Tābiʿīn Dönemi Tefsīr Kaynağı Olarak Suleymān b. Ṭarḫān'ın Kitābu Sīreti Rasūlillāh'ı

Yıl 2023, Sayı: 17, 371 - 406, 30.12.2023

Hüseyin Topal

https://doi.org/10.47502/mizan.1355446

Cited By: 1

Öz

Kur'ân ayetlerinin mesajının kavranması, nüzul süreçlerinin olabildiğince doğru tespitiyle mümkündür. Ayetleri yorumlayan tüm ilmi disiplinler sebeb-i nüzule dair her bilgiye gereksinim duyar. Olay ile araştırmacı arasındaki zaman farkının anlama ve yorumlamadaki etkisi dikkate alındığında en doğru sonuca ulaşmak için vakıaya en yakın kaynaklara başvurmak temel bir gereksinimdir. Ayetlerin inişi, Hz. Muḥammed’in hayatından ve yaşadığı süreçlerden bağımsız değildir. Onun hayatını anlatan kaynaklar Kur'ân’ın anlaşılması ve yorumlanması esnasında kullanılmaktadır. Bu alanlardaki mevcut kaynaklara göre erken dönem kaynağı olmasına rağmen İbn Ṭarḫān'ın Sīret’i, tespit edebildiğimiz kadarıyla, henüz hiçbir çalışmaya konu olmamıştır. Eserde vahyin başlangıcı konusu çok geniş bir şekilde ele alınmış, konuyla ilgili özgün rivayetlere yer verilmiştir. Resūlullāh’ın hayatını anlattığı bazı bölümlerde ayetlere de yer veren eser sebeb-i nüzul, ayetlerin iniş zamanı ve onların anlaşılmasına çeşitli açılardan katkı sağlayabilecek bilgiler vermektedir. Bu çalışmada müellifin kullandığı ayetlerin tefsir açısından tespit ve değerlendirmesi yapılmıştır. Genel itibarıyla onun, rivayetlerde isnadı zikretmediği, tarihlendirmeye özen göstermediği; naklettiği olaylarla ilişkisi bağlamında kullandığı nüzul sebeplerini anlatımında özgün bilgiler vermekle beraber rivayetlerinin erken dönem tefsir ve tarih kaynaklarıyla uyumlu olduğu sonuçlarına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Siret, İbn Ṭarḫān, Nüzul Sebebi, İlk ve Son Ayetler.

