Kur’an Meallerinde “Ard” Kelimesinin Bağlamdan Koparılması: Anlam Kaymaları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 20, 195 - 224, 30.06.2025

Mürsel Ethem

https://doi.org/10.47502/mizan.1510930

Öz

Bir metnin doğru anlaşılması, o metne doğru mana vermekten geçer. Bu sebeple metinde geçen anahtar kelimeleri içinde bulundukları bağlamı da dikkate alarak anlamlandırmak daha doğru olacaktır. Söz konusu Kutsal Metinler olunca meselenin önemi daha da artmaktadır. Bu makalede; Kur’an meallerinde daha çok “yeryüzü/dünya” anlamlarıyla bilinen “أرض /ard” kelimesinin bağlamından uzak olarak anlamlandırıldığı tespit edilerek kelime bağlamları içinde yeniden değerlendirilmiş ve gerçek anlamlarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Tespitimize göre, Kur’an’da toplam 461 kez kullanılan “ard” kelimesinin neredeyse yarısı “yeryüzü/dünya” gibi anlamlarının dışında, farklı bir anlamda kullanılmıştır. Nitekim bazı ayetlerde “ard” kelimesine “yeryüzü/dünya” gibi anlamların verilmesi hem yer aldığı bağlama uygun düşmemekte hem tarihi gerçeklerle bağdaşmamakta hem de realiteye uymamaktadır. Ulaştığımız sonuca göre bu durumlarda “ard” kelimesine “yurt, memleket, belde” gibi anlamların verilmesi daha uygun olacağını belirledik. Kelimenin kullanımına yönelik tespitler, çalışmada dikkate alınan on farklı dilde, ellinin üzerinde Kur’an çevirilerinde mukayese edilmiştir. Araştırmamıza göre bu çevirilerin bazılarında “ard” kelimesinin sahip olduğu “yurt, memleket, belde” gibi anlamların göz ardı edilmiş olması Kur’an çevirilerinin üzerinde anlam açısından olumsuz etkilere neden olmuştur. “Ard” kelimesinin hem Arapça sözlüklerde hem de temel tefsir kaynaklarında anlam yelpazesine yeterince riayet edildiğini söylemek mümkün olsa da aynı hassasiyeti Kur’an’ın başka dillere çevirilerinde görememekteyiz. Dolayısıyla bu çalışmada Kur'an çevirilerinde çok sık rastladığımız kaynak metin ile çeviri metin arasındaki anlam değişiklikleri ve anlam kaymaları sorununa dikkat çekilerek konuyla ilgili öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an , Meal , Ard Kelimesi , Dünya.

The Detachment of the Word “Ard” from Context in Qur’anic Translations: An Analysis of Semantic Shifts

Öz

The correct understanding of a text passes through, giving the proper meaning to that text. For this reason, it would be more accurate to interpret the keywords in the text by taking into account the context in which they are used. When it comes to sacred texts, the importance of the issue is even more significant. In this article, it has been determined that the word "أرض /ard," which is mainly known with the meaning of "earth/world" in Qur'anic translations, has been interpreted away from its context. Therefore, our study reevaluates the word within its various contexts to ascertain its true meanings. According to our findings, nearly half of the occurrences of the word "ard," used a total of 461 times in the Qur'an, convey a meaning other than "earth" or "world." In some verses, giving the word "ard" meanings such as "earth/world" is not only inappropriate to the context in which it appears, but also incompatible with historical facts and reality. According to our conclusion, we have determined that in these cases it would be more appropriate to give the word "ard" meanings such as "homeland, hometown, town". We compared the word's usage in over fifty translations of the Qur'an in ten different languages. According to our research, the neglect of meanings such as "homeland," "hometown," and "town" for the word "ard" in some Qur'anic translations has negatively impacted the overall interpretation of these texts. Although it is possible to say that the range of meanings of the word "ard" is sufficiently respected in both Arabic dictionaries and essential exegetical sources, we cannot see the same sensitivity in translating the Qur'an into other languages. Therefore, this study draws attention to the problem of changes and shifts in meaning between the source text and the translated text, which we frequently encounter in Qur'an translations, and offers suggestions on the subject.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qurʾān , Qurʾān Translation , Ard Word , World

