Melodik ve Prozodik Tavırlarla Kur’ân Tilâvetinin İcrası

Yıl 2024, Sayı: 19, 305 - 330, 30.12.2024

Mehmet Keleş

https://doi.org/10.47502/mizan.1453459

Öz

İnzalinden günümüze kadar üzerine sayısız araştırma yapılan Kur’ân-ı Mübîn’in mana yönüyle olduğu kadar tilâveti açısından bilinmesi de önem arz etmektedir. Bu bakımdan okuyuşta manevi duygunun oluşması adına tilâvetin doğru bir tavırla icra edilmesi gerekir. Bu araştırmanın amacı Kur’ân tilâvetinde melodik ve prozodik tavırların etkisini ortaya koymaktır. Araştırmada bu tavırların tilâvete yansıyan kısımları örnekler ışığında tahlil edilmiş, temel kaynaklarda konunun doğru tespit edilmesine yönelik bilgi ve bulgular incelenmiştir. Kur’ân’ın okuyuşuyla ilgili olan kırâat ve tilâvet kavramları başta olmak üzere melodi ve prozodi kavramları ayrı başlıklar halinde ele alınarak prozodik tavrın tilâvetteki durumuna yer verilmiştir. Neticede makam ve melodi ile tilâvetin güzelleşmesi ve mananın hissettirilmesi bağlamında ele alınan örneklerle birlikte söz konusu tavırların manayla uyumlu icra edildikleri sonucuna ulaşılmıştır. Yine makam bilgisi bulunmayan kimselerin güzel okuma hevesiyle tilâveti sesine göre icra etmeye çalışmaları da Tahzîn, Tatrîb, Terkîs, Tefhîm, Tercî ve Ter‘îd gibi hatalı okumaları beraberinde getirdiği de gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Tilâvet, Prozodi, Makam, Tavır/İcra

Performing Quran Recitation with Melodic and Prosodic Attitudes

Öz

It is important to know the Holy Quran, which has been subject to countless studies since its revelation, in terms of its recitation as well as its meaning. The Holy Quran recitation must be performed in the right manner to create a spiritual feeling during the recitation. The purpose of this research is to reveal the effect of melodic and prosodic attitudes in Quran recitation. In the research, the parts of these attitudes reflected in recitation were analyzed in the light of examples, and the information and findings in the primary sources were examined to determine the subject correctly. The concepts of melody and prosody, especially the concepts of recitation are discussed under separate headings and prosodic attitudes. As a result, it has been concluded that recitations are performed in harmony with the meaning, and some examples discussed in the context of beautifying the recitation with maqam and melody. It has also been observed that people having no knowledge of maqam try to perform the recitation according to their voice, with the enthusiasm of reciting beautifully, and this results in incorrect recitations such as Tahzîn, Tatrîb, Terkîs, Tefhîm, Tercî and Ter'îd.

Anahtar Kelimeler

Qıraat, Recitation, Prosody, Mode, Attitude/Performance.

