Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik İnşası Sürecinde Tiyatro Alanının Dönüşümü

Yıl 2024, Cilt: 14, 431 - 452, 30.06.2024

Murat Karadağ

https://doi.org/10.13114/mjh.1505936

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik inşası sürecinde tiyatronun nasıl bir dönüşüm geçirdiğini ve erken Cumhuriyet döneminde egemen ideolojinin tiyatro alanına nasıl yansıdığını ele almaktadır. Tanzimat döneminden itibaren Batı’dan getirilen fikirler ve teknolojilerle birlikte bir toplumsal dönüşüm süreci başlamıştır ve tiyatro bu dönüşüm sürecinin bir parçası olmuştur. Cumhuriyetin kuruluşu ise bir kültür devrimine sahne olmuş, çağdaşlaşma ve millileşme eksenli kültür politikası bağlamında tiyatro, Batı kültürüne entegre olmanın ve ulusal bilinci güçlendirmenin bir aracı olarak kullanılmıştır. Çalışmanın amacı, söz konusu süreçte tiyatronun ideolojik işlevini hem kültür politikası çerçevesindeki uygulamalar hem de dönem içerisinde yazılan ve sahneye konan piyeslerin konuları üzerinden anlamaktır. Bu amaçla konuya ilişkin literatür üzerinden hem tiyatronun erken Cumhuriyet dönemindeki kurumsallaşma sürecinin ideolojik boyutları hem de dönemin piyeslerinde egemen siyasal ideolojinin nasıl yansıma bulduğu değerlendirilmiştir. Çalışma, tiyatro alanındaki dönüşümlerde Cumhuriyetin altı ilkesinin (cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik, inkılapçılık) ideolojik bir çerçeve oluşturduğunu ve alanın biçimlenmesinde önemli bir role sahip olduğunu ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, Modernleşme, Ulusal Kimlik, Kültür Politikası, İdeoloji

