Safiyüddin el-Hillî’nin Şiir Sanatı ve Nadir Şiirleri Üzerine

Yıl 2024, Sayı: 18, 341 - 364

Ahmet Gemi

https://doi.org/10.47502/mizan.1430496

Öz

Abbâsîlerin yıkılmasıyla birlikte İslâm coğrafyasında ortaya çıkan siyasi karışıklık; içtimai, iktisadi ve kültürel bir değişime sebep olmuştur. Bu dönemde bağımsız olarak hareket eden bir dizi İslâm devleti kurulmuştur. Bu devletlerden biri Türkmen asıllı Artukoğulları tarafından kurulan ve 1102-1409 yılları arasında Diyarbakır, Hasankeyf, Elâzığ ve Mardin’de hüküm süren Artuklu devletidir. Artuklular, İslâm kültür ve medeniyetinin gelişmesinde etkin rol oynamışlardır. Bu dönemde İslâmî ilimlerde, Arap dili ve edebiyatında gözle görülür bir gelişme yaşanmış ve bu dönemin kültürel birikimi büyük oranda günümüze ulaşmıştır.
Arap edebiyat tarihinde adından övgü ile bahsedilen şairlerden biri de Artuklu saray şairi Safiyüddin Hillî’dir. 677/1278 yılında Bağdat ve Kufe arasında yer alan Hille’de doğan Hillî, Artuklu döneminin önemli bir şairidir. Hillî, birçok türde şiir söylemiş ve bütün şiirleri günümüze ulaşmıştır. Hillî’nin Divân’ının yanında Hz. Peygamber’i edebi sanatları kullanarak nazmettiği şiirleri içeren Şerhü’l-kâfiyeti’l-bedîiyye adlı hacimli eseri ile övmüştür. Bunun yanında Artuklu hükümdarı II. Necmedin Gazi ve kardeşi el-Melikü’s-Sâlih’i övdüğü Artukiyyât ve Mısır emiri Melik Mansûr’u övdüğü Mansûriyyat adlı eserleri Arap edebiyatının günümüze ulaşan dönemin önemli şiir örneklerindendir. Hillî’nin Arap şiirinde denediği yeni formlar yazıldığı günden beri dikkatleri üzerine çekmiştir. Arap edebiyat tarihinde nevâdir şiir olarak adlandırılan bu şiir tarzında manadan daha çok şekilsel özellikler öne çıkmaktadır. Bu çalışmada Hillî’nin poetikası ve nevâdir şiirleri hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Safiyüddin el-Hillî, Arap Şiiri, Nevâdir şiir, Bedîiyyât, Artukiyyât.

Etik Beyan

Telifim olup yararlanılan kaynaklara usulüne uygun olarak atıfta bulunulmuştur.

Destekleyen Kurum

Bulunmamaktadır.