Kaynakça

• Iyık Kuraan Ayat Kotormolorunun Kırgızça Maanisi. çev. Şamsuddin Abdıkalık Uulu. Bişkek: y.y., 2010.
• Akdemir, Salih. “Kur’an Çevirilerinde Dikkate Alınmayan Önemli Üslup Özelliği Üzerine”. İslâmiyât Dergisi 5/1 (2002), 143-161.
• Son Çağrı Kur’an. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Kuttuu Kuran Kırgızça Maanisi. çev. Nadırbek Alımbekov. 2 Cilt. Bişkek: y.y., 3. Basım, 2016.
• Kur’an-ı Kerim Özbekçe İzahli Tercime. çev. Mansur Alouddin. Taşkent: Çolpon Yayınları, 2001.
• Kur’an-ı Kerim Kazakşa Mağına Jane Tüsinigi. çev. Halife Altay. Suudi Arabistan: Kral Fahd Kur’ân-ı Kerim Basım Kompleksi, 1991.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 12. Basım, 2011.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Azîm ve’s-seb’i’lmesânî. thk. Ali Abdulbârî Atiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Amr b. Kamîe. Dîvân Amr b. Kamîe. thk. Halîl İbrahim el-Atiyye. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1994.
• Askerî, Ebû Hilâl. el-Vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’sSekâfeti’d-Dîniyye, 1428/2007.
• Ateş, Avnullah Enes. “Kur’ân-ı Kerîm’de Kullanılan Elif Lâm Takılarının Doğru Anlaşılmamasından Kaynaklanan Tercüme Problemleri”. Dergiabant 8/1 (31 Mayıs 2020), 102-120.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. çev. Süleyman Ateş. 12 Cilt. Ankara: Kılıç Kitabevi, 1982.
• Badawi, ElSaid - Abdel Haleem, Muhamad. Arabic-English Dictionary of Qur’anic Usage. Leyden: Brill Yayınları, 2008.
• Basrî, Ebû Saîd el-Hasen b. Yesâr. Fedâilü Mekke ve’s-sekenü fîhâ. thk. Sâmî Mekkî elÂnî. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, ts.
• Sefer ha Sfarim Shel ha-İslam. çev. Aharon Ben Shemesh. Tel Aviv: Karni Yayınları, 1978.
• Ben Yehuda, Eliezer. Thesaurus Totius Hebraitatis et Veteris et Recentioris. 17 Cilt. Kudüs: La’am Yayınları, ts.
• Kur’ân’ı Kerîm’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. çev. Ömer Nasuhi Bilmen. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1965.
• Black, Jeremy vd. A Concise Dictionary of Akkadian. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Koran. çev. Dmitriy Nikolayevich Boguslavskiy. İstanbul: Çağrı Yayınları, 4. Basım, 2005.
• Brown, Francis vd. A Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament. Oxford: Oxford University Press, 1939.
• BST, Bible Study Tools. erets Meaning - Hebrew Lexicon | Old Testament (KJV). Erişim 30 Ocak 2024. https://www.biblestudytools.com/lexicons/hebrew/kjv/erets.html
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Qurani Kərim və Tərcüməsi. çev. Z. M. Bünyadov - V. M. Məmmədəliyev. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Büraydî, Ahmed b. Muhammed el- - Dâli, Fehd İbrahim ed-. Mevsûatü’l-vücûh ve’nnezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru’t-Tedmüriyye, 1436/2014.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Malâyîn, 4. Basım, 1990.
• Cezâirî, Ebû Bekir Câbir. Eyserü’t-tefâsîr. 5 Cilt. Cidde: Racem Yayınları, 3. Basım, 1410/1990.
• Cündioğlu, Dücane. Kur’ân Çevirilerinin Dünyası. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Dâmegânî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed. el-Vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Hasen Ebü’l-Azm ez-Zefîtî. 2 Cilt. Kahire, 1412/1992.
• Dâmegânî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsü’l-Kur’ân. thk. Abdulazîz Seyyid el-Ehl. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1983.
• Tanrı Buyruğu Kur’ân-ı Kerîm Tercüme ve Tefsiri. çev. Ömer Rıza Doğrul. 2 Cilt. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi, 3. Basım, 1934.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî. el-Bahru’l-muhît. thk. Züheyr Caîd. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1432/2010.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed. Zehratü’t-tefâsîr. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2002.
• Nüzul Sırasına Göre Yaşayan Kur’an Türkçe Meal/Tefsir. çev. R. İhsan Eliaçık. İstanbul: İnşa Yayınları, 5. Basım, 2014.
• Kur’an Mesajı. çev. Muhammed Esed vd. İstanbul: İşaret Yayınları, 4. Basım, 2002.
• Ethem, Mürsel. “Bir Tercüme Tekniği Olarak ‘Siz’ Zamirinin ‘Biz’ Şeklinde Tercümesi”. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 64 (31 Aralık 2017), 158-168.
