التأطير الشرعي لمصطلح التجديد: دارسة تأصيلية اصطلاحية

Yıl 2024, Sayı: 19, 573 - 596, 30.12.2024

Burhan Mazak

https://doi.org/10.47502/mizan.1437804

Öz

مصطلح ”التجديد“ شهد تفسيرات متعددة وتأويلات متنوعة على مر العصور، وهو ما أثرى النقاشات الدينية، والثقافية، والفكرية حوله أو بعبارة أوجز هو مصطلح من المصطلحات المحفوفة بالمخاطر، ولذا ينبغي تسليط الضوء على هذا المصطلح سعيًا لإزالة ما ليس منه أو تمييز ما تلبس به من المصطلحات في عصر تتزايد فيه التحديات الفكرية والثقافية. ويسعى البحث إلى تحديد وتوضيح معاني مصطلح التجديد وتمييزه عن المصطلحات الأخرى التي قد تلبس به، تطرقًا إلى تطوّره التاريخي عبر العصور في الثقافة العربية والإسلامية، وتأثيره في السياقات الدينية، الثقافية، الاجتماعية، والسياسية. وكذا يهدف البحث إلى بناء رؤية شاملة تبرز أهمية التأصيل المنهجي الواضح لمصطلح التجديد. ويتخذ البحث منهجاً تحليلياً شمولياً يجمع بين الدراسة النصية للمراجع الدينية والتاريخية، وتحليل الأدبيات الدينية لفهم تطور مفهوم التجديد وتطبيقاته المختلفة. ويتم التركيز على كيفية تأويل التجديد في السياقات المختلفة والتحديات التي واجهت هذه الجهود، لبناء فهم عميق للربط بين النظرية والممارسة في هذا المجال.

Anahtar Kelimeler

الفقه الإسلامي, الدراسة المصطلحية, التأطير الشرعي, مصطلح التجديد, الثقافة الإسلامية

Tecdid Teriminin Şer'i Çerçevesi: Terminolojik Bir Temellendirme Çalışması

Öz

Tecdîd terimi, çağlar boyunca çeşitli te’vîller ve farklı yorumlar aldı, bu da onun etrafındaki dinî, kültürel ve entelektüel tartışmaları zenginleştirdi. Daha açık bir ifadeyle, bu terim, çağımızda entelektüel ve kültürel meydan okumaların arttığı bir dönemde, riskli terimlerden biridir. Bu nedenle, bu terimi aydınlatmaya ve onunla karıştırılan diğer terimlerden ayırmaya veya ondan ayrılanları temizlemeye çalışmak önemlidir. Araştırma, tecdîd teriminin anlamlarını belirlemeyi ve onu karıştırılabileceği diğer terimlerden ayırt etmeyi amaçlamaktadır. Bu, Arap ve İslam kültüründe tarihsel gelişimine ve dinî, kültürel, sosyal ve siyasi bağlamlardaki etkisine değinerek yapılacaktır. Araştırma ayrıca, tecdîd teriminin net bir metodolojik temellendirilmesinin önemini vurgulayan kapsamlı bir görüş oluşturmayı hedeflemektedir. Araştırma, tecdîd kavramının evrimini ve farklı uygulamalarını anlamak için dinî ve tarihî referansların metinsel çalışmasını ve dinî edebiyatın analizini birleştiren kapsamlı bir analitik yöntem benimsemektedir. Farklı bağlamlarda tecdîd’in nasıl yorumlandığına ve bu çabaların karşılaştığı zorluklara odaklanarak, bu alandaki teori ve uygulama arasındaki bağlantıyı derinlemesine anlamaya yönelik bir anlayış inşa edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Terim Çalışması, Şer’î Çerçeve, Tecdîd Terimi, İslami Kültür.

