TRANSACTIVITY OF VERBS IN THE ARABIC LANGUAGE

Yıl 2023, Sayı: 17, 117 - 142, 30.12.2023

Tahsin Yıldırım , Fazilet Kuzucu

https://doi.org/10.47502/mizan.1274855

Öz

Like in any language, there are two main elements in Arabic sentences: the predicate and the subject. If the verb requires an object, it is added to these main elements. In Arabic, verb patterns are used to form verb structures. The second part of our study explains the relationship between verbs in verb patterns and subjects and objects in sentences. Active (known), passive (unknown), reciprocal, and reflexive verbs are included in the category that is directly related to the subject, while intransitive and transitive verbs are included in the category that is related to the object.

In the third part of our study, the concept of transitivity in verbs is discussed in two main sections: making intransitive verbs transitive and making transitive verbs intransitive. When an intransitive verb is made transitive, it acquires an object. If an intransitive verb needs to be made transitive, various methods are used such as using auxiliary verbs like nakil, tazmin, and ceale/جعل, adding harfi cer, or removing harfi cer from the sentence. When a transitive verb is made intransitive, the number of direct objects decreases if there are more than one, and if there is only one direct object, it is transformed into the intransitive form.
Our study concludes that the nakil and tazmin methods used to make verbs transitive in Arabic are also used when making transitive verbs intransitive.

Anahtar Kelimeler

Arabic, Verb, Patterns, Intransitive Verbs, Transitive Verbs, Transitivity Concept.

Arap Dilinde Fiillerde Geçişlilik Olgusu

Öz

Her dilde olduğu gibi Arap dilinde de cümlenin yüklem ve özne olmak üzere iki ana ögesi bulunmaktadır. Eğer fiil, bünyesinde nesne bulundurma zorunluluğu olan bir yapıda ise bu ana ögelere nesne de ilave edilmektedir. Makalemizin ilk bölümünde cümlenin ana öğelerine yer verilmiştir.
Arap dilinde fiillerin çatısı oluşturulurken fiil kalıpları kullanılmaktadır. Araştırmamızın ikinci bölümünde ise fiil kalıplarında yer alan fiillerin cümlede özne ve nesne ile ilişkisi anlatılmıştır. Fiilin doğrudan özne ile ilişkili olduğu kategoride etken (malum), edilgen (meçhul), müşareket (işteş) ve mutâva‘at-dönüşlü fiillere de yer verilmiştir. Fiilin nesne ile ilişkili olduğu kategoride lazım (geçişsiz) ve müteaddi (geçişli, ettirgen, oldurgan) fiillerin olduğu da belirtilmiştir.
Makalemizin üçüncü bölümünde ise fiillerde geçişlilik olgusu, geçişsiz fillerin geçişli yapılması ve geçişli fiillerin geçişsiz yapılması olarak iki ana böümde ele alınmıştır. Geçişsiz yapıdaki bir fiilin geçişli yapılması sonucu fiil nesne kazanmaktadır. Geçişsiz bir fiil geçişli yapılmak istendiği zaman nakil, tazmin, ceale/جعل gibi yardımcı fiilin kullanılması, harfi cerin ilave edilmesi, harfi cerin cümleden atılması yöntemlerine başvurulmaktadır. Geçişli yapıda yer alan bir fiil geçişsiz yapıldığında birden fazla doğrudan nesneye sahip ise nesnesi azalmakta, yalnızca tek bir nesnesi var ise geçişsiz forma girdirilmektedir.
Sonuç olarak, geçişlik olgusunun doğru bir şekilde öğrenilmesi, Arapça cümlelerin anlamının tam olarak kavranması için önemli olduğu fikri ortaya konmuştur Ayrıca Arap dilinde fiili geçişili forma getirmek için kullanılan nakil ve tazmin metotlarının, geçişli fiili geçişsiz yaparken de başvurulduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça Fiilin Çatısı, Lâzım Fiil, Müteaddi Fiil, Geçişlilik Olgusu.