• Ethem, Mürsel vd. Kur’an ve Anlam. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîrü’t-tefsîr. thk. İbrahim b. Muhammed Talây. 17 Cilt. Umman: Vizâratü’t Türâs ve’s Sekâfe, 1425/2005.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. 15 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısrî, 1384/1964.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn muratteben alâ hurûfi’l-mu’cem. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Feyerabend, Karl. A Complete Hebrew-English Pocket-Dictionary to the Old Testament. Schoneberg: Langenscheidt Yayınları, 3. Basım, ts.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Misbâhu’l-münîr. Beyrut: Lübnan Yayınları, 1987.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb b. Muhammed. Besâʾiru zevi’t-temyîz fî letâʾifi’l-kitâbi’l-azîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 3. Basım, 1995.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’lmuhît. thk. Muhammed Nuaym el-Araksûsî. Beyrut: Risâle Yayınları, 8. Basım, 1426/2005.
• Fürst, Julius - Davidson, Samuel. A Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament. Leipzig: Bernhard Tauchnitz Yayınları, 1867.
• Gesenius, Friedrich Wilhelm. Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament. Michigan: Baker Books Yayınları, 1996.
• Iyık Kuran. çev. Şamsuddin Hakimov. Medine: Malik Fahd Yayınları, 1433/2012. Halîlî, Ahmed b. Hamd. Cevâhiru’t-tefsîr. 3 Cilt. Maskat: Mektebetü’l-İstikâme, 1406/1986.
• Aziz Kur’an Çeviri ve Açıklama. çev. Muhammed Hamidullah vd. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Hârûn b. Mûsâ, Ebû Abdillâh. el-Vücûh ve’n-nezâir. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Bağdat: Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İ’lâm, 1409/1998.
• Hevvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîrü kitabillâhi’l-Azîz. thk. Belhâc b. Saîd Şerîfî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• Hîrî, Ebû Abdirrahmân İsmâîl b. Ahmed. Vücûhü’l-Kur’ân. thk. Fâtıma Yûsuf el-Hıyemî. Dimaşk: Dâru’s-Sekâ, 1996.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: edDâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luga. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’lİlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’lKur’âni’l-Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Ebû Zemenîn, Muhammed b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîz. Kahire: el-Fârûku’lHadîse Yayınları, 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu’cemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdu’s-Selâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zam. thk. Abdu’l-Hamid Hinravi. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Nüzhetü’l-a’yüni’n-nevâzır fî ilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Abdülkerim Kâzım er-Râdî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1407–1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1404/1984.
• İbnü’l-Mukaffa, Ebû Muhammed. el-Edebü’l-sağîr ve’l-edebü’l-kebîr. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İmruülkays, Ebû Vehb b. Hucr. Dîvân İmruülkays. thk. Abdurrahman Mustâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2004.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân edDâvûdî. Şam: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 1430/2009.
• Iyık Kuran: Maanilerinin Kırgızça Kotormosu Menen. çev. Abdışşükür İsmailov vd. İstanbul: Erkam Yayınları, 2006.
• Svyaşennıy Koran Z Ukrainskim Perekladom. çev. Mykhailo Jackubovych. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Jastrow, Marcus. A Dictionary of the Targumim the Talmud Babli, Yerushalmi, Midrashic Literature. 2 Cilt. New York: G. P. Putnam’s Sons Yayınları, 1903.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 8. Basım, 2020.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 8. Basım, 2020.
• Kays b. Hatîm, Ebû Yezîd. Dîvân Kays b. Hatîm. thk. Nasıruddîn el-Esed. Beyrut: Dâru Sâdır, 1967.
• Kısa Açıklamalı Kur’an-ı Kerim Meali. çev. Mahmut Kısa. Konya: Armağan Kitaplar Yayınları, 2013.
• Klein, Ernest. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language for Readers of Englısh. Kudüs: Carta Yayınları, 1987.
• Koran. çev. İgnatiy Yulianovich Krachkovskiy. Moskova: MPO Voloknor-SP Trekingtur Yayınları, 1990.
