The Method of Attribution to Recitations in al-Keşf ve’l-Beyân Tafsir of al-Thaʿlabī

Yıl 2023, Sayı: 16, 187 - 209, 30.06.2023

İhsan Sütşurup

https://doi.org/10.47502/mizan.1229828

Öz

Abū Ishāk Aḥmad ibn Muḥammad ibn Ibrāhīm al-Nīsābūrī al-Thaʿlabī is a commentator who lived at between the end of the 4th (hijri) century and the beginning of the 5th century and became famous with his work al-Kashf wa’l-bayān while he was still alive. Especially the fact that he took lessons from Ibn Mehrān al-Nîsābūrī, who wrote the first book on ten recitations, contributed significantly to his recitation knowledge. For this reason, although he has not a separate book or paper on recitation, the author mentions considerably about recitation conflicts in his tafsir, and often comments by analyzing the recitations he narrated. The study is about how al-Thaʿlabī followed a method during the transfer of recitations in al-Kashf wa-l-bayān. In this context, it has been tried to determine the author's method of conveying the recitation disputes, regarding imam / narrator and the sahaba / tâbiîn, region / city, mushaf, Arabic dialect or nameless narration.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, al-Thaʿlabī, al-Kashf wa’l-bayān, Mutawatir Qiraat, Shaz Qiraat

Sa‘lebî’nin el-Keşf ve’l-Beyân Tefsirinde Kıraatlere Atıf Yöntemi

Öz

Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim es-Sa‘lebî, hicrî IV. asrın sonu ile V. asrın başlarında yaşamış ve hayatta iken el-Keşf ve’l-Beyân isimli eseri ile şöhret bulmuş bir müfessirdir. Özellikle kıraat-i aşere ile alakalı ilk eseri telif eden İbn Mihrân en-Nisâbûrî’den ders almış olması, onun kıraat birikimine önemli ölçüde katkı sağlamıştır. Bu sebeple müstakil bir kıraat eseri olmamasına rağmen müellif, tefsirinde azımsanmayacak ölçüde kıraat ihtilaflarına yer vermiş, çoğu zaman naklettiği kıraatleri tahlil ederek detaylı yorumlarda bulunmuştur. Çalışmamız el-Keşf ve’l-Beyân’da, Sa‘lebî’nin kıraatleri nakil esnasında nasıl bir usul izlediğini konu almaktadır. Bu bağlamda müfessirin başta kıraat imam/râvi ve sahabe/tâbiîn olmak üzere bölge/şehir, mushaf, Arap lehçesi veya herhangi bir isim belirtmeden yer verdiği kıraat ihtilaflarını nakletme yöntemi tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Sa‘lebî, el-Keşf ve'l-beyân, Mütevâtir Kıraat, Şâz Kıraat