The Shariah Framework of the Term Tajdīd: A Fundamental Terminological Study

Öz

The term tajdīd has received various interpretations and different readings throughout the ages, enriching the religious, cultural, and intellectual discussions surrounding it. In clearer terms, this term is one of the risky ones in an era where intellectual and cultural challenges are increasing. Therefore, it is important to illuminate this term and attempt to distinguish it from other terms with which it might be confused or to clarify what is not part of it. The research aims to define and clarify the meanings of the term tajdīd and to distinguish it from other terms it could be confused with, touching upon its historical development in Arab and Islamic culture and its impact in religious, cultural, social, and political contexts. The research also aims to build a comprehensive vision that highlights the importance of a clear methodological grounding for the term 'tajdīd'. The study adopts a comprehensive analytical approach that combines the textual study of religious and historical references with the analysis of religious literature to understand the evolution of the concept of tajdīd and its various applications. By focusing on how tajdīd is interpreted in different contexts and the challenges these efforts face, the research will build a deep understanding of the link between theory and practice in this field.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Terminological Study, Sharia Framework, Term of Tajdīd, Islamic Culture.

Kaynakça

• ‘Abdülkâfî, İsmâ‘îl ‘Abd el-Fettâḥ. El-Mevsû‘at el-İktisâdiyye ve’l-İctimâ‘iyye. Cilt 1. Mıṣır: Merkezü'l-İskenderiyye li'l-Kitâb, 1. Baskı, 2005.
• ‘Âmer, Ṣabâḥ. Mu‘cem ‘Ulûm es-Siyâse ve'l-‘Alâḳāt ed-Düveliyye. Cilt 1. El-Kāhire: Dârü'l-hadîs, 1. Baskı, 2010.
• Aclûnî, İsmâ‘îl bin Muḥammed el-Aclûnî el-Cerâḥî. Keşfü'l-ḫafâʾ ve Müzîlü'l-ilbâs ʿamme'ştehere mine'l-eḥâdîs̱ ʿalâ elsineti'n-nâs. Cilt 1.Kāhire: Mektebetü’l Kudsî, 1. Baskı, 1932.
• Aḥmed, Es‘īfān. Ḳāmūs al-Muṣṭalaḥāt es-Siyâsiyye ve'l-‘Alâḳāt ed-Düveliyye. Cilt 1. Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan, 1. Baskı, 2004.
• Aḥmed, Yaḥyâ Ḥüseyin. “Eş-Şeyḫ Aḥmed es-Sirhindī Racülü'd-Da‘vâ ve'l-İṣlāḥ”. Mecelleṭü Külliyyeti'l-‘Ulūm el- İslâmiyye, 2/3, (Kasım 2009), 142-160.
• Alî el-Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Mirkātü'lMefâtîḥ Şerḥü Mişkât el Mesâbîḥ. Cilt 11. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1. Baskı, 2002.