• Kur’ân-ı Kerim Tatardca Manası. çev. Zakir Kurtnezir. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Kur’ân-ı Kerim ve İzaatlı Manası. çev. Zakir Kurtnezir. Akmescit: Dolya Yayınları, 2. Basım, 2007.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Hişâm Semîr el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2. Basım, 1423/2003.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon. 8 Cilt. Beyrut: Librairie Du Liban Yayınları, 1968.
• Lete, Gregorio del Olmo - Sanmartin, Joaquin. A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition. Leiden: Brill Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Mahlûf, Haseneyn Muhammed. Safvetü’l-beyân li-meâni’l-Kurʾân. 2 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reşâdi’l-Hadîse, 1956.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvatta. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1406/1985.
• Maluf, Louis. el-Müncid fi’l-lüğati ve’l-edebi ve’l-ulum. Beyrut: el-Matbaatu’lKatulikiyye, 19. Basım, 1956. Kur’an-ı Kerim Manalarining Tercime ve Tefsiri. çev. Abdülaziz Mansur. Taşkent: Taşkent İslam Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Kur’an-ı Kerim Cana Anın Maanilerinin Kırgızça Kotormosu. çev. Alauddin Mansur. Bişkek: Uçkun Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü’l-Kurʾân. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1426/2005. Medkûr, İbrahim. el-Mu’cemü’l-vecîz. Mısır: Talim ve Terbiye Bakanlığı Özel Baskı, 1415/1994.
• Medkûr, İbrahim. Mu’cemü elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 2 Cilt. Kahire: el-İdaratü’l-Âmme li’l Mu’cemât ve İhya’it-Türâs, 1409/1989.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye. 13 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Câmiatü’ş-Şârika, 1429/2008.
• Mes’ûd, Cübrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 7. Basım, 1992.
• Meymûn b. Kays, Ebû Basîr b. Cendel el-Bekrî. Dîvânü’l A’şe’l-kebîr. thk. Muhammed Huseyn. b.y.: y.y., ts.
• Kur’an-ı Kerim ve Özbek Tilindagi Manalari Tarcimasi. çev. Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr. el-Vücûh ve’n-nezâir. thk. Hâtim Sâlih edDâmin. Irak: Mektebetü’r Rüşd, 2. Basım, 1432/2011.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihi’l-Arabî, 1423/2002.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-vasît. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Devliyye, 4. Basım, 1425/2004.
• Mustafavî, Hasan. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. 14 Cilt. Tahran: Merkezu Neşr Assar el-Allâme el-Mustafavî, 1393. Et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 2009/1430.
• Mutarrizî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid b. Alî. el-Mugrib fî tertîbi’lmu’rib. thk. Mahmûd Fâhûrî - Abdülhamîd Muhtâr. 2 Cilt. Halep: Üsâme b. Zeyd Yayınları, 1399/1979
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, 1955.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Koran. çev. Magomed-Nuri Osmanovich Osmanov. Moskova: Dilya Yayınları, 2009.
• Ömer, Ahmed Muhtar. el-Mu’cemü’l-mevsûî li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve kırââtih. Riyad: Müessesetü Sutûri’l-Ma’rife, 1423–2002.
• Özbek Sert, Emine. Kur’ân’da ve Tefsîrlerde ‘Semâ’. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Öztürk, Mustafa. Cumhuriyet Türkiye’sinde Meal ve Tefsirin Serencamı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kur’ân-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Penrice, John. A Dictionary and Glossary of the Koran. Hindistan: Shah Ofsset Delhi, 1991.
• Svyaşennıy Koran Smıslovoy Perevod Na Russkiy Yazık. çev. Elmir Rafael oğlu Quliyev. Medine: Malik Fahd Yayınları, 1434/2013.
• Raffalovitch, Isaiah. Anglo-Hebrew Modern Dictionary. Londra: Express Yayınları, 1926.
• Alkoran o ha-Mikra. çev. Hermann Reckendorf. Leipzig: Lipsiya Yayınları, 1857.
• Al-Qur’an. çev. Joseph Joel Rivlin. Tel Aviv: Dvir Yayınları, 1987.
• Roy, William. A Complete Hebrew-English Dictionary. New York: John F. Trow & Co. Yayınları, 1846.
• Ha Kuran. çev. Uri Rubin. Tel Aviv: Hotsaʼa Laʼor Yayınları, 2005.
• Koran. çev. Gordiy Semionovich Sablukov. 2 Cilt. Moskova: Dom Biruni Yayınları, 3. Basım, 1990.
