The Importance Of The Atabeyzades in The Political And Social History of Amasya

Yıl 2019, , 3775 - 3798, 15.10.2019

Gözde Birsel Varol Selim Özcan

https://doi.org/10.33206/mjss.485672

Öz

Descendants of Seljuk Sultan Giyaseddin Mesud
II and his son Gazi Chelebi Taceddin Altunbaş's Atabeg, Nasireddin Ahmed Beg,
were called Atabegzâdes. Nasireddin Ahmed
Atabeg served as Governor of Amasya for five years between 1322-1327. In the
meantime, he had the madrasah known as Atabeg Madrasah built in Amasya, and has
dedicated all the land and properties on it to the Madrasah. Nasireddin Ahmed Atabeg's
sons in this way have been respected as elders among the people of Amasya, and played
a reputable role in determining the fate of incidentsthere. The fact that Atabegzades
have been among to exhib it a prudent manner about the acceptance of the Ottoman
Empire ruler ship has enabled this family to have an important role in th e Ottoman
period as well.

Atabegzade family, who kept a hold of
important positions in the state through Ottoman Era, had kept their roles
through especially two branches in the family. The first and most famous one is
Yörgüç Pasha. Those descendants of Yörgüç Pasha have been named as Yörgüç
Pashazadehs. The second one is his brother, Hizir Pasha. His children have been
known with the name Hizir Pashazadehs. Atabegzadehs have served in various
senior assignments the Amasya's political and administrative life. In XVth
century, it was more like a tradition for Atabegzadehs to be appointed as
Şehzade Lalası (Prince Tutor). With the education, religious and social
stuctures they have had built, Atabeyzadehs have contributed to the development
of social life in Amasya.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Atabegzadeh, Yörgüç Pasha, Ottoman

Atabeyzadelerin Amasya’nın Siyasi ve Sosyal Tarihindeki Yeri ve Önemi

Öz

Amasya’da Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin
Mesud’un ve oğlu Gazi Çelebi Taceddin Altunbaş’ın Atabey’i olan Nasıreddin Ahmed
Bey’in soyundan gelenlere Atabeyzâdeler denmiştir. Nasıreddin Ahmed Atabey
1322-1327 yılları arasında beş yıl Amasya Vâlisi olarak görev yapmıştır.
Amasya’da Atabey Medresesi adıyla bilinen medreseyi inşa ettirmiş, bütün arazi
ve emlâkını medreseye vakfetmiştir. Nasıreddin Ahmed Atabey’in oğulları da aynı
şekilde Amasya halkı arasında itibarlı bir mevkii edinmişler ve Amasya’nın
geleceğinde, Osmanlı hâkimiyetini kabul etmek konusunda, basiretli davranış
sergileyenler arasında yer almışlardır. Bu tutumları da ailenin Osmanlı Dönemi’nde
de önemli bir yer edinmelerini sağlamıştır.

Osmanlılar Dönemi’nde de önemli devlet
görevlerinde bulunmuş olan Atabeyzâde ailesi, bireylerinin isimleriyle iki koldan
ilerlemişlerdir. Birincisi ve en meşhur olanı Yörgüç Paşa’dır. Yörgüç Paşa
soyuna mensup olanlar Yörgüç Paşazâde olarak anılmışlardır. İkincisi ise
kardeşi Hızır Paşa’dır. Çocukları Hızır Paşazâde ismiyle tanınmışlardır. Atabeyzâdeler
Amasya’nın siyasi ve idarî hayatında değişik üst düzey devlet hizmetlerinde görev
almışlardır. XV. yüzyılda şehzâde lalası olmak Atabeyzâdeler’e mahsus bir görev
hâline gelmişti. Atabeyzâdeler Amasya’da inşa ettirdikleri eğitim, dinî ve sosyal
yapılarla da sosyal hayatın gelişimine de katkıda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Atabeyzâde, Yörgüç Paşa, Osmanlı

