Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında Tiran’daki Kiliselerin İnşa ve Onarım Faaliyetleri

Yıl 2024, Cilt: 14, 29 - 41, 30.06.2024

Enes Kavalçalan

https://doi.org/10.13114/mjh.1424019

Öz

Tanzimat Fermanı’nın 1939 yılında ilanıyla birlikte gayrimüslimlerin ibadethane ve okul gibi yapıları inşa etmesini kolaylaştıran kararlar alınmıştır. Bunun üzerine gayrimüslimler de hazırladıkları projelerle yeni binalar inşa etmek üzere Osmanlı Devleti’ne başvuruda bulunmuş, uygun görüldüğü durumlarda bu başvurular için birer ruhsat hazırlanarak izin verilmiştir. Bu uygulamanın gerçekleştirildiği yerlerden biri ise Arnavutluk’un Tiran şehridir. Bu çalışmada Osmanlı Dönemi’nde Tiran’da yaşamış olan Hristiyanların kullandıkları ibadethaneler Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi ışığında ortaya koymaya çalışılmıştır. Araştırmanın coğrafi sınırları bugünkü Tiran ilinin sınırlarını kapsamakta yani Tiran’ın merkezi ile Kavaye ilçesini içine almaktadır. Bu sınırlar dâhilinde 7 kilise tespit edilmiştir. Bu kiliselerin günümüze ulaşamamıştır. Dolayısıyla kiliselerin mimari özelliklerine dair bilgilerimiz de arşiv belgelerinin aktardıklarıyla sınırlı kalmaktadır. Bu konuda yalnızca Tiran’daki Rum kilisesinin fotoğrafı tespit edilebilmiştir. Conani köyündeki kilise için yapılmış olan çizimde ise yalnızca kiliseye ait olduğu iddia edilen iki duvar kalıntısı görülebilmektedir. Çalışma günümüze ulaşamamış olan kiliselerin tespit edilmesi aynı zamanda arşiv belgeleri ışığında döneminin kilise inşa ve onarım faaliyetlerini ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca arşivdeki diğer belgeler vasıtasıyla Rusya’nın Ortodokslar Avusturya’nın ise Katolikler üzerinde tahakküm kurma çabaları da ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Arnavutluk, Tiran, Gayrimüslimler, Kilise.

Kaynakça

• Akman M. 1993, “Kilise ve Havraların İslam-Osmanlı Hukuk Tarihindeki Yeri” İLAM Araştırma Dergisi 1(2), 133-144.
• Akyıldız A. 2011, “Tanzimat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 40, 1-10, İstanbul.
• Alpan N. P. 1975, Tarihin Işığına Bugünkü Arnavutluk. Ankara.
• Aydın R. 2018, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Kayseri’deki Ermeni Kiliselerinin Onarımları”. History Studies 10(2), 1-28.
• Bartl P. 1998, Arnavutluk Müslümanları (1878-1912). Çev. A. Taner. İstanbul.
• Bekcan O. 2023, “Fransız İhtilali'nin Osmanlı Siyasal ve Düşünsel Hayatı Üzerine Etkileri”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 8 (1), 151-159.
• Beydilli K. 2000, “Osmanlı Dönemi’nde Kilise Siyasetinden Bir Kesit: II. Mahmud Devrinde Kilise Tamiri.”, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, Ed. A. Özcan. İstanbul.
• Bozkurt G. 1996, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin ışığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1939-1914). Ankara. Bozkurt, G. 1993, “II. Meşrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları”. OTAM 4 (4), 99-119.
• Çınar M. 2019, “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Hukuki Durumu ve Tanzimat Sonrası Düzenlemeler” Social Sciences Studies Journal 5 (46), 5471-5484.
• Ercan T. 1983, “Türkiye'de XV. ve XVI. Yüzyıllarda Gayrimüslimlerin Hukuki, İçtimai ve İktisadi Durumu”. Belleten 47 (188), 1119-1150.
• Eryılmaz B. 1990, Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslim Teb'anın Yönetimi. İstanbul.
• Evliya Çelebi, 2013, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 2 (6). Çev. S. A. Kahraman ve Y. Dağlı. İstanbul.
• Gölen Z. 2001, “Tanzimât Döneminde Bosna Hersek'te Kilise İnşa ve Onarım Faaliyetleri”. Belleten 65 (242), 215-242.
• Gülsoy U. 1999, “Islahat Fermanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 19, 185-190, İstanbul.
• İnalcık H. 1987, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arnavid. Ankara.
• İşkodra Vilayeti Salnamesi, 1310.
• İşkodra Vilayeti Salnamesi, 1312
• Kaçeli B. 2019, Osmanlı Dönemi’nde Tiran (XIX. Yüzyıl). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Karpat K. H. 2004, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, Çev. R. Boztemur, Ankara.
• Kenanoğlu M. M. 2012, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçekler. İstanbul.
• Kiel M. 2012, “Tiran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41, 193-195, İstanbul.
• Konan B. 2015, “Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumuna İlişkin Bir Değerlendirme”. AÜHFD 64 (1), 171-193.
• Koyuncu A. 2014a, “Osmanlı Devleti’nde Kilise ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 16, 35-87.
• Koyuncu N. 2014b, Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Din ve Vicdan Hürriyetleri Bağlamında Mabedlerinin Hukuki Statüsü. Ankara.
• Nedkoff B. C. 1944, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye”, Çev. Ş. Altundağ, Belleten 8 (32). 599-652.
• Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. 2008, 367 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri ile 94 ve 1078 Numaralı Avlonya Livâsı Tahrîr Defterleri (926-1520 / 937-1530) III, Ankara.
• Öztürk L. 2005, “İlk Osmanlı Fetihlerinde Kiliselerle İlgili Uygulamalar”. Uluslararası İznik Sempozyumu. İznik Belediyesi Kültür Yayınları. 5-7 Eylül 2005. İznik, 205-223.
• Seçkin S. 2018. “Osmanlı Döneminde Yalova’daki Ermeni Yapılarının İnşası ve Onarımı”. History Studies 10 (4), 141-165.
• Shkreli A. 2018, 8 Temmuz. “Historiku i Kishës së “Shën Prokopit” Kaynak: https://perqasje.com/2018/07/historiku-i-kishes-se-shen-prokopit-nga-artan-shkreli/. Erişim Tarihi: 25 Ağustos 2023.
• Sukaj I. 1998, Urbanistika Dhe Arkitektura e Qyetit të Kavajes. Tirana.
• Alemdar S. 2012, Osmanlı Devleti’nde Kiliselerin Tamir ve İnşası (1839-1856). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Şemseddin Sami. 1891, Kamusü’l-Alam 3, İstanbul.
• Tay E. 2022, “Tanzimat Sonrası Antalya Sancağında Kilise İnşaları”. Erciyes Akademi 36(2), 781-809.
• Web 1:https://www.stnicholascenter.org/gazetteer/4664. Erişim Tarihi: 25.Ağustos 2023.
• Web 2:https://aprtirana.al/parqe-dhe-objekte-memoriale/kisha-e-shen-prokopit/. Erişim Tarihi: 25.Ağustos 2023.