19. Yüzyıl Avrupa Kaynakları Işığında Osmanlı’dan Hollanda’ya Lalenin Tarihsel Serüveni

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 4, 1621 - 1633, 03.10.2025

Senem Gönenç

https://doi.org/10.33206/mjss.1654205

Öz

Lale, tarihsel süreçte yalnızca bir çiçek olarak değil, aynı zamanda kültürel ve toplumsal anlamlar yüklenen bir sembol olarak da dikkat çekmiştir. İlk olarak Türkistan coğrafyasında varlık gösteren lale, Selçuklular aracılığıyla Anadolu’ya taşınmış ve Osmanlı döneminde, 16. yüzyılda Avrupa’ya tanıtılmıştır. Özellikle 17. yüzyılda Hollanda’da büyük bir ekonomik ve toplumsal hareketliliğe yol açarak “lale çılgınlığı” olarak bilinen dönemin yaşanmasına neden olmuştur. Doküman analizine dayalı bu tarihsel araştırmada, lalenin Avrupa’daki etkisini anlamak için önemli veriler sunan 19. yüzyıl Avrupa’sına ait kitaplar, dergiler ve gazeteler incelenmiştir. Lalenin Avrupa’ya yolculuğu, Avrupa’da açan ilk laleler ve Avrupalılar üzerinde bıraktığı etki ile lale ve bu münasebetle Türklere olan bakış açısı bu kaynaklar üzerinden ortaya konulmuştur. Ayrıca araştırmada tarihsel süreçte Türklerin ve Avrupalıların laleye ilişkin algıları ve yükledikleri anlamların çeşitliliği de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü , Hollanda , Lale , Lale Çılgınlığı , Spekülasyon

Etik Beyan

“19. Yüzyıl Avrupa Kaynakları Işığında Osmanlı’dan Hollanda’ya Lalenin Tarihsel Serüveni” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

In the Light of 19th Century European Sources Historical Adventure of the Tulip from the Ottoman to the Netherlands

Öz

In the historical process, the tulip has attracted attention not only as a flower, but also as a symbol with cultural and social meanings. The tulip, which first appeared in Turkestan, was brought to Anatolia by the Seljuks and introduced to Europe in the 16th century during the Ottoman period. Especially in the 17th century, it caused a great economic and social mobility in the Netherlands, leading to the period known as ‘tulip mania’. In this historical research based on document analysis, books, magazines and newspapers from 19th century Europe, which provide important data for understanding the impact of tulips in Europe, were analysed. The journey of the tulip to Europe, the first tulips that bloomed in Europe, the impact of the tulip on Europeans, and the perspective of the tulip and the Turks on this occasion were revealed through these sources. In addition, the perceptions of Turks and Europeans about the tulip in the historical process and the diversity of the meanings they attribute to it are also discussed in the research.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture , Netherlands , Tulip , Tulip Mania , Speculation

Etik Beyan

During the writing process of the study “In the Light of 19th Century European Sources Historical Adventure of the Tulip from the Ottoman to the Netherlands” scientific rules, ethical and citation rules were followed. No falsification was made on the collected data and this study was not sent to any other academic publication medium for evaluation.

Kaynakça

• Aktepe, M. M. (1953). “Damad İbrahim Paşa devrinde lâle. Tarih Dergisi, 4(7), 85-126. http://dx.doi.org/10.37879/belleten.1996.489.
• Altınay, A. R. (2014). Lâle devri. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
• Baytop, T. ve Kurnaz, C. (2003). Lâle, İslâm ansiklopedisi, 27 (ss. 79-81). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Beckmann, J. (1846). History of inventions, discoveries, and origins. London.
• Cantürk, E. (2023). Çini sanatında kullanılan lale motifinin çağdaş sanat alanında yorumlanması. The Journal of Academic Social Science Studies, 96, 347-358. http://dx.doi.org/10.29228/JASSS.71520.
• Cicioğlu, Ş. ve Yıldız, A. (2018). Lale krizinden günümüze ekonomik krizler: Temel yaklaşımlar ve ortak özellikleri. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(9), 25-38.
• Dolunay, A., Kahraman, M. E. ve Nuhoğlu, M. (2019). Lalenin Osmanlı ve Hollanda sanatındaki yansımaları. Kalemişi, 7(15), 163-173. https://doi.org/10.7816/kalemisi-07-15-07.
• Eker, İ. (2014). Anadolu’da lâle kültürü. Bağbahçe, 54, 24-27.
• Eker, İ. Tulipa L. Erişim adresi: https://www.turkiyeflorasi.org.tr/view.html?taxon=TR0000002216#Tulipa.
• Gezgin, D. (2007). Bitki mitosları. Sel Yayıncılık.
• Harbour, L. (1892). The tulip craze. Success with Flowers, 3(1), 1-4.
• Kartal, A. (1997). Klasik Türk edebiyatında ‘lâle’. bilig, 4, 108-122.
• Knight, C. (1853). Tulipa. İçinde, The national cyclopaedia of useful knowledge, 11 (ss. 337-338). Boston: Little, Brown, and Company.
• Kuru (Çakmakoğlu), A. (1997). Orta Asya Türk sanatında palmet ve lâle motiflerinin değerlendirilmesi hakkında bir deneme. Belleten, 61(230), 37-42. https://doi.org/10.37879/belleten.1997.37.
• Loudon, J. C. (1835). Tulip, An Encyclopædia of gardening (ss. 1024-1026).
• Mackay, C. (1841). Memoirs of extraordinary popular delusions, 1. London.
• Münch, K. (14 Nisan 1899). Aus der geschichte der tulpe. Innsbrucker Nachrichten, 9-10.
• Özzambak, M. E. (2013). Süs bitkileri konusunda üniversite, kamu, özel sektör ve üretici iş birliği projeleri; lale soğanı üretimi örneği. İçinde K. Erken ve F. Pezikoğlu (Edt.), V. Süs bitkileri kongresi. (ss. 34-40). Yalova, Türkiye: Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü.
• Solms-Laubach, H. (1899). Weizen und tulpe und deren geschichte. Arthur Felix.
• The Tulip (1843-45). The Dublin Literary Journal and Select Family Visitor, 1-2(1-24), 237-238.
• The Tulip in Turkey. Erişim adresi: https://amsterdamtulipmuseum.com/pages/the-tulip-in-turkey.
• Tojibaev, K., Dekhkonov, D., Ergashov, I., Sun, H., Deng, T. ve Yusupov, Z. (2022). The Synopsis of the genus tulipa (liliaceae) in Uzbekistan. Phytotaxa, 573(2), 163-214. https://doi.org/10.11646/phytotaxa.573.2.2.
• Tulip (1850). Journal of Horticulture and Practical Gardening, 4(85), 91-93.
• Tulips by the Thousand (9 Mart 1891). Daily Independent, 2.
• Ueber Tulpen und Tulpenfreunde (18 Mart 1841). Der Adler, 447-448.
• Ünal, S. (2021). Türkistan’dan günümüze pişmiş toprak kültüründe lale. Türk Dünyası Araştırmaları, 128(253), 323-344.
• Ünver, A. S. (1971). Türkiye’de lâle tarihi. Vakıflar Dergisi (9’dan ayrı basım), 265-276.van Tuyl, J. M. ve van Creji, M. G. M. (2007). Tulip. İçinde N. Anderson (Edt.), Flower breeding and genetics (ss. 623-641). Springer.
• von Strantz, M. (1875). Die blumen in sage und geschichte. Berlin.