Basra’nın İlk Zâhidlerinden Âmir b. Abdillah’ın (öl. 70/689’dan önce) Zühd Anlayışı

Yıl 2024, Sayı: 19, 269 - 280, 30.12.2024

Ahmet Arslan

https://doi.org/10.47502/mizan.1461373

Öz

Müslümanlar tarafından kurulan Basra, kısa sürede Müslümanların önemli bir kültür ve bilim merkezi haline gelmiştir. Aynı şekilde tasavvufun da ilk temsilcilerinden bazıları burada yetişmiştir. Ancak genel olarak Basra’daki zühd temsilcilere olarak Hasan-ı Basrî ve Râbia el-Adeviyye’den bahsedilmiştir. Fakat onlardan önce de Basra’da önemli zâhidler yetişmiştir. Bu çalışmanın da amacı Hasan-ı Basrî’nin kendisinden etkilendiği Basra zâhidlerinden biri olan Âmir b. Abdullah’ın hayatını ve zühd anlayışını incelemektir. Âmir b. Abdullah hakkında tasavvuf kaynaklarında yeterince bilgi bulunmadığı için çalışma, daha çok İslam tarihi kaynaklarına dayandırılmıştır. Araştırma neticesinde Âmir b. Abdullah’ın temel fikrinin dünyevî düşüncelerden arınarak düşünceyi sadece Allah’a odaklamak olduğu anlaşılmıştır. Bunun neticesinde evlenmemiş ve sürekli ibadetle meşgul olmaya çalışmıştır. Ancak bu, onun sosyal hayattan tamamen uzaklaştığı anlamına gelmemektedir. O, haksız bulduğu durumlarda halifeyi eleştirmiş ve bir zimmiye yapılan haksızlığa engel olmuştur. Zâhidane hayatı ve siyasi eleştirileri nedeniyle Basra'dan sürgün edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Zühd Dönemi, Basra, Sürgün, Âmir b. Abdillah

The Understanding of Zuhd of Âmir b. Abdillah (d. Before 70/689) One of The First Zahids of Basra

Öz

Basra, founded by Muslims, quickly became an important center of culture and science. Similarly, some of the first representatives of Sufism grew up there. However, Hasan al-Basri and Rabia al-Adawiyya are generally mentioned as the representatives of zuhd in Basra. Nevertheless, significant zāhid lived in Basra before them. The aim of this study is to examine the life and understanding of zuhd of Âmir b. Abdillah, one of the Basra zāhid who influenced Hasan al-Basri. Since there is not enough information about Amir b. Abdillah in Sufi sources, the study is mostly based on Islamic historical sources. The research reveals that Amir b. Abdillahs fundamental idea was to purify his thoughts from worldly preoccupations and focus solely on Allah. Consequently, he did not marry and tried to remain constantly engaged in worship. However, this does not mean he completely distanced himself from social life. He criticized the caliph when he found it unjust and prevented the injustice done to a dhimmi (non-Muslim citizens living in an Islamic state). Due to his zāhidlife and political criticisms, he was exiled from Basra