Kaynakça

• Afgânî, Saîd. el-Mûciz fî kavâıdi’l-lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Fiiller. Konya: Tekin Kitabevi, 1984.
• Akşit, Eyup. Arap Dilinde Sözcüklerin Kategorileri Biçim-Sözdizim-Anlam. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Akşit, Eyup. “Edimbilimsel Bir Yaklaşım:Arap Dilinde Edilgen Çatı”. Selçuk 6. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, ed. Gültekin Gürçay vd. (Konya: Uluslararası Bilimler Akademisi Yayınları) I (2022): 415-425.
• Aşkar, Muhammed b. Süleyman b. Abdillah el-. Mu’cemu ’ulûmi’l-luğati’l-’Arabiyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1995.
• Benzer, Ahmet. “Türkçe Öğretiminde Çatı Konusu ve Biçime Dayalı Yeni Bir Sınıflama”. Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Dergisi. 1/1 (Aralık 2011).
• Bolelli, Nusrettin. Arapça dilbilgisi, nahiv - sarf ve terimleri. İstanbul: Yasin, 2006.
• Câmi, Nurüddin Abdurrahman b. Nizamiddin Ahmed b. Muhammed. el-Fevâidü’z-Zıyâiyye. Nşr. Ali Muhammed Mustafa. Beyrut: Daru ihyai’t-turasi’l-arabi, 2009.
• Çalar, Adem. İbn Cüzey’in “Kitâbü’t-Teshîl li ulûmi’t-Tenzîl” Adlı Eserinde Dil Özellikleri. İzmir Katip Çelebi Ün. Sosyal Bilimler Enstitütüsü, 2021.
• Çiftli, Murat. “Fiilin Çatısına İlişkin Kavramların Karşılaştırılması”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi. 5/2 (2019): 1335-1365.
• Çörtü, Meral. Arapça Dil bilgisi Sarf. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Durmuş, İsmail. “Tazmin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 204-206. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Hepçilingirler, Feyza. Öğretenlere ve Öğrenenlere Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Lümaʿ fi’l-ʿArabiyye libn-i cinni. Nşr. Faiz Faris. Kuveyt: Daru’l-Kütübü’s-Sekafiyye, t.y.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdullah Cemâlüddîn. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Nşr. Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Kahire, 1383.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî (ö. 761/1360). Muğni’l-Lebîb an Kutubi’l-E‘ârib. Nşr. Abdullatif Muhammed el-Hatib. Kuveyt: et-Türasu’l-arabi, 2000.
• İbn Side, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. el-Muhassas. Ed. thk. Halil İbrahim Ceffâl. Beyrut: Dâru İhyai’t Türasi’l Arabî, 1996.
• İbn Usfûr el-İşbîlî, Ebu’l-Hasen Ali b. Mu’mîn b. Muhammed b. Ali. Şerhu Cümeli’z-Zeccâcî. Nşr. Fevvâz eş-Şa‘‘âr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1998.
• İbn Yaîş, Ebû’l-Bekâ Yaîş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. Nşr. Emîl Bedi’ Yakub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1422.
• İbnü’n-Nâzım, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik. Şerhu İbn Nâzım alâ elfiyyeti İbn Mâlik. Nşr. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 2000.
• Kefevî, Ebu’l-Beka Eyyüb bin Musa el-. el-Külliyyât mu‘cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-lugaviyye. Nşr. Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1998.
• Maksudoğlu, Mehmet. Arapça Dil Bilgisi. İstanbul: İFAV Yayınları, t.y.
• Sabbân, Ebu’l-İrfan Muhammed b. Ali. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî ‘alâ Elfiyyeti’bni Mâlik & Şerhu’ş-şevâhid li’l‘Aynî. Nşr. Tahâ Abdurraûf Sa‘d. 4 Cilt. B.y.: el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, ts.
• Sebzecioğlu, Turgay. Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. 2. Bs. İstanbul: Kesit Yayınları, 2021.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1988.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman es-. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetu-Nizar Mustafa, 1407.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. Şerhü’l-Elfiyye li-İbn Mâlik es’Suyûtî. 1. Bs. Kahire: Daru’s-Selam, 2000.
• Şen, Ahmet, "Arap Dilinde Mef‘ûller ve Türkçe Cümledeki Karşılıkları". Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6 / 2 (Aralık 2020): 1137-1151.
• Teftâzânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. ’Omer et-. Şerhu Sa’duddîn’ alâ Tasrîfi’z-Zencânî. Lübnan: Daru nuri’s-sabâh, 2015.
• Temizer, Aydın, "Arap Dilinde Tazmin". Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2010/2), 81-96
• Yaşar, Ahmet. Arapça’nın Temel Kuralları. Ankara: Anadolu Matbaacılık, 1996.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Fiil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 59-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yeşil, Selman. Arapçada Lâzım ve Müte’addî Fiiller. Rize Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Yeşil, Selman. “Arapçada Lâzım Ve Müte’addî Fiiller Ve Bunları Birbirine Çevirme Yolları”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/2 (2011): 115-124.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b.Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1984.