Fransızların Cezayir’i İşgali ve Hamdan b. Osman Hoca’nın Mücadelesi

Yıl 2024, Sayı: 18, 23 - 44

Ahmet Gedik

https://doi.org/10.47502/mizan.1371941

Öz

Akdeniz’de bir sömürge imparatorluğu kurma çabasında olan Fransa, Cezayir’i işgal ederek Monarşi'den Cumhuriyet'e geçiş aşamasındaki süreci kolaylaştırma çabasındaydı. Bu arada sanayileşme ile birlikte XIX. yüzyılın başlarında işsiz nüfusun fazlalaşması ve kötüye giden ekonominin körüklediği iç muhalefet, Fransa’yı Cezayir işgali konusunda iyiden iyiye cesaretlendirmişti. 1830 yılında Cezayir sahillerini işgal eden Fransa, beklemediği bir direnişle karşılaştı. Hamdan b. Othman Hodja bu direniş hareketine yazdığı eserlerle büyük bir katkıda bulunmuştur. Anadolu, Cezayir ve Avrupa'da edindiği bilgi ve siyasi tecrübeyle Fransız İşgali’ni durdurabilmek için Le Miroir (Mir’ât /Ayna) isimli eserini kaleme almıştır. Le Miroir, Kıta Avrupası’nda insan haklarının, eşitlik ve özgürlüğün savunucusu olan Fransızlar’ın Cezayir’deki katliamlarının ve zulmünün tüm insanlığa rapor edildiği bir eserdir. Hamdan b. Othman Hodja eserinde aynı zamanda Cezayir’de yaşayan farklı milletlerden insanları, vatandaşlık bilinciyle bir araya getirme gayreti içerisindedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Cezayir, Fransız İşgali, Hamdan b. Othman Hodja, Kuloğlu.

Kaynakça

• Ali Rıza Paşa. Mir’âtü’l-Cezâir. haz. Mehmet Nam. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2012.
• Chenntouf, Tayeb. (çev. Bakır, Bahar). “Cezayir’de Devlet Meşrulaştırması (16. -19. Yüzyıl) Hamdan Khodja’nın Aynası”. Yükselen Afrika ve Türkiye/Rising Africa and Turkey. haz. Ahmet Kavas-Hasan Öztürk İstanbul: Tasam Yayınları, 2006. Erişim https://afrika.tasam.org/pdf/yayinlar/14-chentouf.pdf
• Coller, İan. “African Liberalism in the Age of Empire? Hassuna D’ghies and Liberal Constitutionalism in North Africa, 1822–1835”. Modern Intellectual History (Cambridge: Cambridge University Press, 2015).
• Güler, İbrahim. “Tunus Milli Arşivi ve Arşivin Türkçe Belgeler Açısından Değerlendirilmesi”. Belleten 62/234 (Ağutos 1998), 551-566.
• el-Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmiu’l-Hakâık. İstanbul: (Güzelhisârî, Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ içinde), 1273.
• el-Haddâd, Salah. Lâ Takrabu Hâzihi'ş-Şecera. Elektronik Nüsha, Aralık 2017, Mukaddime Kısmı. Hamdan b. Osman Hoca. el-Mir’ât. thk. Muhammed el-Arabî ez-Zebîrî, Cezâir: Dâru’l-Hikmet, 2014.
• İlter, Aziz Semih. Şimalî Afrika’da Türkler. İstanbul: Vakit Kütüphanesi, 1937.
• Kavas, Ahmet. “Kuzey Afrika’da Bir Osmanlı Nesli: Kuloğulları”. Osmanlı Araştırmaları 21/21 (Haziran 2001), 31-68.
• Kavas, Ahmet. Osmanlı-Afrika İlişkileri. İstanbul: Tasam Yayınları, 2006.
• Kayapınar, Selda. Fransa’nın Cezayir’de İlk Dönem İşgal Uygulamaları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kayapınar, Selda. “Fransa’nın Cezayir’de İlk Dönem İşgal Uygulamaları”. Yeni Türkiye Dergisi 23/97 (2017), 529-544.
• Kurşun, Zekeriya. “Osmanlı Cezayiri’nin Son Müdafii Hamdan b. Osman Hoca (1773/ 1842)”. Tarihimizden Portreler, Osmanlı Kimliği, Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı. ed. Zekeriya Kurşun – Haydar Çoruh. İstanbul: Ortadoğu Afrika Araştırmacıları Derneği, 2013.
• Metin, Sevtap. “Osmanlı Devleti’nden Lozan’a Karantina Teşkilatlanması: Yeni Bir Kapitülasyon muydu?”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 23/2 (2021), 905-957.
• Osmanlı Belgelerinde Cezayir. çev. Fazıl Bayat – Yaşar Muhammed Salih el-Şerif. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2010.
• Saîdûnî, Nâsırüddîn. Mine’t-Türâsi’t-Târîhî ve’l Cogrâfî. Beyrut.: Dâru’l-Mağribi’l-İslâmi. 1999.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Sıdy Hamdan ben Othman Khoja. Le Miroir: Aperçu Historique et Statistique sur La Regence D’Alger, (Cezayir Eyaleti Üzerine Tarhi ve İstatistiki Değerlendirme, Arapça adı Ayna. çev. H. D. Oriental. Paris: Imprimerie de Goetschy Fils et Compagnie, 1833.
• Taş, Abdullah Erdem. “Trablusgarplı Bir Devlet Adamı: Hassûne Dagayyis ve Garp Ocakları Hakkındaki 1250/1834 Tarihli Lâyihası”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 50 (Ekim 2016), 86-108.
• Taş, Abdullah Erdem – Gökgedik, İsa. “Garp Ocaklarında Çözülme: İngiltere ve Fransa’nın Garp Ocaklarıyla Yaptığı Antlaşmalarda Birliği Bozucu Maddeler (17. - 19. yy.)”. İstem, 20/39 (2022), 251-275.
• Taş, Abdullah Erdem. “Hassûne Dagayyis Yahut Hüseyin Mazhar Efendi: Trablus-Paris-Londra-İstanbul Hattında Bir Osmanlı Münevveri”. 18. Türk Tarih Kongresi, (İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2018).
• Yver, Georges. “Si Hamdan ben Othman Khodja”. Revue Africaine: Journal des Travaux de la Societe Historique Algerienne. Alger: Publiee Par la Societe Historique Algerienne, 1913.