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirin. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/425-432. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Celâleddin es-Süyûtî. el-İtkân fî ʿUlûmi’l-Kur’ân. thk. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim. Mısır: el-Hey’etü’l Mısriyye, 1974.
• Dânî, Ebû Amr. el-Mukni’ fî rasmi mesâhifi’l-emsâr. thk. Muhammed Sâdık Gamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, t.s.
• Dânî, Kitabü’t-teysîr fi’l-kıraâti’s-seba‘. thk. Otto Pretzl. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1984.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İthâfü füdâlâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbe’ate aşar. thk. Şa’ban Muhammed İsmail. Beyrut: ’Âlemü’l-Kütüb, 1407.
• Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Halîl b. Ebû Bekir el-Halebî, İbnü’l-Kabâkıbî. Îzahü’r-rumûz ve miftahü’l-künûz. thk. Ahmed Halit Şükri. Dâru Ammar, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ednevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtu’l-Müfessirîn. thk. Süleymân b. Sâlih el-Hazzî. Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1997.
• Enîs, İbrahîm. fi’l-Lehecâti’l-ʿArabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Enclû el-Mısriyye, 1974.
• Erdinç Ahatlı. “Temrîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/433-434. (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011).
• Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Hüccetü li’l-kurrâi’s-sebʿa. thk. Bedruddîn Kahvecî, v.dğr. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1407.
• Fârisî, Ebu’l-Hasan Abdulgafir b. İsmail Abdulğâfir. el-Muntehab mine’s-Siyâk. thk. Muhammed Ahmed Abdulazîz. Beyrut: Dâr-u Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1989.
• Fürcânî, Muhammed Recep. Keyfe nete’eddeb me’a’l-Mushaf. Kahire: Daru’l-İ’tisâm, 2., 1978.
• Hanay, Necattin. Kur’ân Tefsirinde Kıraat Farklılıklarının Rolü: Zeccâc Ve Taberî Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Hatîb, Abdüllatîf. Mu‘cemü’l-Kırâât. Dımaşk: Dâru Sa‘deddîn, 2000.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrarü’l-vecîz fî tefsiri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Ebû Dâvûd. Kitâbü’l-Mesâhif. ed. A. Jeffery. Kahire, 1355.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. el-Hücce fi’l-kırâ’âti’s-seb’. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zemân. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Siretü’n-nebeviyyet. thk. Mustafa Sekkâ-İbrâhim Ebyârî- Abdülhâfîz Şelebî. Beyrut: Daru ihyâi’t-türâsü’l-Arabiyye, 1971.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Meârif, 1990.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Daru Sadır, 1994.
• İbn Mihrân, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn el-İsbahânî. el-Mebsût fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Hamza Hâkimî. Beyrut: Müessesetü ’Ulûmi’l-Kur’ân, 3. Basım, 1408.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr b. Ahmed b. Mûsâ. Kitâbü’s-Seb’a fi’l-Kırâat. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1972.
• İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetü’l-kırâât. thk. Saîd el-Efgânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2014.
• İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felah. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmûd el-Arnaûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Lü’lüe, 2017.
• İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Zekeriyya Umayrât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Cezerî, Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. Mısır, 3.
• İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâleddin Abdurrahman b. Muhammed. el-Beyân fî Ğarîbi İ‘râbi’l-Kur’ân. thk. Tâhâ Abdül’l-Hamîd. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1980.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Lubâb fî tehzîbi’l-ensâb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. thk. Şerafettin Yaltkaya - Rifat Bilge. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1993.
• Kerîm, Muhammed Riyâd. el-Müktedâb fî lehecâti’l-Arap. Tanta, 1996.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-Kırâât. thk. Şimrân el-Acelî. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
• Kisâî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hamza b. Abdullah. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Îsâ Şehhâte. Kahire: Dâru Kabbâ, 1998.
• Makdisî, Ebû Şâme. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ulûmi teteallaku bi’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sâdır, 1975.
• Mekkî b. Ebî Tâlip, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed. el-Keşf ‘an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘ve ‘İlelihâ ve Hicecihâ. thk. Muhyiddîn Ramadân. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1997.
• Muhaysın, Muhammed Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fî ulûmi’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Eseriyye, 1984.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. İʿrâbü’l-Kur’ân. ed. Halid Ulyâ. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2008.
• Râcihî, Abduh Alî İbrâhîm. el-Lehecâtü’l-Arabiyye fi’l-Kırââti’l-Kur’âniyye. Riyad: Mektebetü’l-maarif, 1999.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. thk. Hâlid b Ali el-Ğâmidî v. dğr. 33 Cilt. Cidde: Daru’t-Tefsir, 2015.
• Sem’ani, Ebû Sa’d Abdülkerim b Muhammed b Mansur el-Mervezi. el-Ensâb. thk. Abdullah Ömer el-, Bârûdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cinân, 1988.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrahim. ed-Dürru’l-Mesûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Süyûtî, Celâleddin. el-İtkân fî ʿUlûmi’l-Kur’ân. thk. M. Ebu’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l Mısriyye, 1974.
• Süyûtî, Tabakâtu’l-Müfessirîn. thk. Ali Muhammed U’mer,. Mektebetu Vehbe, 1976.
• Tirmizî, Ebû İsâ. Sünenü’t-Tirmizî. ed. Ahmed Muhammed Şakir - Muhammed Fuâd Abdülbâki. Mısır: Şirketü mektebeti ve matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah. et-Tibyân fî İ‘râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1987.
• Ukberî, İmlâü mâ Menne bihi’r-Rahmân min Vücûhi’l-İ’râb ve’l-Kırâât fî Cemî’i’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1979.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillâh. Mu’cemu’l-Udebâ. Beyrut: Müessesetü’l- Meârif, 1999.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Hadîs, ts.
• Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.