Kaynakça

• Abdülbaki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâzi’l-Ḳur’âni’l-Kerim. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1945.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Tecvîd-i Mâhir. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2019.
• Akdoğan, Bayram. Türk Din Mûsikîsi Dersleri. Ankara: Bilge Ajans ve Matbaası, 2010.
• Aktaş, Hasan. Edebî Sanatlar. Konya: Çizgi Kitabevi, 2002.
• Arel, Hüseyin Sadeddin. Prozodi Dersleri. haz. Murat Bardakçı. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1997.
• Âsım Efendi, Kamus Tercemesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. 2013.
• Aslan, Ömer. “Kur’ân Tilâvetinde Mûsikînin (Ses Sanatının) Mesnedi”. Bakü Devlet Üniversitesi İlmi Mecmuası 5 (Mayıs 2006), 75.
• Bayraktutan, Osman - Demirkol, Nihat. “An Analytical Evaluation on the Concept of Tajwid and Its Historical Development”. Social Paradigm Journal 7/1 (Temmuz 2003), 50–64.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 5 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Beydâvî, Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.s.
• Birışık, Abdulhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Saḥiḥu’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Cermî, İbrahim Muhammed. Mu’cemü ulûmi’l-Ḳur’an. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Ṣıḥâḥ tâcü’l-lüġa ve ṣıḥâḥi’l-arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1979.
• Coşkun, Volkan. Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları, 2012.
• Çağıl, Necdet. Kur’ân-ı Kerim ve Kitabı Mukaddes Mukayesesine Özgün Bir Yaklaşım. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
• Çelebi, Münif. Kur’an Dili Alfabesi ve Okuma Kaideleri. Ankara: Yeni Matbaa Yayıncılık, 1952.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân Kırâatında Mûsikî’nin Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Ocak 1998), 115-134.
• Çetin, Abdurrahman. “Tilâvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/155-157. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çetin, Metin.“Zümer Sûresi’ndeki Kıraat İhtilafları ve Tefsire Etkisi”. Ağrı İslami İlimler Dergisi (AGİİD) 4/9 (Aralık 2021), 38-63.
• Çetin, Nurullah. Şiir Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Kitap, 2009.
• Çetinkaya, Yalçın. İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Çoraklı, İbrahim. Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Sanatı Tecvîd. İstanbul: Şadırvan Yayınları, 2012.
• Dinçer, Ferit. Kısa Sûrelerin Kimliği ve Kıraat Açısından Tahlilleri. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2023.
• Düzenli, Behlül. İslâm Kültür Tarihinde Mûsikî. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1998.
• Ebüssuûd, Muhammed el-Imâdî. İrşâdü’l-aḳli’s-selîm ilâ mezâye’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâdi’l-Hadîse, t.s.
• Ersoylu, Halil. Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı. Ankara: TDK Yayınları, 1989.
• Ezgi, Suphi. Nazari-Ameli Türk Musikisi. İstanbul: Emel Basımevi, 1935.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Mehdi el-Mahzumî Sâmirâî. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Ale’l-Matbûât, t.s.
• Fırat, Yavuz. “Kıraat Tertîl ve Tilâvet Kavramlarının Anlamsal Araştırma ve Karşılaştırması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (13) 2002, 267.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Ḳâmûsü’l-muḥîṭ. thk. Muhammed Naim Arksusi vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İḥyâ-u ʿulûmi’d-dîn. çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1975.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. Kimyâ-i saadet. çev. Ahmet Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınları, t.s.
• Gazimihâl, Mahmut Ragıp. Mûsikî Sözlüğü. İstanbul: Maarif Basımevi, 1961.
• Grolman, Adolf Von. Mûsikî ve İnsan Ruhu. çev. Selahattin Batu. İstanbul: Remzi Kitabevi, t.s.
• Güldaş, Saadet. Vurgu ve Vurgulamaları ile Türk Mûsikîsinde Prozodi. İstanbul: Kurtiş Matbaacılık, 2003.
• Gülle, Sıtkı. Açıklamalı Örnekleriyle Tecvîd İlmi. İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım 2005.
• Hamidullah, Muhammed – Yaşaroğlu, Macit. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. çev. Mehmet Sait Mutlu. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1965.
• Hatipoğlu, Ahmet. Türk Musikîsi Prozodisi. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları, 1983.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Abbas, Abdullah. Tenvîru’l-miḳbâs min tefsîri ibn Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1992.
• İbn Hammûş, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. el-İbâne an me’âni’l-ḳırâât. thk. Abdülfettah İsmail Şelebî. Kahire: Dârû Nehdati Mısr, t.s.
• İbn Hammûş, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib el-Kaysî. er-Ri’âye fî tecvîdi’l-ḳırâe. thk. Ahmed Hasan Ferhat. Amman: y.y., 1996.
• İbn Manzur, Muhammed b. Mukrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İhyâ, 1995.
• İbn Muhaysın, Muhammed Salim. el-Muġnî fî tevcîhi’l-ḳıraâti’l-aşri’l-mütevâtira. Beyrut: y.y., 1993.
• İbn Şureyh, Ebû Abdillah Muhammed el-Endelüsî. el-Kâfî fi ḳıraâti’s-seb‘a. thk. Ahmed Mahmud Abdussemî. Beyrut: y.y., t.s.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Ali. Müncidü’l-muḳriîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrut: y.y., 1999.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Temhîd fî ʿilmi’t-tecvîd. thk. Ganim Kaddûrî el-Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İLKHA, İlk Haber Ajansı. “Kendi İmkânlarıyla İslam’ı Araştırarak Müslüman Olan Gencin Hidayet Öyküsü”. Erişim 14 Ocak 2024. https://ilkha.com
• İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed Ragıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut: Dâru’l-Marife, t.s.
• İ&İ, İslam ve İhsan. “Kur’ân-ı Kerim’den Etkilenip Müslüman Oldu”. Erişim 14 Ocak 2024. https://www.islamveihsan.com
• Kalender, Ruhi. “Musiki ve İnsan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/3- 4 (Aralık 1997), 263-272.
