Orta Asya Türk Topluluklarında Kadim Bir Bozkır Geleneği: Baranta

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 257 - 265, 30.06.2019

Coşkun Kumru

Öz

Baranta genel mânâda Orta Asya Türk topluluklarında bir hukuksuzluğa karşı örf ve adetler dâhilinde yağma maksatlı yapılan akın olarak tanımlanabilir. Bu âdet modern zamanlara kadar Kazak ve Kırgız Türklerinin kültürlerinde devam etmiş, daha sonra değişen hukukî normlarla beraber etkisini yitirmiştir. Batılı birçok araştırmacının yanlış olarak çapul ve hırsızlık şeklinde tanımladığı baranta, Türklerin aynı zamanda günlük yaşam pratiğini de yansıtan bir gelenektir. Esasen bozulan adaleti tekrar tesis etmenin ve gayrimeşruluğu gidermenin bir yolu olarak görülmektedir. Barantanın şartlarının oluşabilmesi için belirli sebeplerin olması gerekirdi. Bunların arasında en önemlileri; törenin dışında fiillerde bulunmak, hırsızlık, tahkir ve adam öldürme gibi eylemlerdi. Söz konusu hukuksuzluklara ilişkin yargı yoluyla da bir çözüme varılamazsa kanunen haklı tarafın hakkını baranta yoluyla elde etmesine müsaade edilirdi. Baranta hadisesi bugüne kadar Türk araştırıcıları yeterince meşgul etmeyen bir konu olarak kalmıştır. Buna karşılık başta Rus araştırmacılar olmak üzere pek çok Batılı yazar söz konusu hadiseye sathî ve menfî yorumlarla dâhil olmuştur. Halbuki baranta hadisesi çağının bağlamından uzak değerlendirilmemesi gere- ken, meşru hukuk normları dâhilinde ele alınması gereken bir gelenektir. Çalışmamızda kaynaklarda ortaya çıkan malumat ve araştırıcıların baranta geleneğine ilişkin görüş ve tartışmaları üzerine genel bir bakış sunmaya çalıştık. Bununla birlikte kaynaklarda verilen bilgileri değerlendirirken tarihçilik mes- leğinin en temel şartı olan tenkit ilkesini göz önünde bulundurarak malumatı eleştirel okumadan istisna tutmadık.

Anahtar Kelimeler

Baranta, Hukuk, Türkler, Orta Asya

Kaynakça

• Arat R. R. (1986). “Baranta”. The Encyclopaedia of Islam. Vol. I (1986). Leiden.
• Barthold W. (1979). “Baranta”. İslâm Ansiklopedisi. Cilt 2 (1979). İstanbul.
• Boeck B. J. (2009). Imperial Boundaries: Cossack Communities and Empire-Building in the-Age of Peter the Great. New York 2009.
• Campbell I. W. (2011). Knowledge and Power on the Kazakh Steppe, 1845-1917. Basılmamış Doktora Tezi. Michigan Üniversitesi. Michigan 2011.
• Chibilev A. A. & Bogdanov S. V. (2009). “The Legacy of Nomadic Empires in Steppe Landscapes of Northern Eurasia”. Herald of the Russian Academy of Sciences 79/5 (2009) 473-479. de Levchine A. (1840). Description des Hordes et des Steppes des Kirghiz-Kazaks ou Kirghiz-Kaissaks. Paris 1840.
• Diyarbekirli N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul 1972.
• Doğan O. (2002). “Tavke Han Dönemi (1680-1718) Kazak Hanlığı ve Tavke Han Yasaları (Jetı Jargı)”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (2002) 60-81.
• Donuk A. (1992). “Baranta”. TDVİA. Cilt 5 (1992). İstanbul.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. (2017). İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çev. A. Sait Aykut. İstanbul 2017.
• Geiss P. G. (2003). Pre-tsarist and Tsarist Central Asia: Communal Commitment and Political Order in Change. New York 2003.
• Gökalp Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. İstanbul 1991.
• Kassymova D., Kundakbayeva Z. & Markus U. (Haz.) (2012). Historical Dictionary of Kazakhstan. Toronto 2012.
• İnan A. (1998). “Kazak-Kırgızlar’da Yeğenlik Hakkı ve Konuk Aşı Meseleleri”. Makaleler ve İncelemeler I (1998). Ankara.
• Kachkeev M. (2007). Stellung der Richter in Kirgistan und Kasachstan: Eine Analyse vor dem Hintergrund der allgemein anerkannten rechtsstaatlichen Prinzipien und der historischen Entwicklung der Justiz in diesen Ländern. Berlin 2007.
• Kafesoğlu İ. (2017). Türk Milli Kültürü. İstanbul 2017.
• Krader L. (1955). “Principles and Structures in the Organization of the Asiatic Steppe-Pastoralists”. Southwestern Journal of Anthropology 11/2 (1955) 67-92.
• Kurat A. N. (1972). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara 1972.
• Martin V. (2001). “Barymta: Nomadic Custom, Imperial Crime”. Eds. Daniel R. Brower, Edward J. Lazzerini. Russia’s Orient: Imperial Borderlands and Peoples 1700-1917. (2001) 249-270. Indianapolis.
• Lessing F. D. (Ed.) (1960). Mongolian-English Dictionary (1960). Los Angeles 1960.
• Pierce R. A. (1960). Russian Central Asia, 1867-1917: A Study In Colonial Rule. Los Angeles 1960.
• Prior D. (2013). The Šabdan Baatır Codex: Epic and the Writing of Northern Kirghiz History. Boston 2013.
• Radloff W. (1956). Sibirya'dan I. Çev. A. Temir. İstanbul 1956.
• Radloff W. (1893). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialekte (Opit Slovarya Tyurkskih Nareçiy). St. Petersburg 1893.
• Ramstedt G. J. (1952). “Marginal Notes on Pashto Etymology”. Studia Orientalia XVII-V. Helsinki 1952.
• Räsänen M. (1969). Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki 1969.
• Saliev A. L. (2015). Ob İnstitute “Barımtı” v Obıçnom Prave (adate) Koçevnikov tsentralnoy Azii (Po
• Arhivnım i Pravovım Materialam). Vestnik KRSU 15/2 (2015) 69-74.
• Şeyh Süleyman Efendi-i Buharî. (1298/1881). Lugat-i Çağatayî ve Türkî-i Osmanî, Cild-i Evvel. İstanbul 1298/1881.