Mevlânâ Müzesi Arşivi Belgelerine Göre Yozgat Mevlevîhânesi ve Sâlih Sabrî Dede (ö.1329/1914)

Yıl 2023, Sayı: 17, 233 - 338, 30.12.2023

Sezai Küçük

https://doi.org/10.47502/mizan.1370811

Öz

XIV. asırda Konya’da kurulan Mevlevîlik, zaman içinde teşkilatlanmış ve başta Anadolu olmak üzere Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde mevlevîhaneler vasıtasıyla yayılmıştır. Sâlih Sabrî Dede tarafından Yozgat’ta kurulan Yozgat Mevlevîhanesi de bunlardan biridir. Bu makalede XX. asrın başlarında faaliyete geçen Yozgat Mevlevîhanesi’nin kuruluşu ile mevlevîhanenin kurucusu Salih Sabrî Dede’nin hayat hikâyesi ve mevlevîhanedeki faaliyetleri ele alınmıştır. Konya Mevlânâ Müzesi Arşivi’nde bulunan Yozgat Mevlevîhanesi ile ilgili Berat, Vakfiye, arîza, emirnâme, mektup ve resmi yazışma türü evraklardan elde edilen bilgiler ve konu ile ilgili Mevlevîlik kaynakları ve diğer kaynaklardan toplanan malumatlar değerlendirilerek Yozgat Mevlevîhanesi ve kurucusu Sâlih Sabrî Dede ve faaliyetleri ortaya konulmuştur.
Yozgat Mevlevîhanesi ile ilgili akademik olarak yapılan ilk ve tek çalışma olan bu makalede; Yozgat Mevlevîhanesi’nin tarihi ortaya çıkartılmış, bir Mevlevî şeyhi olarak Sâlih Sabrî Dede’nin hayat hikâyesi ve mevlevîhanedeki çok yönlü faaliyetleri tespit edilmiş, ayrıca ulaşılan ve değerlendirilen bilgilerle XX. asrın başlarında Osmanlı sosyal ve kültürel hayatına katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Mevlevîlik, Mevlevîhane, Yozgat Mevlevîhanesi, Sâlih Sabrî Dede.