Anahtar Kelimeler

Sufism, Period of Zuhd, Basra, Exile, Amir b. Abdillah

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf İslam’da Manevî Devrim. çev. H. İbrahim Kaçar - Murat Sülün. İstanbul: Risale Basın-Yayın, 1996.
• Askalânî, İbn Hacer. el-İṣâbe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Askalânî, İbn Hacer. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2002.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Cümelü nesebi’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyad Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut, 1995.
• Bilgin, Mustafa. “Herim b. Hayyân”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 17/227-228. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Böwerıng, Gerhard. “Zulme Uğrayan ve İlhâdla Suçlanan İlk Sûfîler”. çev. Abdurrezzak Tek. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2003), 361-384. Câhız. el-Beyân ve’t-tebyîn, ts.
• Cevzîyye, İbn Kayyım. Medaricü’s-Sâlikîn fî Menazilü’s-Sâirîn. Beyrût: Dârü İbn Hazm, 2019.
• Dımaşkî, Ebû Zür‘a. et-Târîḫu Ebû Zür‘a ed-Dımaşkî. thk. Şükrüllah b. Nimetûllah elKocânî. Dımaşk: Mecmüe’l-Lugâtü’l-Arabiyye, ts.
• Erginli, Zafer. “İlk Zâhidlerin Siyasetle İlişki Biçimlerinin Tasnifi Mümkün Müdür?” Tarihten Günümüze Sûfî - Siyaset İlişkileri. ed. Salih Çift - Takyettin Karakaya. 117-174. İstanbul: Ensar Neşriat, 2020.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân. el-Maʿrife ve’t-târîḫ. thk. Ekrem Ziyâ el Ömerî. 3 Cilt. Bağdat: Matba’tü’l-İrşâd, 1973.
• İbn ’Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasan. Târîhu medîneti Dımaşķ. thk. Muhibbiddîn Ebî Sa’îd Ömer b. Garâme el-’Amravî. 80 Cilt. Dârü’l-Fikir, 1995.
• İbn Ebû Ya’lâ. Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. 2 Cilt. Kahire: Matba’atüs’s-sünneti’l-Muhammediyye, 1952.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. el-Evliyâ. thk. Muhammed es-Saîd Besûnî Zağlûl. Beyrût: Muessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1992.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. er-Rızâ. thk. Ziyâ el-Hasan es-Selefî. Bombay: ed-Dârü’s-Selefiyye, 1410.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. Muḥabbetü lillah. thk. Âdil b. Abdüşşekur ez-Zürkî. Riyâd: Dârü’lHazareti li’n-Neşri ve’t-Tevzî’, 2003.
• İbn Hayyân, Ebûbekr Muhammed b. Halef Vekî’ ed-Dabbî. Aḫbârü’l-ḳuḍât. thk. Abdulaziz Mustafa el- Merâğî. 3 Cilt. Riyâd: el-Mektebetu’t-Ticariyyeti’l-Kübrâ, 1947.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. thk. Muhammed Abdülmuid Han. 9 Cilt. Haydarâbâd/Deken: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Kesir. el-Bidâye ve’n-nihâye. Kahire: Matba’atüs’s-Sa’adet, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullâh Muhammed. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ - Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ṣıfatü’ṣ-ṣafve. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2000.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâ (Allah Dostlarının Dünyası). çev. Hüseyin Yıldız vd. 11 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâʾ. 10 Cilt. Mısır: Matba’atüs’s-Sa’adet, 1974.
• İzmirli, Betül. “Erken Dönem Tasavvufunda Mütezehhid Tipler”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (Temmuz 2019), 224-225.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalim Mahmud - Mahmud b. Şerif. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma’arif, 1431.
• Lâlekâî, Ebü’l-Kāsım. Kerâmâtü evliyâ li’l-Lâlekâi. thk. Ahmed b. Sa‘d b. Hamdân elGâmidî. Suud: Dârü Tayyibe, 2003.
• lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa’. el-Keşf ve’l-Beyan. Cidde: Darü’t-Tefsir Cidde, 2015.
• Müslim b. Haccâc, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî. Kitâbü’l-Künâ ve’l-esmâʾ. 2 Cilt. İmâdetü’lBahsi’l-İlmî bi’l-Câmi’eti’l-İslâmiyye, 1983.
• Neşşâr, Ali Sâmî. Neşʾetü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma’arif, ts.
• Önkal, Ahmet. “Âmir b. Abdullah”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 3/65. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâvud - Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî elBağdâdî. Mirʾâtü’z-zamân fî târîḫi’l-aʿyân. 22 Cilt. Suriye: Dârü’r-Risâletü’lİlmiyye, 2013.
• Taberî, İbn Cerîr. Tārīḫu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Mısır: Dârü’l-Ma’arif, 1967.
• Tûsî, Ebû Nasr. el-Lümaˊ. İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk, 1996.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’lmeşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmirî. 52 Cilt. Beyrut: Dârü’lKitâbi’l-Arabî, 1993.