Contribution of Moldo Sabyr, a Renowned Scholar from Zardaly, to the Hanafi‑Maturidi Understanding of Islam in Kyrgyz Society

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 58 - 65, 19.06.2025

Ayturgan Avazbek Kızı

Öz

This article explores the contributions of Molde Sabyr, a renowned scholar from Zardaly, to the Hanafi‑Maturidi understanding of Islam in Kyrgyz society. As a distinguished expert in Islamic law and translation, his work had a lasting impact on the local religious and cultural landscape. The study first outlines Molde Sabyr’s biography, written works, and translations from Chagatai and Arabic. It also highlights his role in preserving Kyrgyz oral traditions and enriching local religious literature. Following Kyrgyzstan’s independence, Molde Sabyr actively promoted religious awareness and literacy among the population. The article examines his role in strengthening the Hanafi‑Maturidi school of thought during that period. This research underlines the importance of preserving the traditional religious understanding upheld by generations of Kyrgyz Muslims. Finally, it considers challenges posed by modern ideological shifts. It calls for the continued development of a national religious identity rooted in the Hanafi‑Maturidi tradition, in line with the state’s official religious policy.

Anahtar Kelimeler

Hanafi-Maturidi , Moldo Sabyr , Sharia , sufizm , translation , religious identity

Зардалынын залкар аалымы Молдо Сабырдын кыргыз коомчулугундагы Ханафий-Матуридий дин түшүнүгүнө кошкон салымы

Öz

Зардалынын залкар аалымы Молдо Сабырдын кыргыз коомчулугундагы Ханафий-Матуридий дин түшүнүгүнө кошкон салымы аттуу бул макала, өзүбүздүн чөлкөмдө туулуп өскон, шарият илимдеринин жана котормочулук жаатында адис, эмгеги элге сиңген устаздын ишмердүүлуүгүн негиз алган эмгек болуп саналат. Макалада, алгач Молдо Сабырдын өмүр-таржымалы, жазып калтырган эмгектери жана чагатай, арап тилдеринен которгон китептери, элибиздин оозеки чыгармаларынын сакталып калуусуна, кыргызча диний адабиятка кошкон салымы жөнүндө жазылган. Кыргызстан эгемендүүлүк алгандан баштап өлкөбүздөгү ишмердүүлүгү, элдин диний сабатсыздыгын жоюуга багытталган иш-аракеттери, ошол учурдагы кыргыз калкынын Ханафий-Матуридий дин түшүнүгүнүн калыптануусуна кошкон салымы изилденип, чагылдырууга аракет кылынды. Бул макала, кылымдар бою бекем тутунуп жашап келе жаткан аталарыбыздын салттуу дин тушугунун коргоо менен бирге, арапташуу саясаты журуп жаткан учурда, кыргыз катары өзүбүздүн улуттук иденттүүлүгүбүздү жана мамлекетибиздин түзгөн диний концепциясына ылайык ханафий-матуридий мазхабын карманган мусулман катары диний иденттүүлүгүбүздү сактап калууга жана өнүктүрүүгө салым кошот деген үмүттөбүз.

Anahtar Kelimeler

Ханафий-Матуридий , Молдо Сабыр , шарият , сопучулук , котормо , диний иденттүүлүк.

Kaynakça

• Аманат Медиа каналы, “Куранды ыр түрүндө которууга 6 жыл кетти! Надырбек Алымбеков”, YouTube. (04.09.2021.), https://youtu.be/3IuTQar9gWA? s’=qF-jbzDliX7GCTLF
• Азаттык Үналгысы, “Жанылыктар”. 05.03.2022. https://www/azattyk.org
• Аль-Фуркон каналы, “Молдо Сабыр дамла, Кимсанбай ажылар болуп Ташкенттен Бишкеке келдик/5 адам Нарынга бөлүндүк. YouTube. (10.03.2024), https://youtu.be/pGu_XOQzzuk?si=--2ZY9OPDBxaAA_D
• Qha Kırım haber ajansı сайты, 25.06.2007. http://www.qha.com.tr
• Досбол уулу Дүйшө тегин, Молдо Сабыр. Мөөлүт. Бишкек: Матуридия басмаканасы, 3-басылыш, 2023.
• Досбол уулу, Молдо Сабыр. Таухид- акыйдалар жыйнагы. Бишкек: Матуридия басмаканасы, 2-басылыш, 2023.
• Сабиров, Мухаммет. Зиябидин Магзунинин “Фергана хандарынын тарыхы” эмгегинде кыргыздардын тарыхынын чагылдырылышы. Бишкек: Известия НАН КР №1, (2022), 49-52.
• Сооронов, Сопу. Мен билген Мажмуатут-таварих, Бишкек: Турар басмаканасы, 2014.
• Сагуний Абу Али, Кут аттуу билим, кот: Досболов Мамасабыр. Бишкек: Глобал Принт басмаканасы, 2020.
• Кариев, Айитмамат. “Орто Азиядагы Хисба Уюму”. Ислам Усул Изилдөөлөрү журналы 35/35 (Май 2021), 251-271. https://doi.org/10.56361/usul.676457.
• Калмурза кызы, Зухура. Кыргыз Акындарынын Ырларындагы Дин Философиясы Темалары. Самсун: Он Тогузунучу Май Университети, ЖОЖдан кийинки Билим Беруу Институту, Магистрдык Диссертация, 2024.
• Кыргызстан Мусулмандарынын Дин Башкармалыгы (КМДБ) архиви, “Молдо Сабыр ажы Досболов-өмүр баяны”. 28.11.2019. https://arhiv.muftiyat.kg
• КРЮМ, Кыргыз Республикасынын Юстиция Министрлиги. “Конституция Кыргызской Республики”. https://cbd.minjust.gov.kg
• КТМУ, Кыргыз-Түрк Манас университети. Профиль, социалдык илимдер институту. https://manas.edu.kg
• Магзуний, Зиябидин. Фергана хандарынын тарыхы, кот: Молдо Сабыр ажы, Омор Сооронов. Бишкек, 2007.
• Чотаев З.Д., Исаева Г.К., Турсунбеков З.А., Диний чөйрөдөгү мамлекеттик саясат: Кыргызстандагы мыйзам негиздери, концепция жана салттуу Ислам, Бишкек, 2015.
• Ыйык Куран, Маанилеринин кыргызча котормосу, кот: Абдышукур Исмаилов ж.б., Бишкек: ЖЧК Глобал Принт басмаканасы, 8-басылыш, 2021.
• Ясавий, Кожо Ахмат. Дивани Хикмат. кот: Молдо Сабыр Досбол уулу. Бишкек: Из-Басма басмаканасы, 2019.