• Kaplan, Ayten. Kültürel Müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2013.
• Kaplan, Mehmet. Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’an Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1996.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân Tilâvetinin Esasları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Karakurt, Zeynep Maide. Kur’ân-ı Kerîm’in Temsîlî Tilâvetinde Türk Mûsikîsi Makamlarının Kullanımı. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Karataş, Zübeyir. Lügavî Tefsirlerde Kırâat (Kutrub Örneği). İstanbul: Kitâbî yayınları, 2023.
• Keleş, Mehmet. “Kur’an Tilavetinde Ses Ve Mana İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Aralık 2023), 177-198. https://doi.org/10.34085/buifd.1338638
• Kurân ve Meâli. Erişim 03 Ocak 2024. https://www.kuranvemeali.com
• Macit, Muhsin. Divan Şiirinde Âhenk Unsurları. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Ma’rafi, Sefer Süleyman. fî Ulûmi’l-Ḳur’ân. çev. Orhan Parlak. Kuveyt: Kur’ân İlimleri Yayınları, 2003.
• Mağnîsî, Ahmed b. Muhammed. Tercüme-i İbnü’l-Cezerî (Tecvîd Risaleleri). İstanbul: Âsitâne Yayınları, t.s.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Basellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî muhtasarı tecrîd-i sarîh tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB Yayınları, 1980.
• Muhammedî, Muhammed Rıza. Cemâlü’t-tilâveh fi’s-savt ve’n-negâm. Lübnan: Cemiyyetü’l-Kur’âni’l-Kerîm li’t-Tevcih ve’l-İrşâd, 2012.
• Mustafavî, Hasan. et-Taḥḳiḳ fî kelimâti’l-Ḳur’âni’l-Kerim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2009.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî. Saḥiḥu Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, t.s.
• Nâsır, Muhammed b. Salih. Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî el-âlimu’l-ʿabḳarî. Beyrut: Dâru Garbi’l-İslâmî, 2005.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddin Yahya b. Şeref, et-Tibyân fi âdâbi ḥameleti’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Rıdvan Kasusi. Beyrut: er-Risâletü’l-Âlemiyye, 2018.
• Okçu, Abdulmecit. “Kur’ân Tilâvetinde Ezgi”. Dini Araştırmalar Dergisi 10 (MayısAğustos 2007), 213-247.
• Okiç, Muhammed Tayyib. Kur’ân-ı Kerim’in Üslûb ve Kıraati. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Basımevi Yayınları, 1963.
• Orhan, İrfan. Kur’ân’ı Kerîm Tilâveti ve Mûsikî. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
• Öztuna, Yılmaz. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Ankara: Başbakanlık Basım Evi, 1990.
• Öztuna, Yılmaz. Türk Musikisi Ansiklopedik Sözlüğü. 2 Cilt. Ankara: Orient Yayınları, 2006.
• Pakdil, Ramazan. Talim, Tecvit ve Kıraat. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2017.
• Râzî, Muhammed b. Ömer Fahruddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb (et-Tefsîrü’l-kebîr). 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. et-Tibyân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. İstanbul: Yasin Yayınları, 2010.
• Sâl, Halime. el-Ḳırâât rivâyeta Verş ve Hafs. Birleşik Arap Emirlikleri: Dâru’l-Vâdıh, 2014.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn b. İbrahim. Umdetü’l-ḥuffâz fî tefsîri eşrefi’lelfâz. Alemü’l-Kütüb. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1993.
• Sezer, Fahri. Müzikle Terapi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2019.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Eş’as. Sünen-i Ebû Dâvud Terceme ve Şerhi. çev. İsmail Lütfi Çakan. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1988.
• Sindî, Abdülkayyum b. Abdülgafur. et-Teshîlü fî ḳavâidi’t-tertîl. Mekke-i Mükerreme: Mektebeti’l-Esedî, 2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmusin et-Türkî. 7 Cilt. Kahire: y.y., 2003.
• Şakaki, Rihab Muhammed Müfid. Kur’ân Tilâvetinde Mükemmellik. İstanbul: Guraba Yayınları, 2012.
• Savran, Tuğba. Kur’ân-ı Kerîm’in Makamsal Tilâveti Üzerine Bir Öğretim Modeli Önerisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Taberî, Ebû Caʽfer Muhammed b. Cerîr. Câmiuʽl-beyân an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 7 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Sâz u Söz Arasında. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2003.
• Tanrıkorur, Cinuçen. “Beyatî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/220. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tavîl, Seyyid Rızk. Madḫal fi ulûmi’l-ḳırâât. Mekke: Mektebetü’l-Faysaliyye, 1985.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, 2009.
• Tetik, Necati. Kıraat İlminin Ta’limi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Tetik, Necati. “Bazı Kırâat Kavramları Açısından Günümüz Meallerine Kısa Bir Bakış ve Bazı Örnekler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Temmuz 2013), 197-210.
• Toven, Mehmet Bahaettin. Yeni Türkçe Lügat. Ankara: TDK Yayınevi, 1924.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Mûsikî ve Semâ’. Bursa: Marifet Yayınları, 1992.
• Uçan, Ali. Geçmişten Günümüze Günümüzden Geleceğe Türk Müzik Kültürü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 2000.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Kur’an ve Musikî”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları II. ed. Bedrettin Çetiner. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• Yılmaz, Esra. “İstanbul Tavrı Kur’ân-ı Kerîm Tilâvetinde Kerim Öztürk’ün Kırâati Çerçevesinde Fatiha Sûresi; Makam Analizleri ve Notasyon”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2023), 148-169.
• YŞG, Yeni Şafak Gazetesi, “Kur’ân’ı Ondan Dinleyen Müslüman Oluyordu”. Erişim 14 Ocak 2024. https://www.yenisafak.com
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1996.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza Hüseyni. Tacu’l-arûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. 10 Cilt. Beyrut: Dârul-Hidaye, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer. Eṣâṣu’l-belâġa. thk. Muhammed Basil Uyunü’s-Sud. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. Kahire: Dâru’tTevfikiyye li’t-Türâs, 2011.