Yahya B. Hamza el-Alevî’nin et-Tırâz Adlı Eserinde Haber Cümlesi ve İsnâd-ı Haberî Konularını İnceleme Yöntemi

Yıl 2024, Sayı: 19, 447 - 468

Adem Yener , Eyup Akşit

https://doi.org/10.47502/mizan.1524240

Öz

Belâgat, sözün anlamlı, yerinde ve fasih bir şekilde kullanılması olarak tanımlanır ve dil âlimlerine göre ancak dil kurallarına uygun, düzgün cümlelerde ortaya çıkar. Bu ilim dalı, özellikle Kur'an'ın mucizevi yönünü açıklamak ve desteklemek amacıyla gelişmiştir. Belâgat, Sekkâkî’nin "Miftâhu’l-‘ulûm" adlı eseriyle meânî, beyân ve bedî' olmak üzere üç ana dala ayrılarak sistematik bir yapıya kavuşmuştur. Sekkâkî’den sonra bu alanda öne çıkan isimlerden biri de Yahya b. Hamza el-Alevî’dir. Alevî, "et-Tırâzu’l-müteżammin li-esrâri’l-belâġa ve ‘ulûmi hakâiki’l-iʽcâz" adlı eserinde kelam ve edebiyat ekollerini bir araya getirerek bu ilmin konularını detaylı bir şekilde inceler ve tartışır. Bu çalışmada Alevî’nin haber cümlesi ve isnâd konularını ele alış biçimi ve analiz yöntemleri incelenmektedir. Alevî, bazı belâgat âlimlerinin haber cümlesine dair tanımlarını eleştirir ve bu tanımların kısır döngü oluşturduğunu ve mantık kurallarına aykırı olduğunu savunur. Alevî, isnâd kavramını üç ana başlık altında değerlendirir: Zatî itibarıyla isnâd, haber veren itibarıyla isnâd ve ihtimal itibarıyla isnâd. Bu ayrımlar, bir cümlenin anlamını ve bağlamını açıklamada kritik bir role sahiptir. Ayrıca Alevî’nin bir fiilin fâile isnâdını dil bilgisel ve anlam açısından ele alarak üç farklı kategoriye ayırması, onun özgün bir düşünce yapısını ortaya koyduğunu gösterir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Meânî, Haber, İsnâd, et-Tırâz.

Yahya b. Hamza al-Alawi's Method of Analysing the Subjects of News Sentence and Isnād-I Haberī in his work named al-Tirāz

Öz

Balāgha is defined as the use of speech that is meaningful, appropriate, and eloquent, and according to linguistic scholars, it manifests only in correct sentences that adhere to linguistic rules. This discipline emerged particularly to explain and support the miraculous nature of the Qur'an. Balāgha gained a systematic structure with Sekkākī's (d. 626/1229) work "Miftāḥ al-ʿUlūm," where it was divided into three main branches: maʿānī ,bayān and badīʿ. After Sekkākī, one of the prominent figures in this field was Yaḥyā b. Ḥamza al-ʿAlawī (d. 749/1348). In his work, "al-Tirāz al-Mutaḍammin li Asrār al-Balāgha wa ʿUlūm Ḥaqāʾiq al-Iʿjāz," al-ʿAlawī brings together the theological and literary schools to thoroughly analyze and discuss the topics of this discipline.This study examines al-ʿAlawī’s approach and methods of analysis concerning declarative sentences and the concept of isnād. Al-ʿAlawī critiques the definitions provided by some balāgha scholars regarding declarative sentences, arguing that these definitions lead to circular reasoning and contradict logical principles. He evaluates the concept of isnād under three main headings: attribution in its essence (isnād ẓātī), attribution based on the speaker (isnād bi-iʿtibār al-mukhbir), and attribution based on possibility (isnād bi-iḥtimāl). These distinctions play a critical role in explaining the meaning and context of a sentence. Furthermore, al-ʿAlawī's categorization of attributing an action to its subject into three different categories from grammatical and semantic perspectives demonstrates his original approach to thought.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Meânî, Declarative sentence, Isnâd, al-Tirāz.

