Rivayeti Kabul Edilen Ravilerin Sıfatı Konusunda Moğultay'ın İbnü's-Salah'a İtirazları- Eleştirel Bir Yaklaşım

Yıl 2025, Sayı: 20, 437 - 454, 30.06.2025

Yasir Derşevi

https://doi.org/10.47502/mizan.1465128

Öz

Bu çalışma, Moğultay'ın b. Kılıç’ın "Iṣlâḥu İbni’ṣ-Ṣalâḥ" adlı eserinde, İbnü's-Salâh'ın "Maʿrifetu’l Envâi Ulûmi’l-Hadîs" adlı kitabındaki hadis ilimleri içerisinde yer alan türlerden birisi olan “rivayeti kabul edilen kimsenin özellikleri” yönündeki görüşlerine dair eleştiri ve takibatlarını analitik bir eleştiriyle incelemektedir. Araştırmacı, Moğultay'ın bu konudaki yorumlarını ve itirazlarını seçtiği hadis ilmi türü üzerinden inceleyip tartışarak, İbnü's-Salâh'a yönelik eleştirilerini inceliyor. Bu araştırma ile muhakeme ve analiz yöntemi olan tarama yöntemini kullanılarak Moğultay'ın İbnü's-Salâh'a yönelik eleştirileri incelendikten sonra, bu eleştirilerin neye dayandığı ve genel olarak ne kadar sağlam olduğu belirlenmeye çalışılmaktadır. Araştırmacı, hadis ilmi konusundaki temel kaynaklardan faydalanarak, Moğultay'ın eleştirilerini değerlendirmekte ve bu eleştirilere karşı kabul veya reddi inceledikten sonra çeşitli sonuçlara ulaşmaktadır. Bu sonuçlardan biri, Moğultay'ın İbnü's-Salâh'a yönelik eleştirilerinin genellikle bilimsel doğruluktan yoksun olduğu, bazen alimlerin sözlerini yanlış atfettiği, kaynakları yanlış bir şekilde bağladığı ve detaylara gereksiz bir şekilde odaklandığıdır. Ayrıca Moğultay'ın İbnü's-Salâh'ın ifadelerini yanlış anladığı ve eleştirdiği birkaç durum olduğu, ancak genel olarak eleştirilerinin zayıf olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ulûmu’l-Hadîs , Rivâyet , İbnü , Moğultay , İtirazlar

اعتراضات مُغْلَطاي على ابن الصلاح في صفة من تُقبل روايته – دراسة نقدية

Öz

يتناول البحث دراسة تحليلية نقدية لاعتراضات وتعقبات العلامة مُغْلَطاي في كتابه: "إصلاح كتاب ابن الصلاح"، على ما ذكره ابن الصلاح في كتابه: "معرفة أنواع علوم الحديث"، حيث اختار الباحث نوعاً واحداً من أنواع علوم الحديث وهو صفة من تقبل روايته، وتناول ما ذكره مُغْلَطاي من تعليقات واعتراضات في ذلك، وقد قام الباحث بدراستها ومناقشتها متبعاً المنهج الاستقرائي التحليلي من خلال استقراء اعتراضات مغلطاي على ابن الصلاح في الباب المذكور، ثم تحليلها لبيان ما لها وما عليها. واستعان الباحث بالمصادر الرئيسة المعروفة في علوم الحديث لمعرفة أقوال العلماء النقاد في تلك المسائل، والحكم في ضوء ذلك على اعتراضات مغلطاي قبولاً أو ردّاً. وقد انتهى البحث إلى نتائج عديدة منها أنّ اعتراضات مغلطاي على ابن الصلاح افتقرت إلى الدقة العلمية، فهو يخطئ أحياناً في نسبة الأقوال للعلماء، وفي العزو للمصادر، ويلزم ابن الصلاح بتفصيلات غير مُلزمة، ويكتف بما بين يديه من نُسَخٍ للكتب ويبني اعتراضاته على ذلك دون أن يبحث في النسخ الأخرى، كما أنه يخطئ أحياناً في فهم عبارات ابن الصلاح فيعترض على ما فهمه؛ مع أن كلام ابن الصلاح يحتمل وجوهاً أخرى من المعاني التي لم ينتبه إليها المعترِض، ومن ثَمَّ فإن اعتراضات مغلطاي على ابن الصلاح ضعيفة بمجملها، وقد تبين للباحث بالاستقراء أن مغلطاي أصاب في موضع واحد لكنه جانب الصوابَ في سائر الاعتراضات الأخرى.

