Sahîh Kırâatlerin Tercihinde Şiir ile İstişhâd Yönteminin Bir Tahlili

Yıl 2024, Sayı: 18, 1 - 22, 30.06.2024

Cihat Çelik , Hüseyin Yaşar

https://doi.org/10.47502/mizan.1423883

Öz

Bu makalede, Sahîh kırâatlerin değerlendirilmesinde şiir ile istişhâd yöntemi ele alınacaktır. Kur’ân kelimelerinin farklı okuyuş şekillerini ele alan kıraat ilmi Kur’ân’ın anlaşılması açısından büyük önem taşımaktadır. Âlimler âyetlerden çeşitli anlamların ve delillerin tespiti yoluna giderken kimi zaman kırâat farklılıklarından yararlanmışlardır. Bu bağlamda kırâat ilminin diğer ilimler ile olan ilişkisi çok fazladır. Kur’ân’ın Arapça indirilmesi sebebi ile de kırâat ilmi Arap dili belagatı ve tefsir ilmi ile doğrudan ilişkilidir. Müfessirler ve dilbilimciler eserlerinde kırâat farklılıklarını değerlendirirken çeşitli yöntemler kullanmışlardır. Bu yöntemlerden bir tanesi de kırâatlerin şiir ile istişhâdıdır. Kırâat ilmi literatürüne bakıldığında kırâat-şiir ilişkisi üzerine yapılan müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada tefsir ve dilbilimcilerin eserlerinde sahîh kıraâtleri değerlendirirken kullanmış oldukları şiir ile istişhâd yönteminin olumlu olumsuz yönlerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Yine bu müelliflerin eserlerinde sahîh kırâatleri şiir ile açıklama yöntemleri de tespit edilmeye çalışılacaktır. Daha sonra bu tespitler üzerine şiir ile istişhâdın kırâat ilmi açısından ne derece kabul gördüğüne dair açıklamalara yer verilecektir. Bu makalenin kırâat-şiir ilişkisi üzerine yapılacak olan sonraki çalışmalara da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Şiir, Dilbilim, İstişhâd, Tefsir

The Method of Istishhād with Poetry in the Evaluation of Sahīh Qirāʾa

Öz

In this article, the method of istishhād with poetry in the evaluation of authentic qirāʾa (Sahīh qirāʾa) will be discussed. The study of qirāʾa is a study that deals with different ways of reciting the words of the Qurʾān. At the same time, qirāʾas are of great importance in terms of understanding the Qurʾān. Scholars have sometimes benefited from the differences in qirāʾa in determining various meanings and evidences from the verses. In this context, the relationship between the study of qirāʾa and other Islamic studies is very high. The study of qira'at is directly related to the study of Arabic language rhetoric and tafsīr (exegesis) because the Qurʾān was revealed in Arabic. The exegetes and linguists have used various methods while including the differences of qirāʾa in their works. One of these methods is the istishhād of the qirāʾa with poetry. When we look at the literature of the study of Qirāʾa, there is no detached study on the relationship between Qirāʾa and poetry. In this context, this study aims to reveal the positive and negative aspects of the method of istishhād with poetry used by tafsīr and linguists while evaluating the authentic qirāʾa in their works. It will also try to identify the methods of explaining the authentic qirāʾa with poetry in the works of these authors. Then, based on these findings, explanations will be given on the level of acceptance of istishhād with poetry in terms of the study of qirāʾa. It is thought that this article will contribute to future studies on the relationship between qirāʾa and poetry.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾa, Poetry, Linguistic, Istishhad, Tafsīr

