İbn Haldun’un Şehir Nazariyesi Işığında Merv Şehri

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 13 - 27, 19.06.2025

Muhammed Naim Naimi

Öz

Kimi şehirler, stratejik konumları, güzel hava ve verimli toprakları dolayısıyla muktedir hükümdarlar tarafından inşa edilmiştir. Merv şehri de Pişdâdî hükümdarı Tehumers tarafından inşa edilmiştir. Bir rivayete göre ise Türk hakanı Alp Er Tunga tarafından kurulmuştur. Şehrin kurucusu müşahhas olmasa da kurulduğu günden tahrip edilip tarihe karıştığı güne kadar Horasan’ın merkezi şehirlerinin başında yer alagelmiştir. Merv, ılıman havası, verimli toprakları ve bol akar suyuyla önemli bir şehirdir. Tarihte ticaret kervanlarının kesiştiği yerdedir, sanat ve zanaat merkezidir. Şehrin tahmini teşekkül tarihi, konumu, iklimi vb. yönleri İbn Haldun’un şehir nazariyesi ışığında değerlendirilmiştir. Özellikle bu yönü, çalışmamızın ana konusu oluşturmuştur. Bu çerçevede çalışmamızda Merv şehrinin inşa edilmesi, konumu, iklimi ve tercih sebebine yol açan nedenlerinin, İbn Haldun’un şehir nazariyesi ışığında değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Merv şehrinin gerek kuruluşu gerek inşa ve ihyası gerek konum ve iklimi ile İbn Haldun’un şehir nazariyesinde belirtildiği kriterlere uygun olduğu görülmüştür. Literatür taramasına dayanan bu çalışmada ikincil verilerden yararlanılmıştır. Elde edilen veriler, betimsel analiz tekniği kullanılarak analiz edilip yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ Tarihi , Merv , İbn Haldun , Şehir Nazariyesi.

Merv City In The Light of Ibn Haldun’s City Theory

Öz

Some cities were built by powerful rulers because of their strategic location, good weather and fertile soil. The city of Merv was built by the Pishdādid ruler Tehumers. According to one rumor, it was founded by the Turkish king Alp Er Tunga. Although the founder of the city is unknown, it was one of the central cities of Khorasan from the day it was founded until the day it was destroyed and lost to history. Merv is an important city with its mild weather, fertile soil and abundant running water. Historically, it was the crossroads of trade caravans and a center of arts and crafts. The estimated formation date, location, climate, etc. aspects of the city have been evaluated in the light of Ibn Khaldun's theory of the city. Especially this aspect is the main subject of our study. In this framework, our study aims to evaluate the reasons for the construction, location, climate and preference of the city of Merv in the light of Ibn Khaldun's theory of the city. It has been seen that the city of Merv meets the criteria specified in Ibn Khaldun's theory of the city with its foundation, construction and reconstruction, location and climate. In this study based on literature review, secondary data were utilized. The data obtained were analyzed and interpreted using descriptive analysis technique.

Anahtar Kelimeler

Medieval history , Merv , Ibn Khaldun , City Theory

Kaynakça

• Kuran-ı Kerim
• Aktalay, Alptekin, (2001), “Şehir Kültürü”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2021), 1-11.
• Altunışık, Remzi.; Coşkun, Recai; Bayraktaroğlu, Serkan ve Yıldırım, Engin (2007). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yay.
• Brion, Marcel. Menem Timûr-ı Cehân Güşâh, çev. Zabihullah Mansur. Tahran: İntişârât-ı Behzâd, 2006.
• Erkoçoğlu, Fatih. “İslam Medeniyetinde Çevre, Şehircilik ve Mimari”. İslam Medeniyeti Tarihi El Kitabı. ed. Eyüp Baş. 437-520. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Gönay, Süha. (2004), “Şehir Bölgesi ve Planlama”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Derneği 3/9 (2004), 53-62.
• İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. 1. Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. 2. Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. Günümüzde İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınları, 2010.
• Karagöz, Yalçın. SPSS AMOS META Uygulamalı Nitel-Nicel-Karma Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Yayın Etiği. Ankara: Nobel Yayınları, 2021.
• Karagül, Mehmet. (2016), “İbn Haldun’da Asabiyet ile Devlet ve Mülk İlişkisi”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 3/2 (2016). 47-59.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Şehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/441-446. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2010.
• Mu’ayyirî, Hâide. (1993), “Merv-i Kühen ve Merv-i Tarihi”. Mecelle-i Tahkīkât-ı Târihi 6-7 (1993), 7-70.
• Nakizade, Muhammed. (1999), “Sıfât-ı Şehr-i İslâmi der Mütûn-ı İslâmi”. Mecelle-i Hüner-hâ-yı Zîbâ Dergisi 4-5 (1999), 47-61.
• Nosilov, Konstantin Dmitrievich. Merv Seyahatnâmesi, çev. Ahmed Mermi, yay. haz. Mehmet Mahfuz Söylemez. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Merv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/221-223. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2004.
• Reisü’s-Sâdât, Seyyid Hüseyin. “Tarih-i Şehr-hâ-yı Horasân: Merv”, Fasl- nâme-i Tahkikât-ı Coğrâfiyâyî (1987). 215-227.
• Sayan, Yüksel. “Merv:Mimari”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/223-225. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/538-543. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1999.
• Yıldız, Mustafa. “İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 10 (2010), 25-55.