Zikzak: Bir Ortaçağ Motifinin Anadolu Yansımaları

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 241 - 256, 30.06.2019

Emre Kolay , Orçun Erdoğan

Öz

Zikzak, mimari ve el sanatları alanında binlerce yıldır uygulanmıĢ ve Anadolu‟nun mimari süsleme dağarcığında da taĢ, tuğla ve freskolarda tercih edilmiĢtir. Antikçağdan bu yana mimaride bir süsleme ögesi olarak kullanılıyor olmasına karşın, motifin kemer ve çevresinde bir bezeme ögesi olarak yaygın hale gelmesi özellikle Ortaçağ‟da baĢlamaktadır. Avrupa ve Ortadoğu‟da uygulanmıĢ zikzak örneklerinin incelendiği çalıĢmalarda Anadolu örneklerinin eksikliği, söz konusu süslemenin rotasının yorumlan- masında bir takım eksikliklere sebep olmaktadır. Bu bağlamda bu çalıĢmada Anadolu‟da uygulanan zikzak örneklerinin kronolojisinin ortaya çıkarılması ve yayılım alanlarının gözden geçirilmesi amaçlanmıştır. Bu noktadan hareketle, öncelikle zikzak örgesinin mimari süsleme programı kapsamındaki çeĢitlemeleri chevron, testere dişi ve zikzak terimleriyle tanımlanmaktadır. Ardından bu zikzak süsleme çeşitlemelerinin kemer ve çevresindeki Anadolu mimarisi uygulamaları sırasıyla Geç Antikçağ, Doğu Roma, Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemi örnekleri kapsamında incelenmekte; kronoloji temel alı- narak Ortadoğu ve Avrupa örnekleri ile bağlantıları kurulmaktadır. Bu çalıĢmada, söz konusu süslemenin mimarideki uygulamalarının dıĢ kaynaklı olduğu; diğer bir deyiĢle Anadolu‟nun bu motife kaynaklık etmediği ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Zikzak, Romanesk, köpek dişi

Kaynakça

• Akyürek E. (1996). Bizans’ta Sanat ve Ritüel: Kariye Güney Şapelinin İkonografisi ve İşlevi. Ġstanbul 1996.
• Akyürek E. (2010). “Myra ġapeli Üzerine Ġlk Notlar”. Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/ Demre ve Çevresi. Antalya (2010) 153- 160.
• Akyürek E. (2015). “A Recently Discovered Thirteenth Century Church at Myra”. Ed. S. Fazlulin & M. M. Antika, SOMA 2013 – Symposium on Mediterranean Archaeology. Proceedings of the 17th Symposium on Mediterranean Archaeology (25-27 Nisan 2013). (2015) 14-23.
• Akyürek E. (2018). “Alakent Kilisesi: Konumu ve Mimarisi”. Ed. E. Akyürek, Alakent Kilisesi Myra’da Bir Bizans Yapısı (12.-13. Yüzyıllar) (2018) 59-116. Ġstanbul.
• Altun A. (1971). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. Ġstanbul 1971.
• Arık R. (2017). Selçuklu Sarayları ve Köşkleri. Ankara 2017.
• Baş G. (2013). Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme. Ankara 2013.
• Bayburtluoğlu M. Z. (1973). “Kahraman MaraĢ‟ta Bir Grup Dulkadiroğlu Yapısı”. Vakıflar Dergisi X (1973) 234-250.
• Behrens-Abouseif D. (1989). Islamic Architecture in Cairo an Introduction. Leiden 1989.
• Bilici Z. K. (2016). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası, Mimari. Cilt 1-2-3. Ankara 2016.
• Buchwald H. (1979). “Lascarid Architecture”. JOB 28 (1979) 261- 296.
• Buchwald H. (1981). “The Church of St. John the Theologian in AlaĢehir (Philadelphia)”. JOB 30 (1981) 301-318.
• Buchwald H. (1984). “Western Asia Minor as a Generator of Architectural Forms in the Byzantine
• Period, Provincial Back-wash or Dynamic Center of Production?”. JOB 34 (1984) 199-234.
• Buhl F. (1977). “Kudüs”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 6 (1977) 952-964.
• Creswell K. A. C. (1979). Early Muslim Architecture. Vol I/Part II: Umayyads A.D. 622-750. New York 1979.
• Curcic S. (2012). “Divine Light: Constructing the Immaterial in Byzantine Art and Architecture”. Ed. B.
• D. Wescoat & R. G. Ousterhout, Architecture of the Sacred: Space, Ritual and Experience from Classical Greece to Byzantium. Cambridge (2012) 307-337.
• Çam N. (2000). Yunanistan’daki Türk Eserleri. Ankara 2000.
• Çelik N. (1995). “Bursa Ulu Camii‟nde Güney Tesirleri”. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi. Cilt I (1995) 557-565. Ankara.
• Duggan T. M. P. (2017). “İslam Sanatında Zikzak Deseni ve Anlamları Üzerine Bir Okuma”. 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Özetleri (25-27 Ekim 2017) (2017) 237- 238. Antalya.
• Durukan A. (2007). “Aksaray Sultan Hanı”. Ed. H. Acun, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Ankara (2007) 141-159.
• Enderlein V. (2007). “Mimari”. Eds. M. Hattstein & P. Delius, İslam Sanatı ve Mimarisi (2007) 64-79. İstanbul.
• Erdoğan O. (2015). “The Remains from Late Antiquity and the East Roman Periods and Their Location within the Lydian City of Philadelphia: New Comments”. MJH V/2 (2015) 251-274.
• Eser E. (2000). 11-14. Yüzyıllarda Anadolu-Suriye Sanat ĠliĢkileri (Cephe Mimarisinde Suriye Etkileri). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2000.
• Evcim S. (2015). Dağlık Frigya Bölgesi Bizans Dönemi Kaya Mimarisi. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi.
• Eskişehir Anadolu Üniversitesi, EskiĢehir 2015.
• Evcim S. (2016). “Frigya Bölgesi‟nde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi”. ODÜ 6 (3) (2016) 861- 876.
• Freely J. & Çakmak A. S. (2017). İstanbul’un Bizans Anıtları. Ġstanbul 2017.
• Gündoğdu H. (1986). Dulkadırlı Beyliği Mimarisi. Ankara 1986.
• Gündoğdu H. (2002). “Akkoyunlu Devri Mimarisi”. Türkler 8 (2002) 156-165.
• Hillenbrand C. (2015). Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri. Ġstanbul 2015