Anahtar Kelimeler

علوم الحديث , الرواية , ابن الصلاح , مغلطاي , اعتراضات

Kaynakça

• Âmidî, Ali b. Ebî Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. thk. Abdurrezzâk Afîfî. Dımeşk: el-Mektebü’l-İslâmî. 2. Baskı. 1402.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-Kebîr. Haydarâbâd-Dekkan: Dâiretü’lMeârifi’l-Osmâniyye. ts.
• Bulkînî, Ömer b. Reslân. Mehâsinu’l-Istılâh. thk. Âişe Abdurrahmân Bintü’Şâti’. Dâru’lMeârif. ts.
• Cürcânî, Abdullah b. Adî. El-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1. Baskı. 1418/1997.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah. Ma’rifetu’s-Sahâbe. thk. âdil b. Yusuf elAzâzî. Riyad: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr. 1. Baskı. 1419/1998.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. El-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. Tashih: Ebû Abdullah es-Surkî. Haydarâbâd-Dekkan: Cem’iyyetü Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye. 1. Baskı. 1357.
• Irâkî, Abdurrahîm b. el-Hüseyn. Şerhu’t-Tabsira ve’t-Tezkira. Thk. Abdullatîf el-HemîmMâhir Yâsîn el-Fehl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1. Baskı. 1423/2002.
• Irâkî, Abdurrahîm b. el-Hüseyn. Et-Takyîd ve’l-Îzâh Şerhu Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye. 1. Baskı. 1389/1969.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerh ve’t-Ta’dîl. Haydarâbâd, Dekkan: Tab’atu Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Baskı, 1371/1952.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdurrahmân. Ma’rifetu Envâi Ulûmi’l-Hadîs. thk. Nureddîn Itr. Suriye: Dâru’l-Fikr – Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1406/1986.
• İbnü’l-Kattân, Ali b. Muhammed. Beyânu’l-Vehm ve’l-Îhâm fî Kitâbi’l-Ahkâm. thk. Dr. Hüseyin Âyet Saîd. Riyâd: Dâru Tayyibe. 1. Baskı. 1418/1997.
• İbn Hazm, Alî b. Ahmed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. es-Sikât. Haydarâbâd, Dekkan: Dâiretü’l-Meârifi’lOsmâniyye. 1. Baskı. 1393/1973.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed AbdulmevcûdAli Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine. Haydarâbâd, Dekkan: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye. 2. Baskı. 1392/1972.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-Tehzîb. Hind: Matbaatu Dâiretü’l-Meârifi’nNizâmiyye. 1. Baskı. 1326.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Lisânu’l-Mîzân. thk. Dâiretu’l-Meârifi’n-Nizâmiyye. HindBeyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât. 2. Baskı. 1390.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’lEser. thk. Nureddîn Itr. Dımeşk: Matbaatü’s-Sabâh. 3. Baskı. 1421/2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali. Hedyü’s-Sârî Mukaddimetü Fethil-Bâri bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife. 1379.
• İbn Dakîku’l-Îd, Muhammed b. Ali. el-İktirâh fî Beyâni’l-Istılâh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye. ts.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. İhtisâru Ulûmi’l-Hadîs. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Lübnan-Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2. Baskı. ts.
• İclî, Ahmed b. Abdullah. Târîhu’s-Sikât. Mekke: Dâru’l-Bâz. 1. Baskı. 1405/1984.
• İsfahânî, Mahmud b. Abdurrahmân. Beyânu’l-Muhtasar Şerhu Muhtasari İbnu’l-Hâcib. thk. Muhammed Mazhar Bekâ. Suûdiyye: Dâru’l-Medenî. 1. Baskı. 1406/1986.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. 1. Baskı. 1400-1413.
• Muğletây, Muğletây b. Abdullah. Islâhu Kitabi İbni’s-Salâh. Thk. Muhyiddin b. Cemâl el-Bekârî. Kâhire: el-Mektebetü’l-İslâmiyye. 2007.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. İrşâdu Tullâbi’l-Hakâiki ilâ Ma’rifeti Süneni Hayri’l-Halâik. Thk. Abdulbârî Fethullah. Medine: Mektebetü’l-Îmân. 1. Baskı. 1408.
• Nevevî, Yahya b. Şeref. Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Luğât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Nureddîn Itr. Menhecü’n-Nakdi fî Ulûmi’l-Hadîs. Dımeşk: Dâru’l-Fikr. 3. Baskı. 1401/1981.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. El-Mahsûl. Thk. Tâhâ Câbir Feyyâd. Müessesetü’r-Risâle. 3. Baskı. 1418/1997.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs li’l-Irâkî. Thk. Ali Hüseyn. Mısır: Mektebetü’s-Sünne. 1. Baskı. 1424/2003.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekr. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî. Thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed Fâryâbî. Riyad: Dâru Tayyibe, ts.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerîm b. Ebû Bekr. El-Milel ve’n-Nihal. Beyrut: Müessesetü’l-Halebî. Ts.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg. A’yânu’l-Asr ve A’vânu’n-Nasr. Thk. Alî Ebû Zeyd vd. Dımeşk: Dâru’l-Fikr. 1. Baskı. 1418/1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. El-Mühezzeb fî İhtisâri’s-Süneni’l-Kebîr. Thk. Yâsir b. İbrahim. Dâru’l-Vatan. 1. Baskı. 1422/2001.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. El-Mûkiza fî İlmi Mustalahi’l-Hadis. Thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye. 2. Baskı. 1412.
• Zehebî, Muhammed b. Ali. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaûd vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle. 3. Baskı. 1405/1985.
• Zehebî, Muhammed b. Ali. Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. Thk. Ali Muhammed elBecâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rifeti li’t-Tıbâa. 1. Baskı. 1382/1963.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. En-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Thk. Zeynü’l-Âbidîn b. Muhammed Belâ Ferîc. Riyad: Advâu’s-Selef. 1. Baskı. 1419/1998.