• Âmidî, Ali bin Muḥammed el-Âmidî. el-İḥkâm fî Uṣûli'l-Aḥkām. Cilt 5. Dımaşk: elMektebü'l-İslâmî, 2. Baskı, 1982.
• Atay, Ḥüseyin. “El-İslâm fī'z-Zamān ve'l-Mekân”. Mecelleṭü'l-Müslimü'l-Mu‘āṣır, 1/28, (Aralık 1981), 27-50.
• Bistâmî, Muḥammed Saîd. Mefhûmü't-Tecdîd ed-Dînî. Cilt 1. Cidde:Tāsīl li'd-Dirāsāt ve'l-Buḥūs,̠ 1. Baskı, 2012.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî. eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-Luġa. Thk: Aḥmed Attâr. Cilt 2. Beyrût: Darü'l-İlm li'l-Melayin, 1. Baskı, 1987.
• Dâvûd, ‘Azrûdî. “el-İmâm el-Müceddid Şâh Veliyyullah ed-Dihlevî ve Menhecuhû fî'tTecdid”, Mecelleṭü Vahdeti'l-Umme bi'l-Câmi‘a el-İslâmiyye, 7/13, (Kasım 2019), 308-344.
• Debbağ, Rukîye. Tecdidü'l-İḫtiyâr ve Tercîḥ’ül-fıkḥîyîn fî Daʿavât-Teġayyürât elMu‘âṣira: Dirâse Uṣûliyye Tatbîḳiyye. Cezayir: Câmi‘at Aḥmed Derâya, Doktora Tezi, 2021.
• Dihlevî, Şâh Veliyyullâh. et-Tefhîmâtü'l-İlâhiyye. Cilt 1. Hindistan: Maṭba‘âtü'l-Meclîs el-‘İlmî, 1. Baskı, 1936.
• el-Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî elAzîmâbâdî. ‘Avnü'l-Ma‘bûd Şerḥü Süneni Ebî Dâvûd ve Ma‘ahû Haşiye İbn elKayyim: Tehzîbü Süneni Ebî Dâvûd ve İzâḥul-‘Ullûm ve Müşkilâtihi. Cilt 14. Beyrût: Dârul-kütübi'l-ilmiyye, 2. Baskı, 1994.
• el-Elbânî, Ebû ‘Abdurraḥman Muḥammed Nâsırüddin. Ṣaḥîḥu’l-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr ve Ziyādātuh. Cilt 2. Beyrut: El-Mektebetü'l-İslâmi, 1. Baskı, 1988.
• el-Gazâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed bin Muḥammed et-Tûsî. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk: Muḥammed ‘Abd es-Selâm ‘Abd eş-Şâfî. Cilt 1. Beyrût: Dârul-kütübi'lilmiyye, 1. Baskı, 1993.
• el-Gazâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed bin Muḥammed et-Tûsî. İḥyâʾü ʿUlûmi’d-Dîn. Beyrût: Dârü'l-Ma‘rife.1,Baskı,2010.
• el-Hâc İbrâhîm, Abdurrahmân. “et-Tecdid mine'n-Naṣṣ ilâ'l-Ḫiṭâb”, Mecelletü'-Tecdîd, 3/6, (1999), 99-126.
• el-Ḫaşşâb, Mustafa. el-Medḫal ilâ ‘İlmi'l-İctimâ‘. Cilt 1. Kāhire: Mektebetü'l- Mıṣrîyye, 1. Baskı, 1992.
• el-İmâm Aḥmed, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü'l-İmâm Aḥmed bin Ḥanbel.Thk: Aḥmed Muḥammed Şākir. Cilt 20. Kāhire: Dârü'l-hadîs, 1. Baskı, 1995.
• el-Mîlâd, Zakî. el-Fikrü'l-İslâmî Ḳırâ’ât ve Murâca‘ât. Cilt 1. Beyrût: Mü’esessetü'lİntişâr el-‘Arabî, 1. Baskı, 1999.
• el-Münâvî, Zeyn ed-Dîn Muḥammed. Feyzü'l-kadîr şerhu'l-Câmi'i's-sağîr, Cilt 6. Mısır: El-Mektebetü't-Ticâriyyetü'l-Kübrâ, 1. Baskı, 1937.