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Bozok Sancağı (Yozgat İli)’nda Türk Mimarisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2005.
• Arpaguş, Safi. Mevlevîlikte Manevi Eğitim. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Aşçı İbrahim Dede. Aşçı Dede’nin Hatıraları. haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Defter-i Dervîşân: Yenikapı Mevlevîhânesi Günlükleri. haz. Bayram Ali Kaya, Sezai Küçük. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Demirci, Mehmet. “Bir Eğitim Aracı Olarak Mevlevî Çilesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 7/3 (2007), 105-122.
• DİA. “Mecidiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/239. Ankara: TDV Yayınları 2003.
• Eflâkî, Ahmet. Menâkıbü’l-Ârifîn (Âriflerin Menkıbeleri). çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1973.
• Erol, Erdoğan. “Veled Çelebi Zamanında Mevlevîhâneler ve Çelebi’nin Şeyhlere Resmi Hitap Şekilleri”. VII. Milli Mevlânâ Kongresi. 55-63. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1994.
• Evliya Çelebi. Seyahatnâme, sad. Mümin Çevik, İstanbul: Üçdal Neşriyat 1985.
• Furûzanfer, Bediuzzaman. Mevlânâ Celâleddin, çev. F. Nafiz Uzluk. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. 2. Basım, İstanbul: İnkılap ve Aka, 1983.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2006.
• Göyünç, Nejat. “Osmanlı Devleti'nde Mevlevîler”. Belleten 55/213 (Ankara, 1991), 351-358.
• Işık, Emin. “Midhat Bahârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/6-7. Ankara: TDV Yayınları 2020.
• İpşirli, Mehmet. “Arzuhal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/447-448. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Kapusuzoğlu, S. Burhanettin. Yozgat’ın Üç Sırlısı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
• Kaya, Bayram Ali. Tekke Kapısı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Keleş, Hamza. “Yozgat ve Çevresinde Tekke ve Zaviyeler”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 29/Özel Sayı, (2009), 787-798.
• Koçak, Asuman. Salnâmelere Göre Ankara Vilayeti (1871-1907). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Köprülü, M. Fuad. Anadolu’da İslamiyet. haz. Mehmet Kanar, İstanbul 2000.
• Köseoğlu, Mehmed Akif. Suriçi İstanbul’un Tekkeleri ve Son Şeyhleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Küçük, Sezai. Mevlevîliğin Son Yüzyılı. İstanbul: Vefa Yayınları 2007.
• Küçükkaya, M. Askeri. “Evliya ÇelebiSeyahatnamesi’nde Adı Geçen Mevlevîhâne ve Tekkeler”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/18 (2007), 177-186.
• Odunkıran, Fatih. Mevlevî Tezkiresi: Sefîne-i Nefîse-i Mevlevîyân (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Osman Şevki. Mevlevî Şeyhleri. Galata Mevlevîhânesi Divan Edebiyatı Müzesi, nr. 103.
• Önder, Mehmet. “Konya’da Mevlânâ Dergâhı ve Merkez Arşivi”. Osmanlı Araştırmaları, 14/14 (Aralık 1994), 137-142.
• Önder, Mehmet. Yüzyıllar Boyunca Mevlevîlik, Ankara: Dönmez Yayınları, 1992.
• Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları - Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: TTK Yayınları, 2003.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmânî Zeyli, I-XIX. haz. Mehmet Metin Hülâgü vd., Ankara: TTK Yayınları, 2008-2009.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Sahîh Ahmed Dede. Mecmûatü’t-Tevârîhi’l-Mevlevîyye-Mevlevîlerin Tarihi. haz: Cem Zorlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Seçkin, Aydın. “Türkiye’deki Önemli Mevlevîhâneler ve Mevlevîhânelerin Yaşatılmasında Vakıflar Genel Müdürlüğünün Rolü”. Dünyada Mevlânâ İzleri: Uluslararası Sempozyumu. Konya: SÜ. Mevlânâ Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2010, 1-45.
• Sipehsâlar, Mecdeddîn Ferîdûn. Risâle-i Sipehsâlar, Mevlânâ ve Etrafındakiler. haz. Mustafa Çıpan. İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
• Sipehsâlar, Mecdüddîn Ferîdun b. Ahmed. Tercüme-i Risâle-i Sipehsâlar Be-Menâkıb-i Hazret-i Hüdavendigâr. trc. Midhad Behari-î Hüsamî, Dersaâdet: Selânik Matbaası, 1331.
• Şafak, Yakup. “Veled Çelebi’nin Menâkıb’ına Göre 1912’de Faal Olan Mevlevîhâneler ve Şeyhleri. Sanat Tarihi Araştırmaları: Prof. Dr. Haşim Karpuz'a Armağan, ed. Mustafa Denktaş - Osman Eravşar (Konya: 2007), 341-346.
• Şafak, Yakup. “Mevlevîlerde Çile Esnasında Yapılan Hizmetler”. Merhaba Gazetesi Eki. (12.04.2006), 133-135.
• Şerifzâde Muhammed Fâzıl b. Mustafa, Şerhü’l-Evrâd el-Müsemma bi Hakayıkı Ezkârı Mevlânâ. İstanbul: Bosnevi El-Hac Muharrem Efendi Destgâhı, 1283/1866.
• Tanman, M. Baha. “Âsitâne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/ 485-487. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Tanman, M. Baha. “Hücre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/455-456. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• Tanrıkorur, Ş. Barihüda. “Mevlevîyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/468-475. Ankara: TDV Yayınları 2004.
• Uzluk, Şehabettin. Mevlânâ’nın Türbesi. Konya: Konya Halkevi Yayınları, 1946.
• Ünver, A. Süheyl. “Osmanlı İmparatorluğu Mevlevîhâneleri ve Son Şeyhleri”. Mevlânâ Güldestesi. Konya: Turizm Derneği, 1964.
• Vassaf, Hüseyin. Sefine-i Evliyâ. çev. M. Akkuş-A. Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Veled Çelebi (İzbudak). “Mevlevîhâneler Bânileri ve Son Şeyhleri”. Konya Vilayetinin Ahvâl-i Umumiyye-i Tarihiyyesi. İstanbul: Hacı Selim Ağa Kütüphânesi, Hüdâyi Efendi, 1159.
• Yöndemli, Fuat. “Mevlevî Zerafeti ve Fıkraları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15/39 (2009), 377-384.
• Konya Salnâmesi. (1300/1883), 206-210.
• Konya Salnâmesi. (1301/1884), 173-176.
• Konya Salnâmesi. (1302/1885), 178-181.
• Konya Salnâmesi. (1303/1886), 309-314.
• Konya Salnâmesi, (1304/1886/87), 229-234.
• Konya Salnâmesi. (1305/1887), 235-239.
• Konya Salnâmesi. (1306/1888), 237-243.
• Konya Salnâmesi. (1312/1894), 388-392.
• Konya Salnâmesi. (1314/1896), 368-374.