Bir Sûfî Olarak Ebû Tâlib El-Mekkî’nin Kur’ân-ı Kerim Tilâvet Âdâbına Bakışı

Yıl 2024, Sayı: 19, 89 - 120, 30.12.2024

Yaşar Akaslan

https://doi.org/10.47502/mizan.1513783

Öz

Kur’ân-ı Kerim tilâveti hem başlı başına bir ibadet hem de Müslümanın rabbiyle birebir konuşması olarak kabul edilmektedir. Bu itibarla Kur’ân-ı Kerim okuyan kimsenin tilâvet esnasında muhatabının Allah olduğu şuuruyla davranması ve “âdâb” adı verilen birtakım kurallara riayet etmesi önem arz etmektedir. İslâmî literatürde bu durum gerek müstakil eserler vasıtasıyla gerekse bazı eserlerin meseleye dair “Kur’ân-ı Kerim Okuma Âdâbı” isimli başlıklar altında incelenmiştir. Tasavvuf sahasında da yer bulan Kur’ân-ı Kerim tilâvetinin edepleri, sûfî ulemânın işlediği konular arasında olup özellikle mevzunun bâtınî boyutuyla ilgili düşünce ve çıkarımlar üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada, tasavvuf alanının öncü isimlerinden olan ve sahaya rengini verip kendinden sonraki süreçte pek çok simaya tesir eden Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Kur’ân-ı Kerim okuma âdâbına ilişkin bakış açısı ve değerlendirmeleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an-ı Kerim, Ebû Tâlib el-Mekkî, Tilâvet, Âdâb, Tasavvuf

Abu Talib al-Makki’s Perspective on the Etiquette of Reading the Holy Qur’an as a Sufi

Öz

Reading the Holy Qur’an is considered both a worship in itself and a Muslim’s one-on-one conversation with Allah. In this respect, anyone who reads the Holy Qur’an should act with the awareness that his addressee is Allah. It is important to comply with some rules called etiquette. This situation has been discussed through individual works in literature. In addition, some works on the subject have been discussed under the headings of “Etiquette of Reading the Holy Qur’an”. The rules of Holy Qur’an reading, which is also included in the field of Sufism, are among the subjects studied by Sufi scholars. Sufi scholars especially focused on the thoughts and inferences regarding the esoteric dimension of the subject. In this study, the perspective and evaluations of Abu Talib al-Makki, one of the important scholars of the branch of Sufism, who gave color to the field and influenced many names in the period after him, regarding the rules of reading the Holy Qur’an will be examined.