• Emîn, Aḥmed. Feyżü'l-Ḫāṭir. Cilt 10. Kāhire: Kelimātü ʿArabiyye li't-Terceme ve'n-Neşr, 1. Baskı, 2012.
• en-Neccârî, Maḥmûd. el-İḫtiyârü'l-Fiḳhî ve İşkâliyyetü Tecdîdi'l-Fiḳhi'l-İslâmî. Cilt 1. Kuveyt: Viẓâretü'l-Evkâf ve'ş-Şu'ûni'l-İslâmiyye, 1. Baskı, 2008.
• es-Selâbî, Alî Muḥammed. ed-Devletü'l-Umeyye: ‘Avâmilü'l-İzdihâr ve Tedâ‘iyâtü'lİnhiyâr. Cilt 2. Beyrût: Dârü'l-Ma‘rife, 1. Baskı, 2010.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî eş-Şâtıbî. el-Muvâfaḳāt. Thk: Ebû Ubeyde Mâhir bin Ḥasan Âl Selmân. Cilt 6. Kāhire: Dâr-u İbn Affân, 1. Baskı, 1997.
• ez-Zenîdî, ‘Abd er-Raḥmân bin Zeyd. “el-‘Aṣrâniyye fî Ḥayâtinâ el-İctimâ‘iyye”, Mecelleṭü Câmi‘atü'l-İmâm Muḥammed bin Suûd, 10/10, (Ocak 2007), 372-463.
• Ḥaddâd, Muḥammed. Diyânetü'ż-Żamîr el-Ferdî ve Maṣîr’ül-İslâm fî'l-‘Aṣri'l-Ḥadîs. Cilt 1. Beyrût: Dârü'l-Medâr, 1. Baskı, 2007.
• Hâşim, Cemîl ‘Abdullah. Mesâ’il min’el-Fıkhi'l-Mukâran: Aḥkâmün Teteʿallak bi’lʿIbâdât. Cilt 1. Dımaşk: Dârü's-Selâm, 1. Baskı, 2007.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed elHalebî. et-Taḳrîr ve’t-taḥbîr fî şerhi Kitâbi’t-Taḥrîr. Cild 3. Mısır: El-Maṭba'atu'lKübrâ el-Amîriyye, 1. Baskı, 1900.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. Thk:‘Abdü's-Selām Muḥammed Hârûn. Cilt 6. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-ʿAsḳalânî, Aḥmed b. ʿAlî bin Muhammed Hacer el-ʿAsḳalânî. Tevâli’t-teʾsîs bi-meʿâlî İbn İdrîs. Thk: Abdullâh el-Ḳâḍî Ebû'l-Fidâ. Cild 1. Beyrut: Dâr'ül-Kütüb el-İlmiye, 1.Basım, 1986.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. en-Nihâye fī'l-Fiten ve'l-Melâḥim.Thk: Muhammed Ahmed. Cilt 2. Beyrut: Daru'l-Cîl, 1. Baskı, 1988.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. Cilt 15. Beyrut: Dâru Sadr, 1993.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî elBağdâdî. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. Thk: Ziyâd Muḥammed Manṣûr. Cilt 5. Medine: Mektebetü'l-Ulûm ve'l-Hikem, 2. Baskı, 1987.
• İbn Teymiyye,Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûʿu Fetâvâ. Thk: Abdurraḥmân bin Muḥammed. Cild 35. Medine: Matba'atü's-Su'ûdiyye, 1. Basım, 2004.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî elCezerî. Câmiu’l-usûl li-ehâdîsi’r-Rasûl. Thk: Abdülkādir el-Arnaût. Cilt 13. Suudi Arabistan: Mektebetü'l-Hilvânî,1.Basım, 1969.
• Ma‘bûṭ, Aḥmed bin Muḥammed. el-İḫtiyârâtü'l-Fiḳhiyye: Esâsuhâ Ḍevâbıṭuhâ Menâhicuhâ. Cilt 1. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Baskı, 2011.