Kaynakça

• Ada S. 2009, “Bir Yeni Kültür Politikası İçin”. Eds. S. Ada & H. A. İnce, Türkiye’de Kültür Politikalarına Giriş. İstanbul, 81-109.
• Ahmad F. 2022, Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Y. Alogan, İstanbul.
• And M. 1973, 50 Yılın Türk Tiyatrosu. İstanbul.
• And M. 1983a, Atatürk ve Tiyatro. Ankara.
• And M. 1983b, Türk Tiyatrosunun Evreleri. Ankara.
• And M. 1989, Türkiye’de İtalyan Sahnesi İtalyan Sahnesinde Türkiye. İstanbul.
• And M. 2019, Başlangıcından 1983'e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul.
• Aydın S. 1993, Modernleşme ve Milliyetçilik. Ankara.
• Barın E. 2006, Türkiye’de Kültür Politikaları. İstanbul.
• Belge M. 1983, “Türkiye’de Gündelik Hayat”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 3, 836-876. İstanbul.
• Belivermiş H. & Eğribel E. 2012, “Batı Yaşam Tarzı ve Toplum Kimliğini Oluşturma ve Yaygınlaştırma Aracı Olarak Türk Tiyatrosunun Biçimlenmesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33, 35-48. Bora T. 1996, “İnşa Döneminde Türk Milli Kimliği”, Toplum ve Bilim 71, 168-193.
• Bourse M. & Yücel, H. 2020, Kültürel Çalışmaları Anlamak. Çev. H. Yücel, İstanbul.
• Bozdoğan S. 2019, “Modern Türkiye’de Sanat ve Mimari: Cumhuriyet Dönemi”. Eds. R. Kasaba, Türkiye Tarihi (1839-2010): Modern Dünya’da Türkiye. İstanbul, 451-508.
• Çağan K. 2020, Sanatın Sosyolojik İmkânı. Ankara.
• Çongur E. 2017, Ulusal Kimliği Tiyatro ile Kurmak: Türk Tiyatrosunun Kimlik İnşasındaki İşlevi. Ankara.
• Dilthey W. 1999, Hermeneutik ve Tin Bilimleri. Çev. D. Özlem, İstanbul.
• Düzgün D. 2000, “Osmanlı Döneminde Geleneksel Türk Tiyatrosunun Genel Görünümü”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 14, 63-69.
• Fuat M. 2010, Tiyatro Tarihi, İstanbul.
• Gençkaya Ö. F. & Demirci E. Ü. 2018, “Türkiye’de Kültür Politikasının Kurumsallaşma Sürecine Genel Bir Bakış”. Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3/2, 57-70.
• Giddens A. 2016, Modernliğin Sonuçları. Çev. E. Kuşdil, İstanbul.
• Gökalp Z. 2015, Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul.
• Gökalp Z. 2019, Türkçülüğün Esasları. Eskişehir.
• İnce A., Öncü A. & Ada S. 2011, “Günümüz Türkiye’sinde Kültür Politikaları: Giriş ve Genel Bakış”. Ed. S. Ada, Sivil Toplum Gözüyle Türkiye Kültür Politikası Raporu. İstanbul, 46-53.
• Karacabey S. 1995, “Gelenekselden Batı’ya Türk Tiyatrosu”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 12, 1-10.
• Karadağ N. 1988, “1932-1951 Yılları Arasında Halkevleri Tiyatro Çalışmaları”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 8, 135-177.
• Katoğlu M. 2009, “Cumhuriyet Döneminde Yüksek Kültürün Kamu Hizmeti Olarak Kurumlaşması”. Eds. S. Ada & H. A. İnce, Türkiye’de Kültür Politikalarına Giriş. İstanbul, 25-79.
• Kısıklı E. 2012, “Atatürk Döneminde Cumhuriyet Kültürünü Yerleştirme Çabaları Çerçevesinde Halkevleri ve Millet Mektepleri”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1, 331-340.
• Koçak O. 2009, “1920’lerden 1970’lere Kültür Politikaları”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm 2, 370-381. İstanbul.
• Kroeber A. L. & Kluckhohn C. 1963, Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions. New York.
• Kuban D. 2017, Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Ana Hatları. İstanbul.
• Nutku Ö. 1985, Dünya Tiyatrosu Tarihi (Cilt 1). İstanbul.
• Nutku Ö. 2008, Dünya Tiyatrosu Tarihi (Cilt 2). İstanbul.
• Nutku Ö. 2015, Darülbedayi’den Şehir Tiyatrosu’na. İstanbul.
• Öndin N. 2003, Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat (1923-1950). İstanbul.
• Pekman Y. 2002, Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik. İstanbul.
• Pekman Y. 2011, Geleceğe Perde Açan Gelenek: Geçmişten Günümüze İstanbul Tiyatroları – 2. İstanbul.
• Rehmann J. 2020, İdeoloji Kuramları: Yabancılaşmanın ve Boyun Eğmenin Güçleri. Çev. Ş. Alpagut, İstanbul.
• Seçkin A. 2009, “Türkiye’deki Kültür Politikalarının Ekonomi Politiği”. Eds. S. Ada & H. A. İnce, Türkiye’de Kültür Politikalarına Giriş. İstanbul, 111-127.
• Smith A. D. 2002, Ulusların Etnik Kökeni. Çev. S. Bayramoğlu & H. Kendir, İstanbul.
• Suner L. 1995, “Cumhuriyet Döneminde Tiyatroların Kurumlaşması”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 12, 11-16.
• Şener S. 1999, Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Tiyatrosu. İstanbul.
• Şener S. 2011, Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu. İstanbul.
• Tanör B. 2014, Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul.
• Töre E. 2016, Modern Türk Tiyatrosu (Temalar). İstanbul.
• Tuncay M. 2010, “Türk Tiyatrosunda Sahne Arkası Etiğinin Gelişimi ve Muhsin Ertuğrul”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 29/1, 81-144.
• UNESCO 1969, “Cultural Policy: A Preliminary Study”. Round Table Meeting on Cultural Policies. Monte Carlo, Monaco, 18-22 December 1967. Paris.
• Ünlü A. 2006, Türk Tiyatrosunun Antropolojisi. Ankara.
• Üstel F. 2009, “Kültür Politikalarına Bakış: Sorunlar ve Tartışmalar”. Eds. S. Ada & H. A. İnce, Türkiye’de Kültür Politikalarına Giriş. İstanbul, 7-23.
• Yanık A. 1990. Atatürk’ün Kültür ve Medeniyet Konusundaki Sözleri. Ankara.
• Yücel Y. 1988, “Atatürk İlkeleri”. Belleten 52/204, 807-824.
• Zolberg V. L. 2018, Bir Sanat Sosyolojisi Oluşturmak. Çev. B. O. Özbay, İstanbul.