Kaynakça

• ʿAbdurrezzāḳ b. Hemmām eṣ-Ṣanʿānī. Tefsīru ʿAbdurrezzāḳ. thk. Maḥmūd Muhammed ʿAbduh. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Avcı, Casim. "Kurayza (Benî Kurayza)". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kurayza-beni-kurayza
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Çakan, İsmail Lütfi. "Abdullah b. Cahş". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 23 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-cahs.
• Dindi, Korkut. “Siyer-Tefsir İlişkisi”, Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 267-274.
• Diyārbekrī, Ḥuseyin b. Muhammed b. Ḥasan. Tārīḫü’l-ḫamīs fī aḥvāli enfesi’n-nefīs. Beyrut: Daru Sadır, ts.
• Fayda, Mustafa. "Vâkıdî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/vakidi
• Ḥalebī, Ebu’l-Ferec Nureddīn ʿAlī b. İbrâhim b. Aḥmed. es-Sīretü’l-ḥalebiyye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1427.
• İbn Ḫayr, Ebū Bekir Muhammed b. ʿOmer b. Ḫalīfe el-Lemtūnī el-Emevī el-İşbīlī. el-Fehrese. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• İbn Ḥişām, Ebū Muhammed Cemāleddīn ʿAbdulmelik. es-Sīretü’n-nebeviyye. thk. Mustafā es-Sekkā vd. Kahire: Mustafā el-Bābī el-Ḥalebī, 1375.
• İbn İshâk, Ebū Abdullah Muhammed b. İsḥāk b. Yesār. Sīretu İbn İshâk. thk. Suheyl Zekkār. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kes̠īr. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAẓīm. thk. Sāmī b. Muhammed Selāme. Daru Tayyibe, 1999.
• İbn Ṣaʿd, Ebū Abdullah Muhammed b. Ṣaʿd b. Menîʿ. eṭ-Ṭabaḳāt. thk. Muhammed ʿAbdulḳādir ʿAṭa. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1990.
• İbn Ṭarḫān, Ebu’l-Muʿtemir Suleyman İbn Ṭarḫān et-Teymī el-Basrī (ö. 143/761). Kitābu sīreti Rasūlillāh. thk. Rıḍvān el-Ḥaṣrī. Riyaḍ: Merkezu’l-Melik Fayṣāl li’l-Buḥūs̠ ve’d-Dirāsātu’l-İslāmiyye, 1443.
• İbn ʿAṭiyye. el-Muḥarreru’l-vecīz fī tefsīri’l-kitābi’l-ʿazīz. thk. ʿِAbdusselām ʿِAbduşşāḳī Muhammed. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1422.
• el-Beġavī, Ferrāʾ. Meʿālimu’t-tenzīl fī tefsīri’l-Ḳurʾān. thk. ʿAbdurrezāḳ el-Mehdī. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1420.
• el-Māturīdī. Teʾvīlātu’l-Ḳurʾān. ed. Mecdī Baslom. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• el-Māverdī. en-Nuket ve’l-ʿuyūn. thk. es-Seyyid b. ʿAbdilmaḳṣūd b. ʿAbdurraḥīm. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye - Muʾessesetu’l-Kutubi’s̠-S̠eḳāfiyye, ts.
• el-Vākıdī, Ebū Abdullah Muhammed b. ʿOmer. Kitābü’l-Meġāzī. thk. Marston Jons. Beyrut: Daru’l-A’lemī, 1409.
• eẕ-Ẕehebī, Şemsuddīn Ebū Abdullah Muhammed b. Aḥmed b. ʿOs̠mān b. Ḳaymaz. Siyeru aʿlāmi’n-nubelā’. thk. Komisyon. Muessesetu’r-Risale, 1985.
• ez-Zemaḫşerī. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vucūhi’t-teʾvīl. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-‘Arabî, 1407.
• Mucāhid b. Cebr. Tefsīru Mucāhid. thk. Muhammed ʿAbdusselām Ebū’n-Nīl. Kahire: Dāru’l-Fikri’l-İslāmī, 1989.
• Muḳātil b. Suleymān. Tefsīru Muḳātil b. Suleymān. thk. Abdullah Maḥmūd Şeḥāte. Beyrut: Muʾessesetu’l-Tārīḫi’l-ʿArabī, 2002.
• Önkal, Ahmet. "Mustaliḳ (Benî Mustaliḳ)". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 07 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustalik-beni-mustalik
• Özkan, Mustafa. “Fetih Sûresi Bağlamında Siyer-Tefsir İlişkisi”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 245-252.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Rıḍvān el-Ḥaṣrī. Mukaddimetu Kitāb-ı sīreti Rasūlillāh. Riyaḍ: Merkezu’l-Melik Fayṣāl li’l-Buḥūs̠ ve’d-Dirāsātu’l-İslāmiyye, 1443.
• Saklan, Bilal. "Süleyman b. Tarhân". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-b-tarhan
• S̠aʿlebī, Ebû İshâk Aḥmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-beyān fî tefsīri’l-Ḳur’ān. thk. Ebū Muhammed b. ʿĀşūr. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1422.
• Savaş, Sibel. Kaynaklık Açısından Siyer Tefsir İlişkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Severcan, Şerafettin. “Siyer-Tefsir İlişkisi (İlk Vahiy ve Hz. Muhammed)”, Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 197-221.
• Vāḥidī, Ebu’l-Ḥasan ʻAlī b. Aḥmed b. Muhammed en-Nisābūrī. Esbābu nüzūli’l-Ḳur’ān. thk. ʻİsām b. ʻAbdulmuḥsin el-Humeydān. Dāru’l-Islāḥ, 1992.
• Yahyā b. Sellām. Tefsīru Yahyā b. Sellām. thk. Hind Şelebī. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Yılmaz, Yasin. “Bir Siyer Müellifi Olan İbn İshak’taki Bazı Hâdiseler Örneğinde Siyer-Tefsir İlişkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2013), 100-127.
• Yiğit, İsmail. "Tebük Gazvesi". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10.08.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tebuk-gazvesi