• Mevdûdî, Ebû el-A‘lâ. Tecdîd ü İḥyâʾ-i Dîn. Cilt 1. Lübnân: Dârü'l-Fikri'l-Muâsır, 2. Baskı, 1967. Mevlânâ Zeyd, Ebü’l-Hasen. “eş-Şeyḫ Ahmed b. Abdilehâd es-Sirhindî ve Âṯâruhû'lİṣlâḥiyye ve’t-Tecdîdiyye”, Mecelletü'l-Beṣûʿl-İslâmî, 20/5, (Mart 1976), 188-200.
• Mezkûr, İbrâhîm. el-Mu‘cemü'l-Felsefî. Cilt 1. Kāhire: el-Metabiu'l-Amiriyye, 1. Baskı, 1983.
• Mûslih, Sâlih. eş-Şâmil Kâmusu Muṣṭalaḥâti'l-‘Ulûmi'l-İctimâ‘iyye. Cilt 1.Riyâḍ: Dâru Alemi'l-Kütüb, 1. Baskı, 1998.
• Mustafa, Ḫalîl Ḫuḍayr. et-Tecdîd fî'l-Fikri's-Siyâsî el-‘Arabî el-İslâmî el-Mu‘âṣir. Cilt 1. Necef: Merkez’ ül-'Ayn li’l- Dirâsât ve'l-Buhûs, 1. Baskı, 2018.
• Mübârekfûrî, Ebû el-Ḥasan ‘Ubaydullâh bin Muḥammed. Mirkātü’l-Mefâtîh Şerḥu Mişkâtü’l-Meṣâbîḥ. Cilt 11. Hindistan: İdâretü't-Tahkîkât el-‘İlmiyye, 3. Baskı, 1984.
• Nâṣir, İbn ‘Abd’ül-Kerîm. Dirâsât fî'l-Ahvâ’ ve’l-Feraḳ ve’l-Bida‘. Cilt 2. Riyâḍ: Dâru’lKenz, 1. Baskı, 1996.
• Sarânî, Maḥmûd. el-İmâm Müceddidü'l-Elf-i S̱ânî: Ḥayâtuhû ve Ârâ'uhû't-Tecdîdiyye fî'l-İṣlâḥ ve't-Terbiye. İran: Câmi‘atü Dârü’l-‘Ulûm Zâhedân, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Sekrân, Muḥammed. “Mefhûmü't-Tecdîd ve Taṭbîḳâtuhû fî Devleti'l-‘Âlemi's̱-S̱âlih: Ru’ye Tenḳîdiyye Tahlîliyye”, Mecelletü’r-Râbıṭati't-Terbiye, 1/2, (Mayıs 2008), 13-56.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tuḥfetü’l-mühtedîn bi-esmâʾi’l-müceddidîn. Thk:Abdülhamîd Münîr Şanûḥa. Cilt 1. Mekke: Dârü's̱-S̱iḳa li'n-Neşr ve't-Tevzî‘, 1. Baskı, 2013.
• Şaban, Süheyl. el-Mu‘cemü'l-Mevsû‘î li'l-Muṣṭalaḥâti't-Târîḥiyye. Cilt 1. Riyâḍ: Mektebetü'l-Melik Fehd el-Vataniyye, 1. Baskı, 2000.
• Şekûk, İbrâhîm Ahmed. “Şah Veliyyullah ed-Dihlevî: Hayātuhû ve İshāmātuhu’lFikrîyye li ́Alemī’l-İslâmi” Mecelle-i Dirâsât’ül-İslāmiyye muʿāṣıra,1/2,Mayıs 2008.
• Tâcüddîn Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-Kübrâ. Thk: Mahmûd Muhammed et-Tenâḥî ve Abdülfettah Muḥammed el-Ḥulv. Cilt 10. Mısır: Hicr li't-Ṭibâ‘a ve'n-Neşr ve'tTevzî‘, 2. Baskı, 1992.
• Uğur, Hakan ve Çelik, Hacer. “Mefhūm el-İḥyāʾ fī Āyāt el-Ḳurʾān min ḥayṯu Sulūk'ulİnsān ve Mesʾūliyyātih”. Akif 53/1 (Haziran 2023), 132-150.
• Yusuf el-Kardâvî. Min Ecli Ṣaḥvetin Râşide: Teceddüdid-Dîni ve Tenhezu bi’d-Dünyâ. Cilt 1. Mısır: Dâru'l-Beşîr li’s- S̠aḳâfe ve’l-‘Ulûm, 1. Baskı, 2016.
• Yûsuf Mûsâ; İbn Maḥmûd. “Et-Tecdid fi Fikri'l-İmām Muḥammad bin ‘Alī es-Senûsi”, El-Mu'temer el-Ḳur'ānī ed-Düvelī en-Nisā'ī, 4. 8-45. Malezya: Malaya Üniversitesi Kur'an Araştırmaları Merkezi, 2014.