Kaynakça

• Alevî, Yahyâ b. Hamza b. Alî b. İbrâhîm el-. el-Îcâz li-esrâri Kitabi’t-Tırâz fi ulûmi hakâiki’l-i’câz mine’l-ulûmi’l-ma’neviyye ve’l-esrâri’l-Kur’aniyye. thk. Bin İsa Bâtâhir. Beyrut : Dârü’l-Medari’l-İslâmî, 2007.
• Alevî, Yahyâ b. Hamza b. Alî b. İbrâhîm el-. eṭ-Ṭırâzü’l-müteżammin li-esrâri’l-belâġa ve ulûmi hakâiki’l-iʽcâz. thk. Muhammed Abdüsselâm Şâhin. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1995.
• Ali Hüseyin Hammâdî. “el-Mustalahu’l-belâğî inde’l-Alevî beyne’l-ibda ’ve’ş-şümûl ve’lişkâl”. Mecelletü Külliyyeti’l-Âdâb 98 (ts.), 41-55.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Arslan, Hüseyin. “Kadim iki belâgat eserinin mukayesesi: Miftâhu’l-‘Ulûm ve Telhîsu’lMiftâh”. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 17 (2019), 596-611.
• Atallâh, Melike b. Ulûmu’l-belâga inde’l-Alevî el-Yemenî beyne’t-taklîd ve’t-teysîr ve’ttecdîd. Cezâyir: Kasdi Merbah, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Buhtürî, Ebû Ubâde el-Velîd b. Ubeyd b. Yahyâ et-Tâî el-. Dîvânu’l-Buhtürî. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1995.
• Bulaşar Murslî. “Hakîkatü’l-i’câz min hilâli Kitâbi’t-Tırâz”. Mecelletü İlmiyye Muhakkeme 4/3 (2020), 174-184.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-. Delâilu’l-iʿcâz. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2004.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-. Esrâru’l-belâga. thk. Mahmûd Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1991.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf el-. el-Misbâh fî Şerh el-Miftâh. Marmara Üniversitesi, 2009.
• Dayf, Şevkî. el-Belâga Tatavvur ve Târîh. Kahire: Daru’l-Meârif, 9. Basım, 1965.
• Durmuş, İsmail. “Mecaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/217-220. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa el-. Cevâhiru’l-belâga fî’l-meânî ve’l-beyân ve’lbedî’. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1993.
• Kazvînî, Ebû’l-Meʿâlî Muḥammed b. ʿAbdurrahman el-. el-Îzâh fî ’ulûmi’l-belâga. thk. Muhammed Abdülmünim el-Hafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 3. Basım, 2010.
• Köktaş, Yavuz. “Hadislerin Anlaşılmasında Belagat İlminin Önemi” 4/12 (Haziran 2002).
• Kudâme er-Râciz, Ebü’n-Necm el-İclî el-Fazl b. Dîvânu Ebî’n-Necm el-İclî. Şam:İbn Manzûr, Cemâluddin Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1993.
• Kazvînî, Ebû’l-Meʿâlî Muhammed b. Abdurrahman el-. Telhîsü’l-Miftâh. thk. Yasin elEyyûbî. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2. Basım, 2002.
• Kazvînî, Ebû’l-Meʿâlî Muḥammed b. ʿAbdurrahman el-. el-Îzâh fî ’ulûmi’l-belâga. thk. Muhammed Abdülmünim el-Hafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 3. Basım, 2010.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Köktaş, Yavuz. “Hadislerin Anlaşılmasında Belagat İlminin Önemi” 4/12 (Haziran 2002).
• Kudâme er-Râciz, Ebü’n-Necm el-İclî el-Fazl b. Dîvânu Ebî’n-Necm el-İclî. Şam: Mecmaʿu’l-Lugati’l-Arabiyye, 2006.
• Matlûb, Ahmed. el-Bahsu’l-belâğî inde’l-Arab. Bağdat: Dâru’l-Câhız, 1982.
• Matlûb, Ahmed. Mu’cemu mustalahâti’l-belâğiyye ve tatavvurihâ. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 2. Basım, 1996.
• Nişli, Mehmet Can. et-Tırâz Adlı Eseri Işığında Yahyâ B. Hamza el-ʽAlevî’de Beyân İlmi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özdoğan, Akif. Arap Dili ve Belagatında Lafız ve Anlam. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz. thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu. Beyrut: Dâru Sâdır, 2004.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr es-. Miftâhu’l-’ulûm. Beyrut: Daru’lKütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2000.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kūb Sirâcüddîn Yûsuf b. Ebî Bekr es-. Miftâhu’l-’ulûm belâgat. çev. Zekeriya Çelik. Litera Yayıncılık, 2017.
• Şahtû, Ali. Binâu’n-nass inde İbn Hamza el-Alevî. Cezayir: Vahran Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Tabâne, Bedevî. el-Beyânul-Arabî. Cidde: Dâru’l-Menâra, 7. Basım, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud ez-. el-Keşşâf ʿan hakâʾikıt-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2008.