İbn Cinnî’ye Göre Nahiv İlletlerinin Hükümleri

Yıl 2023, Sayı: 17, 207 - 232, 30.12.2023

Sajed Alkhlif Alsalh , Rüveyde Mintaş Çakar

https://doi.org/10.47502/mizan.1340152

Öz

Arapların konuştukları dilin hikmetleri olarak bilinen ve çoğunlukla aklî yöntemlerle tespit edilen dil illetlerinin sahih kabul edilebilmesi için birtakım kriterler ve hükümler ortaya koyulmuştur. Bu hususta aralarında tam bir birlik olmasa da nahiv alimleri, bir vasfın illet kabul edilebilmesi için şartlar öne sürmüşler ve illet hükümlerini eserlerinde açıklamışlardır. Bu alimlerden birisisi de el-Hasâis adlı eserinde illet bahsini sistemli ve kapsamlı bir şekilde ele alan İbn Cinnî’dir. Makalemizin konusu el-Hasâis ekseninde İbn Cinnî’ye göre dil illetlerinin hükümleri ve sahih olma şartlarıdır. Klasik nahiv eserleri etrafında illet hükümlerini ve kriterlerini ele alan ayrıntılı çalışmalar bulunmadığından illet konusuna büyük katkısı olan İbn Cinnî’nin görüşleri etrafında bu konuyu değerlendirmeyi uygun gördük. Bu çerçevede bu çalışmada, genel hatları ile dil illetinin tanımına, İbn Cinnî’ye göre illetin kaynaklarına, illetleri ortaya koyarken esas aldığı ihticâc esaslarına ve illetin hükümlerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, İllet, İbn Cinnî.

Kaynakça

• Alphan, Mehmet Bahaattin. Fıkıh Usûlü ve Nahiv Usîlü İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Bavlu, Cumali. Nahiv Usulünde İllet Teorisi ve Temel Nahiv İlletleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif el-. et-Ta‘rîfât. thk: İbrahim el-Enbârî. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1983.
• Çıkar, Mehmet Şirin. Kıyas. Van: Ahenk Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-. Lümau’l-Edille fî Uṣûli’n-Naḥv. thk. Saîd el-Efgānî. Dımaşk: Matbaatü’l-Câmiati es-Suriye, 1377/1957.
• Ferâhidî, Ebû Abdurrrahman Halil b. Ahmed el-. Kitâbu’l-Ayn. thk: Mehdî Mahzûmî, İbrahim es- Sâmerâî. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Hatîb, Abdullatif Muhammed el-. İbn Yaîş ve Şerhu’l-Mufassal. Kuveyt: Beledü’n-Neşr, 1. Basım, 1999.
• Hulvânî, Muhammed Hayr el-. Usûlu’n-nahvi'l-Arabi. Rabat: en-Nâşir el-Atlasî, 1983.
• Mübârek, Mâzin el-. en-Nahvu'l-Arabî el-İlletü'n-Nahviyye. Dımaşk: el-Mektebetü'l-Hadîse, 1. Basım, 1385/1965.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-ʻİlmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. Sırru Sınâati’l-İ’râb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtu’l-Aʻyân ve Enbâ’u Ebnâ’i’z- Zemân. nşr. İhsân Abbâs. 11 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 2011.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 10 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbnu’s-Serrāc, Ebū Bekr Muhammed b. Sehl, el-Bağdādī. el-Usūl fi’n-nahv. thk. Abdulhuseyn el-Fetelî. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1417/1996.
• Kur’ânYolu.Erişim16Nisan2018. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Muleh, Hasan Humeys Sa’îd el-. Nazariyyetu’t-Ta‘lîl fi’n-Nahvi’l-‘Arabî Beyne’l-Kudemâ ve’l- Muhdesîn. Amman: Dâru’ş-Şurûk, 2000.
• Rummânî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsâ b. Ali b. Abdillah. Risaletü’l-Hudûd. thk. İbrahim es-Sâmirâî. Amman: Dârü’l-Fikir, ts.
• Sâmerrâ’î, Fâdıl Sâlih es-. İbn Cinnî en-Nahvî. Bağdat: Dâru’n-Nezîr, 1969.
• Suvâdha, Ahmed Abdusselam Salih es-. el-Hucce Kitabı Etrafında Ebû Ali el-Farisi’ye Göre Nahiv İlleti. Amman: Mûte Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi, Doktora Tezi, 2005.
• Suyûtî, Abdurrâhman Celâleddin es-. el-İktirâh fî ‘İlmi Usûli’n-Nahv. thk. Abdulhakîm Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Beyrutî, 2006.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali eş-. İrşâdü'l-Fuḥûl ilâ Taḥḳīḳi'l-Haḳ min İlmi'l-Uṣûl. thk. Muhammed Subhî b. Hasen Hallâk. Beyrut: Dâru’l İbni Kesîr, 4. Basım, 1432/2011.
• Turgut, Abdulhamit. “Klasik Arap Gramerinde İlletin Taksimi”. Bitlis İslâmiyat Dergisi 3/1 (2021).
• Uralgiray, Yusuf. İlk ve İleri Dilbilgisi. 2 Cilt. İstanbul: Tebliğ Yayınları, 1406/1986.
• Yavuz, Mehmet, İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk ez-. el-Îdâh fî İleli’n-Nahv. Beyrut: Dâru’n-Nafâis, 5. Basım, 1986. Zerkeşî, Muhammed b. Bahadır b. Abdullah ez-. Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkhı. thk. Abdulkâdir Abdullah el-Ânî. 6 Cilt. 2. Basım, 1413/1992. Zeydân, Abdulkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh. b.y.: Müessesetü Kurtuba., ts.