Teşekkür

Yayın ekibine teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abbûd, Mârûn. Edebü’l-Arab. Kahire: Müessesetü Hindavî, 2014.
• Akçay, Halil. “Safiyuddîn el-Hillî’nin Artûkiyyât Şiirleri”, The International Journal of Mardin Studies (IJMS), yıl: 2021, cilt: 1, sayı: 2, ss. 55-66.
• Alûş el-Hillî, Cevvâd Ahmed. Şi‘ru Safiyyüddin el-Hillî. Bağdat: Matbaatü’l-maarif, 1959.
• el-Askalânî, Şihâbüddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî A‘yânil-mieti’s-sâmine. thk. Muhammed Abdülmuîd Dân. Saydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-maarifi’l-Osmaniyye, 1971.
• Atvî, Ali Necîb. Târîhü’l-âdâbi’l-Arabiyye. Beyrut: 1985.
• Aydın, Mustafa. “Müveşşâh”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/229-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• al-Bayati, Mohammad Sami Jabar. Safiyyuddîn el-Hillî’nin Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Bedîiyye Kasidesinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Brockelmann, Carl. GAL. Leipzig: 1909.
• Dayf, Şevki. Târîhü’l-Edebi’l-Arabî. Kahire: Dârü’l-Maarif, tsz.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi/Osmanlı Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2015.
• Durmuş, İsmail. “Hazif”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 17/122. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Durmuş, İsmail. “Ittırad”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/221-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Durmuş, İsmail. “Lüzûm-ı Mâ Lâ Yelzem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/262-263. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Mevâliyyâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/426-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Ergin, Mehmet Mesut. “Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Peygamber Methiyeleri (1517-1798)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/1 (Mayıs 2007): 119-136.
• el-Eyyûbî, Yâsîn. Safiyyüddîn el-Hillî. Beyrut: 1971.
• Furat, Ahmet Suphi. Arap Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Gibb, H. A. R. Arap Edebiyatı. çev. Onur Özatağ. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.
• Goldziher, Ignace. Klasik Arap Literatürü. trc. Rahmi Er-Azmi Yüksel, Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• el-Hamevî, Yâkût. Mü‘cemü’l-Büldân. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1977.
• el-Hillî, Safiyüddin. el-‘Âtılü’l-hâlî ve’l-mürehhasü’l-gâlî. thk. Hüseyin Nessâr. Kahire: Matbaatü Dâri’l-kütüb ve’l-vesâiki’l-kavmiyye, 2003.
• el-Hillî, Safiyyüddin. Dîvân. thk. Ömer Faruk et-Tabba‘. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• el-Hillî, Safiyyüddin. Şerhü’l-Kâfiyeti’l-bediîyye. nşr. Nesîb Neşâvî. Dımaşk: Dârü Sâdir, 1983.
• el-Hillî, Safiyyüddin. Dîvân. hz. Kerem Bustanî. Beyrut: Dârü Sâdir, 1962.
• el-Hillî, Safiyyüddin. Dîvân. thk. Ömer Faruk et-Tabba‘. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997.
• Huart, CL. “Hillî”. İslâm Ansiklopedisi. 5/1/487. Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Etam A.Ş. Matbaa Tesisleri 2001.
• Huvver, M. İbrâhim. Safiyyüddîn el-Hillî: Hayâtüh ve âsâruh ve şiʿruh. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1990.
• İbn Ebü’l-İsba‘. Tahrîrü’t-tahbîr fî ilmi’l-bedîʿ. nşr. Hıfnî M. Şeref. Kahire: 1963.
• İbn Manzur. Lisânü’l-Arab. hz. Emin Muhammed Abdülvahhab-Muhammed Sadık Ubeydî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türasi’l-Arabî. tsz.
• İbn Tağriberdî. el-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfî Ba‘de’l-Vâfî. thk. Muhammed Muhammed Emin vd. Kahire: el-Mektebü’l-Mansûbe el-Hamme li’l-Küttâb, 1984.
• İbn Tağriberdî. en-Nücûmü’z-zâhira fî Mulûki Mısr ve’l-Kâhira. Ta‘lîk: M. H. Şemsuddin. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• İbnü’l-Ezrak, Ahmet b. Yusuf b. Ali el-Farikî. Târîhu Meyâfarikîn. thk. Yusuf Baluken-Kerim F. el-Hûlî, İstanbul: Nubihar Yayınları, 2014.
• el-İskenderî, Ahmed ve Mustafa İnânî. el-Vasît fi’l-edebi’l-Arabî ve târîhih. Kahire: Matbaatü’l-maarif, 1925.
• el-İskenderî, Ahmed. “Safiyyüddîn el-Hillî”. Mecelletü’l-Mecmai’l-ilmi’l-Arabî, (1932): cilt: 12, sayı: 3-4, 243-251. Jankır, Aslam ve Ahmet Gemi. Artukiyyât. Van: 2B Yayınları, 2022.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, tsz.
• Kılıçlı, Mustafa. “Hillî, Safiyüddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/41-44. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• el-Kuraşî, Ebû Zeyd Muhammed. Cemheretu Eş‘âri’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdir, tsz., 26.
• Kürd Ali, M. “Risâletân li-Safiyyiddîn el-Hillî”. Mecelletü’l-Mecmai’l-ilmi’l-Arabî, IV (1924): 210-220.
• Massignon, Louis. “Hille”. İslâm Ansiklopedisi. 5/1/487. Eskişehir: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Etam A.Ş. Matbaa Tesisleri, 2001.
• Özel, Ahmet. “Bâûniyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 5/212-213. İstanbul: TDV Yayınları 1992.
• Pala, İskender ve Filiz Kılıç. “Musammât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/233-235. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• er-Râfiî, Mustafa Sadık. Târîhu Âdâbi’l-Arab. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2008.
• er-Rîs, Ziyâ. “Safiyüddîn el-Hillî”. Meceletü’r-risâle, (1934): sayı: 28, 2.
• es-Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed Arnavût ve Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâs, 2000.
• Selîm, Mahmûd Rızk. Safiyyüddîn el-Hillî. Kahire: Dârü’l-maarif, 1980.
• Serjeant, R. B. “Safiyyaddin Hillî”. BSOAS, 21 (1958): 406-407.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-Tâlî‘ bi Mehâsin-i Men Ba‘de’l-Karni’s-Sabi‘. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, tsz.
• Tuzcu, Kemal, “Endülüs Muvaşşahları ve Harceler”. DTCF Dergisi 56.1 (2016): 79-99.
• W. P. Heinrichs. “Ṣafī al-Dīn”. EI2. 8/801-805. (İng.).
• Yıldız, Musa. “Zecel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/176-177. İstanbul: TDV Yayınları 2013.
• Yıldız, Musa. “Zecel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/176-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Zeydân, Corcî. Târîhu Âdâbi’l-lugati’l-Arabiyye. Windsor: Müessesetü Hindâvî, 2017.
• ez-Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhü’l-edebi’l-Arabî. (Baskı yeri ve tarihi yok).
• ez-Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.