• Sâhib b. Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmâîl. el-Muhît fî’l-luga. 11 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed es-. el-Keşf ve’l-beyân. Beyrut: Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim - Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-Kerîm. thk. Ali Muhammed Muavvid vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. Umdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Seyyid Kutub, İbn İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî zılâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’şŞurûk, 1423/2003.
• Shachter, Haim. The New Universal Hebrew English Dictionary. Tel Aviv: Yavneh Publishing House, 1962.
• Shoshan, Avraham Even. HaMilon HeHadash. 7 Cilt. Kudüs: Kiryath Sepher Yayınları, 1979.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1408/1988.
• Smith, Jessie Payne. A Compendious Syriac Dictionary. New York: The Clarendon Press, 1903.
• Smith, Robert Payne. Thesaurus Syriacus. 2 Cilt. Londra: Oxford University Press, 1901 1879.
• Sokoloff, Michael. A Dictionary of Jewish Babylonian Aramaic of the Talmudic and Geonic Periods. Ramat Gan: Bar İlan University Press, 2002.
• Sokoloff, Michael. A Syriac Lexicon a Translation from the Latin, Correction, Expansion, and Update of C. Brockelmann’s Lexicon Syriacum. İndiana: Eisenbrauns Yayınları, 2009.
• Kur’an-ı Kerim Cene Kazakşa Audarması. çev. Muhammed Şangıs Hacı - Ermek Muhammedkali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Şarâvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîrü’ş-Şarâvî. 24 Cilt. Kahire: Ahbâru’l-Yevm, 1991.
• Şen, Ercan. “Cumhuriyet Dönemi Kur’ân Tercümeleri Bağlamında Bir Meâl ve Bir Mütercim: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu (1886-1978) ve Kur’ân Çevirisi (Eleştirel Bir Yaklaşım)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/28 (2013), 348-368.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî. Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahman Umayr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, 1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hıcr, 1422/2001.
• Qurani-Kərim və Məali. çev. Kövsər Tağiyev. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2020.
• Tantâvî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîrü’l-vasît li’l-Kur’ani’l-Kerîm. 15 Cilt. Kahire: Nahde Yayınları, 1997.
• Tarafe b. Abd, Ebû Amr b. Süfyân b. Sa‘d. Dîvân Tarafe b. el-Abd. thk. Mehdi Muhammed Nâsırüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Tatlı, Bekir. “Kur’ân’da ‘Dünya’ ve ‘Arz’ Kelimelerinin Kullanımı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46/2 (01 Ağustos 2005), 259-265.
• Tawil, Hayim ben Yosef. An Akkadian Lexical Companion for Biblical Hebrew: Etymological-Semantic and Idiomatic Equivalents with Supplement on Biblical Aramaic. New Jersey: Ktav Publishing House, 2009.
• Prevod Na Korana Na Balgarski Ezik. çev. Tsvetan Teofanov. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meâli. çev. Mahmut Toptaş. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2004.
• Kur’an. çev. Ernis Tursunov. Bişkek: Kırgızistan Yayınları, 1991.
• Ubeyd, Ahmed Muhammed. Şuarâü’l-Ummân fi’l-Câhiliyyeti ve sadri’l-İslâm. Abu Dabi: Mecmeu’s-Sakâfî, 2000.
• Kurân-ı Mecîd ve Tefsirli Meâl-i Âlîsi. çev. Mahmut Ustaosmanoğlu. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2009.
• Wehr, Hans. A Dictionary of Modern Written Arabic. Ithaca: Spoken Language Service Yayınları, 3. Basım, 1976.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ. et-Tesârîf. thk. Hind Şelebî. Amman: Muessesetu Âli’lBeyt el-Melekiyye li’l-Fikri’l-İslâmî, 1429/2008.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ. Tefsîrü Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Yazıcı, Tuğba. Kur’ân’da Ard Kelimesinin Semantik Tahlili. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Yezîdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abbas el-. el-Emâlî. Hindistan: Matbaatü’l-Meârif, 1397/1938.
• Mesaj Kuran Çevirisi. çev. Edip Yüksel. İstanbul: Ozan Yayınları, 15. Basım, 2016.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’lkâmûs. thk. Abdülalîm et-Tahâvî. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabî, 1385- 1422/1965-2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’lUbeykân, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’lArabî, 3. Basım, 1407/1987.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• “Quran.az”. Erişim 17 Şubat 2024. https://quran.az/
• “Quran.Uz”. 30 Ağustos 2021. Erişim 20 Şubat 2024. https://quran.uz