Kaynakça

• Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye 1317 (1899-1900), Def’a 2, 1257-1261, İstanbul: Matbaa-i âmire
• Sâlnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye 1321 (1903-1904), Def’a 6, 550-551, İstanbul: Matbaa-i Âmire
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Sivas 1292 (1875-1876). Def’a 5, 73, Sivas: Vilâyet Matbaası
• Abdi-zâde, H., H. (1986). Amasya Tarihi. C 1, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
• Abdi-zâde, H., H. (2004). Amasya Tarihi. (Cilt 1-12), (Haz. Mesud Aydın-Güler Aydın), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
• Akdağ, M. (1979/1). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. Ankara: Tekin Yayınevi
• Akdağ, M. (1979/2). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. Ankara: Tekin Yayınevi
• Akdağ, M. (1995). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. İstanbul: Cem Yayınevi
• Aşıkpaşazâde, (1332). Tevarih-i Ali Osman. İstanbul. Matbaa-i Amire
• Baltacı, C. (2005). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları
• Başar, F. (2005). Mihaloğulları. İslâm Ansiklopedisi, C 30, 25, Ankara: TDV
• Başar, F. (2013). Yörgüç Paşa. İslâm Ansiklopedisi, C 43, 567, Ankara: TDV
• Eldem, E., H. (1911). Yörgüç Paşa ve evlâdına ait birkaç kitabe. Tarihi Osman-i Encümeni Mecmuası. 9, 530-541, İstanbul.
• Geyikoğlu, H. (2014). Moğollar’ınSelçuklular’dan sonra Anadolu’ya hâkim olma faaliyetleri ve Karanbük Savaşı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 95-112, Erzurum.
• Gür, F., Kahriman, S. (2012). Amasya Nüfus Defteri 1840. 225-239, Ankara: Amasya Belediyesi
• Gürbüz, A. (1993). Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İnalcık, H. (1992). Bayezıd I. İslâm Ansiklopedisi, C 5, 231-234, Ankara: TDV
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası
• Karagül, V. (2017). Geçmişten günümüze Suluova. Uluslar arası Amasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. C 2, 1123-1147, Ankara: KIBATEK
• Kaya, A. (2013). İlhanlılar’ın Anadolu Türkmen beylerine karşı politikaları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/2, 293-326, Erzincan
• Kuzucular, K. (1994). Amasya Kentinin Fiziksel Yapısının Tarihsel Gelişimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Mustafa Vazıh (2014). Amasya’nın Fetvâları ve İlk Amasya Şehir Tarihi.(Haz. Ali Rıza Ayar-Recep Orhan Özel), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
• Neşrî, M. (1949). Kitab-ı Cihannümâ. C 1,(Haz. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen) Ankara: TTK
• Neşrî, M. (1957). Kitab-ı Cihannüma. C 2, (Haz. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen) Ankara: TTK
• Neşrî, M. (2011). Aşiretten İmparatorluğa Osmanlı Tarihi. Ankara: TTK
• Ocak, Y. (1978). Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, XII, 247-270, Ankara: VGM
• Olcay, O., F. (2014). Amasya Şehri.(Sad. Harun Küççük- Kurtuluş Altunbaş), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
• Oltulu, E. (2006). Amasya’nın Anıtsal Eserleri ve Hızır Paşa Külliyesi Restitüsyon ve Koruma Önerisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özaydın, A. (2001) Kadı Burhâneddin. İslâm Ansiklopedisi. C. 24, 76-77, Ankara: TDV
• Şahin, M., K. (2017). Amasya ve çevresinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait bazı yapıların tipolojik yapıları üzerine gözlemler. Uluslararası Amasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. C 2, 1429-1449. Ankara: KIBATEK
• Şimşirgil, A. (2013). Kayı II Cihan Devleti. İstanbul: Timaş Yayınları
• Şimşirgil, A. (2013). Kayı III Haremeyn Hizmetinde, İstanbul: Timaş Yayınları
• Toruk, F. (2005). BâniYörgüç Paşa ve imar faaliyetleri. Vakıflar Dergisi, 29,105-133, Ankara: VGM
• Urak, G. (1994). Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapılarının Analiz ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ., H. (1927). Kitabeler. İstanbul: Millî Matbaa
• Uzunçarşılı, İ., H. (1967). Emir Çoban Soldoz ve Demirtaş. Belleten, 31/124, 601-646, Ankara: TTK
• Uzunçarşılı, İ., H. (1968). Sivas-Kayseri ve dolaylarında Eretna Devleti. Belleten,32/126, 161-190, Ankara: TTK
• Uzunçarşılı, İ., H. ( 2001). Osmanlı Tarihi. C 1, Ankara: TTK
• Yediyıldız, B. (1993). Hızır Paşa Oğlu Mehmed Paşa vakfının mahiyeti.X. Türk Tarik Kurumu Kongresi (22-26 Eylül 1986), Kongreye Sunulan Tebliğler, 1625-1633, Ankara: TTK
• Yüksel, H. (2007). Anadolu Beyliklerinde Vakıflar. Vakıflar Dergisi, XXX, 35-50, Ankara