Anahtar Kelimeler

The Holy Qur’an, Abu Talib al-Makki, reading, etiquette, tasawwuf

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, eş-Şeybânî. el-Müsned. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• ‘Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Hacer. Fethü’l-bârî bi şerhi Sahîhi'l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• ‘Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Hacer. Fethü’l-bârî bi şerhi Sahîhi'l-Buhârî. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Ataman, Ahmet Muhtar. Mûsikî Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1928.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-‘Arabî, ts.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-‘Arabî, ts.
• Bâharzî, Ebü’l-Mefâhir Yahya b. Ahmed b. Seyfiddîn Sa‘îd. Evrâdü’l-ahbâb ve füsûsü’l-âdâb. Tahran: Danişgâh-ı Tahran, 1966.
• Bâharzî, Ebü’l-Mefâhir Yahya b. Ahmed b. Seyfiddîn Sa‘îd. Evrâdü’l-ahbâb ve füsûsü’l-âdâb. Tahran: Danişgâh-ı Tahran, 1966.
• Başer, Hacı Bayram. “Sûfîler ve Kur’ân Okuyucuları: Sünnî Tasavvuf Geleneğinde Kurrâ Eleştirileri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1 (2021), 27-55.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Burns, Gerald L. “Gazâlî’nin Tasavvufî Hermenötiği”. Çev. Turan Koç. İslâmî Araştırmalar. 13 (2000), 420-428.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Çağıl, Necdet. “Kur’ân Kırâatinde Musiki Ses Uyumu, Ezgilendirme/Teganni ve Kırâatlerde Fonoloji/Ses-Anlam İlişkisi”. Tarihten Günümüze Kırâat İlmi. Ed. Yüksel Salman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015. 327-361.
• Çakıcı, İrfan. “Kur’ân Tilâvetinde Nitelik Sorunu”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 18/1 (2018), 147-175.
• Çakıroğlu, Selim. Kur’ân Kıssalarının Tasavvufî Yorumu: Ülü’l-Azm Peygamberler. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. Tasavvuf. “Sûfîlerin Kur’ân’la İlişkisi”. Ed. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Çetin, Abdurrahman. “Hatim İndirme Hükümleri I”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (1992), 29-37.
• Dârimî, Ebû Muhammed İbn Abdirrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. Beyrut: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2000.
• Dârimî, Ebû Muhammed İbn Abdirrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârânî. Beyrut: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2000.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu fuzalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. Thk. Şa‘bân Muhammed İsmail. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu fuzalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer. Thk. Şa‘bân Muhammed İsmail. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kâsım Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ‘ulûm tete‘alleku bi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. Haz. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. ‘Atıyye. Kûtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. Thk. Mahmûd İbrahim Muhammed er-Ravdân. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 2001.
• Gördük, Yunus Emre. “Ebû Tâlib el-Mekkî’nin Kur’ân Tasavvuru”. Hikmet Yurdu. 8/16 (2015), 55-82.
• Hamed, Ğânim Kaddûrî. ed-Dirasatü’s-savtiyye ‘inde ‘ulemâi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2007.
• Hindî, Alâüddîn Ali b. Abdülmelik b. Kâdî Hân Müttakî. Kenzü’l-‘ummâl fî Süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. Nşr. Safvet es-Sakka-Bekrî el-Hayyânî. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle, 2008.
• Hindî, Alâüddîn Ali b. Abdülmelik b. Kâdî Hân Müttakî. Kenzü’l-‘ummâl fî Süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. Nşr. Safvet es-Sakka-Bekrî el-Hayyânî. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle, 2008.
• İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. Thk. Ali Muhammed Bicavî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf en-Nemerî. el-İstizkâr. Thk. Sâlim Muhammed ‘Atâ-Muhammed Ali Mu‘avviz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa. Thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâ’i’z-zamân. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 2011.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-‘Arab. Thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• İbn Mübârek, Abdullah. Kitâbü’z-Zühd. Nşr. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman. Sıfatü’s-safve. Thk. Hâlid Mustafa Tartûsî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2012.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. Thk. Ali Hüseyn el-Bevvâb. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1985.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzeddîn Ali b. Muhammed. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Dâru İbn Hazm, Beyrut 2012.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Ahmed el-Cezerî. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-rasûl. el-Mektebetü’l-Hulvânî, 1972.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah el-Yemenî. el-Muvatta’. Thk. Muhammed Fuâd ‘Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Maşalı, Münteha. “Kur’ân Okumanın Keyfiyeti ve Okuma Düzeyleri Üzerine Bir Tahlil Denemesi”. Usûl: İslam Araştırmaları 15 (2011), 75-89.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. el-‘Akl ve fehmü’l-Kur’ân. Nşr. Hüseyn Kuvvetli. Beyrut: yy., 1971.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. el-‘Akl ve fehmü’l-Kur’ân. Nşr. Hüseyn Kuvvetli. Beyrut: yy., 1971.
• Muslu, Ramazan. Klâsiklerimiz/IX: “Kûtü’l-kulûb” (Ebû Tâlib el-Mekkî - ö. 386/996). Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 4/10 (2003), 349-362.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-kadîr şerhi’l-Câmi‘i’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1972.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-kadîr şerhi’l-Câmi‘i’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1972.
• Râğıb İsfahânî, Ebü'l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. Mufaddal. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Kilânî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Okçu, Abdulmecit. “Kur’ân Tilâvetinde Ezgi”. Dini Araştırmalar. 10/28 (2007), 213-247.
• Öge, Ali. “Rivâyet ve Dirâyet Tefsirlerinde Tertîl Âyetlerinin Yorumlanma Biçimi”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25 (2015), 27-61.
• Saklan, Bilal. “Ebû Tâlib el-Mekkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Saklan, Bilal. “Kûtu’l-kulûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/501-502. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim en-Nîsâbûrî. Katla’l-Kur’ân. Thk. Nâsır b. Muhammed b. Osman el-Menî‘. Riyad: Mektebetü’l-‘Übeykân, 2008.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim en-Nîsâbûrî. Katla’l-Kur’ân. Thk. Nâsır b. Muhammed b. Osman el-Menî‘. Riyad: Mektebetü’l-‘Übeykân, 2008.
• Serrâc, Ebû Nasr İbn Ali b. Muhammed. el-Lüma‘ fi’t-tasavvuf. Nşr. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: E. J. Brill, 1914.
• Serrâc, Ebû Nasr İbn Ali b. Muhammed. el-Lüma‘ fi’t-tasavvuf. Nşr. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: E. J. Brill, 1914.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen ‘Alemüddîn Ali b. Muhammed b. Abdissamed. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. Thk. Abdülhakk ‘Abdüddâyim Seyfülkâdî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1999.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen ‘Alemüddîn Ali b. Muhammed b. Abdissamed. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. Thk. Abdülhakk ‘Abdüddâyim Seyfülkâdî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1999.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l- Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1983.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l- Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1983.