk. Muhammed ez-Züheylî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1. Basım, 1992.
• Şirbînî, Şemseddin Muhammed b. Muhammed el-Hatîb eş-. el-İknâ’ fî halli elfâzi Ebî Şücâ’, thk. Alî Muhammed Muavvaz ve Âdil Ahmed abdülmevcûd. Beyrut: Dârü ’l-Kütübi ’l-’ilmiyye, 3. Basım, 2004.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiü’l-Beyân an Te’vili Âyi’l-Kur’an=Tefsirü’t-Taberî, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1. Basım, 2001.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî, haz. Ebû Ubeyd Meşhur b. Hasan el-Selman. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1996.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah ez-. Şerhü’z-Zerkeşî. Beyrut: Dârü ’l-Kütübi ’l-’ilmiyye, 1. Basım, 2002.
• Zeylaî, Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-ḥaḳâʾiḳ Şerhü Kenzi’d-deḳâʾiḳ. Kahire: el-Matbaatu’l-Kübra’l-Emiriyye, 1896.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletüh. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1985.