Kaynakça

• Abdulḳâdir el-Bağdâdî, ʿAbdulḳâdir b. ʿOmar el-Bağdâdî. Ḫizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lubâbi Lisâni’l-Arab. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫâncî, 1418/1997.
• Afgânî, Sâ’id. Fî Usûli’n-Nahv. Beyrut: el-Mektebetu’l-islâmî, 1987.
• Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî el-Evsat. Meʿâni’l-Kur’ân. thk. Mahmud Kırâa. Kahire: Mektebetü Hanci, 1990.
• Arpa, Abdulmuttalip. “Şiirle İstişhad Yöntemi Açısından Kurtubî’nin el-Cami’ li Ahkami’l-Kur’ân Tefsiri”. The Journal of Academic Social Science Studies 6 (Temmuz 2013), 91-119.
• Benna, Dimyatî Ahmed b. Muhammed. İthâfü fudalâi’l-beşer fi’l-kırââti’l-erbe’ate aşer. thk. Enes Mehre. 1 Cilt. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• Bennâʾ, Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed b. ʿAbdu’l-Ğanî ed-Dimyâṭî، Şihâbu’d-Dîn eş-Şehîr bi’l-Bennâi el-. İtḥâfu Fuḍalâi’l-Beşer fî’l-Ḳırâʾâti’l-Erbeʿate ʿAşer. thk. Enes Mihre. Beyrut: y.y., 1427/2006.
• Cevherî, İsmail b. Hammad el-. es-Sıhah tâc’ül-Lugati ve Sıhah’il-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgaffur. Beyrut: Dâru’l İlm, 1. Basım, 1990.
• Dânî, bû Amr Osman b. Said. Kitabu’t-Teysir fi’l-kırâati’s seb’a. thk. Otto Pertzl. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2. Basım., 1984.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Hayyân el-Endulusî, Muhammed bin Yusuf bin Ali bin Yusuf. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Şeyh Adil Ahmed Abdulmevcut, Şeyh Ali, Muhammed Muavvid. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2010.
• Ebû Şâme, Şihâbuddîn Abdurrahman b. İsmaîl b. İbrâhîm el-Makdisî. İbrâzu’l-Meânî Hırzu’l-Emânî fi’l-Kırââti’s-Seb’. thk. İbrâhim Atûh Avad. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 1982.
• Ebû Şâme, Şihâbuddîn Abdurrahman b. İsmaîl b. İbrâhîm el-Makdisî. Mürşidü’l-Vecîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâr-u Sadr, 1. Basım, 1975.
• Ebû’l-Berakât el-ʾEnbârî, Ebû’l-Berakât ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed b. ʿUbeydillâh el-Enṣârî Kemâluddîn. Esrâru’l-ʿArabiyye. b.y.: y.y., 1420/1999.
• Fârisî, Ebû Ali Hasan b. Abdulğaffâr. el-Hüccetü li’l-Kurrâi’s-Seb’a. thk. Bedrüddin Kahveci, Beşir Cuycâtî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Me’mun-Turâsi, 2. Basım, 1993.
• Ferrâ, Ebi Zekeriya Yahya b. Ziyad. Meâni’l-Kur’ân. thk. en-Neccar Muhammed Ali, en-Necati, Ahmed Yusuf. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’lkütüb, 1983.
• Hatîb, Abdüllatif. Mu‘cemu’l-kırââti’l-Kur’âniyye,. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru Sadeddîn, 1. Basım, 2000.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2001.
• İbn Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî. en-Neşr fi’l-Kırââti’l-Aşr. thk. Ali Muhammed Dabbâğ. Beyrut: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 4. Basım, 2011.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osman. el-Muhteseb Fî Tebyîni Vucûhi Şevâzi’l-Kıraati ve’l-Îzâhi Anhâ,. thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Dr. Abdu’l-Hâlim en-Neccâr, Dr. Abdulffettah İsmail Şelbî. Kâhire: Metabiu’l-İhram, 1. Basım, 1994.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. el-Hücce fi’l-Kıraati’s-Seb’. thk. Sâlim Mukrim Abdul‘âli. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 3. Basım, 1989.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed İbn Mükrim. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1990.
• İbn Mucâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbu’s-Seb‘a fi’l-Kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kâhire: Dâru’l-Meârif, III., 1980.
• İbn Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist. Beyrut: Darül-marife, 1994.
• İbn Yaʿîş, Ebû’l-Beḳâʾ Yaʿîş b. ʿAlî el-Ḥalebî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal li’z-Zemaḫşerî. thk. İmîl Bedîʿ Yaʿḳûb. 6 Cilt. Beyrut: y.y., 1422/2001.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed bin el-Kâsım bin Beşşâr. Îzâhu’l-vakfi ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. 1 Cilt. Dımaşk, 1971.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2006.
• Mehdevî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ammâr. Şerhu’l-Hidâye. thk. Hâzim Saîd Haydar. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1415.
• Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî, Ebu Muhammed b. Hammus b. Muhammed. el-İbâne ‘an me’âni’lkırâât. nşr. Abdulfettah İsmail Şelebi. Mısır, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Mekkî b. Hammûş b. Muhammed b. Muhtar. el-Keşf ʿan vücûhi’l-kırâʾâti’s-sebʿ ve ʿilelihâ ve hucecihâ. thk. Muhyeddin Ramazan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1984.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâ‘îl. İ’rabu’-Kur’an. thk. Züheyr Gazi Zahi. 5 Cilt. Kahire: Âlemu’l-Kütüb, 2. Basım, 1985.
• Öğmüş, Harun. Kur’ân Yorumunda Şiirin Yeri. 1 Cilt. İstanbul: İsâm Yayınları, 2010.
• Râzi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Tefsiru’l-Kebir: Mefatihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1981.
• Sibeveyh, Ebû Beşer Amr b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 3. Basım, 1988.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-Beyân an Tevîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin. 26 Cilt. Kahire: Dârı Hicr, 1. Basım, 2001.
• Yerlikaya, Cafer. Kıraatlerin Sıhhat Kriterlerinin Değerlendirilmesi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim b. es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve iʿrâbuhû. thk. Abdülcelîl Abdüh Çelebî. Beyrut: Âlemü’lkütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an Hakâ’iki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418.
• Zerkâni, Muhammed Abdülazim. Menahilul’İrfan fi Ulumi’l-Kur’an. thk. Fevvaz Ahmed Zümerli. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arab, 1. Basım, 1995.