Bursa Tasavvuf Kültüründe Mevlevî Mûsikîşinaslar

Yıl 2023, Sayı: 17, 529 - 546, 30.12.2023

Şemsettin Çoban

https://doi.org/10.47502/mizan.1337010

Öz

Bursa Pınarbaşı Mevlevîhânesi, Bursa tasavvuf tarihinin önde gelen müesseselerindendir. Bursa Mevlevîhânesi, mûsikîşinasları aracılığıyla İstanbul'un dinî mûsikî kültüründen beslenmiş ve Bursa'nın dinî mûsikî birikimini de İstanbul'un dinî mûsikî kültürüne yansıtmıştır. Mevlevî dergâhları arasında zikredilen Pınarbaşı Mevlevîhânesi hem mûsikîşinas postnişînleri hem de yetiştirdiği bestekâr, âyinhan ve neyzenleriyle de temayüz etmiş bir dergâhtır. Çalışmada İsmail Beliğ tarafından kaleme alınan Güldeste-i Riyâz-ı İrfân'dan başlanarak Mısrî Dergahı şeyhi Mehmed Şemseddin Ulusoy’un Yadigâr-ı Şemsî, Bahâr-ı Şemsî ve Âyine-i Diyâr-ı Şemsî adlı eserleri de dahil olmak üzere Bursa vefeyâtnâmeleri incelenmiş, Bursa mevlevîlik geleneği bağlamında şehrin dinî mûsikî hayatına katkı sağlayan mûsikîşinasların hayatları ele alınmıştır. Sözü edilen vefeyâtnâmelerde mûsikîşinaslar hakkında sınırlı bilgiler yer almakla birlikte Mehmed Şemseddin Efendi’nin son dönem Mevlevî mûsikîşinasları hakkında verdiği bilgiler Bursa Mevlevîlik tarihi bakımından oldukça önemlidir. Kamil Kepecioğlu’nun Bursa Kütüğü adlı çalışması da çalışmaya ışık tutan diğer önemli eserdir.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Pınarbaşı Mevlevîhânesi, Mûsikîşinas, Âyinhan, Neyzen

Kaynakça

• Bahar, Cem. Şeyhülislam’ın Müziği-18. Yüzyılda Osmanlı/Türk Mûsikîsi ve Şeyhülislam Es’ad Efendi’nin Atrâbü’l-Âsâr’ı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Basım. 2017.
• Benlioğlu, İbrahim. Bursa’da Yetişen Mûsikîşinaslar. Bursa: Bursa Akademi Yayınları, 2018.
• Donuk, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı. 2016.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 7. Basım. 2004.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: Vadi Yayınları, 2017.
• Eşrefzâde Ahmed Ziyaeddin Efendi. Gülzâr-ı Sülehâ ve Vefeyât-ı Urefâ. BEEK, Orhan Kit. Nu. 1918/2, 123b.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp. Bursa’da Mûsikî. Bursa: Bursa Yeni Basımevi, 1943.
• Gazzîzâde Abdüllatif Efendi. Ravzatü’l Müflihûn. BEEK, Orhan Kit. Nu. 1041, 10a.
• İsmail Beliğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân. Bursa: Bursa Vilayet Matbaası, 1302/1885.
• Kara, Mustafa. Din, Sanat ve Hayat Açısından Tekke ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 4. Basım. 1999.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2003.
• Kara, Mustafa. Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2017.
• Kepecioğlu, Kamil. Bursa Kütüğü I-IV. Haz. Prof. Dr. Hüseyin Algül, Prof. Dr. Osman Çetin, Prof. Dr. Mefail Hızlı, Prof. Dr. Mustafa Kara, Doç. Dr. Asım Yediyıldız, Bursa: Bursa Kültür AŞ. Yayınları, 2009.
• Mehmed Fahreddin Efendi, Gülzâr-ı İrfân. İstanbul: Millet Ktp. Ali Emiri Şeriyye, Nu. 1098, 350a-356a.
• Mermutlu, Bedri. “Besteli Mevlîd Meselesi”, Süleyman Çelebi ve Mevlîd. Ed. Mustafa Kara-Bilal Kemikli, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Öcalan, Hasan Basri. Bursa’da Tasavvuf Kültürü. Bursa: Gaye Kitabevi, 2000.
• Öcalan, Hasan Basri. Bursa Mevlevîhânesi Bursa: Bursa Kültür AŞ. Yayınları, 2023.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi I-II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1974.
• Sürelsan, İsmail Baha. “17 Eylül 1961 Günü Ankara Radyosu’unda Yaptığı Sohbetin Metni” Mûsikî Mecmuası İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 165, 1961.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Mevlevîyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/468-469. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Tek, Abdurrezzak. “Mevlevîliğin Bursa’daki İzleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (Haziran 2006), 1-27.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Mûsikî ve Semâ. İstanbul: Marifet Yayınları, 3. Basım, 1998.
• Ulusoy, Mehmed Şemseddin. Âyine-i Diyâr-ı Şemsî. Mustafa Kara Özel Kütüphanesi.
• Ulusoy, Mehmed Şemseddin, Yâdigâr-ı Şemsî-Bursa Dergâhları I-II. Haz. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy, Bursa: Uludağ Yayınları, 1997.
• Ulusoy, Mehmed Şemseddin. Bahâr-ı Şemsî- Bursalı Mutasavvıflar Âlimler ve Meşhurlar. Haz. Mustafa Kara, Serhat Gültaş, Olcay Kocatürk, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2021.