Kırgız ve Türkiye Türkçesi Deyimlerinde “Kalp/ Yürek”

Yıl 2019, , 3126 - 3145, 15.10.2019

Erdal Aydoğmuş

https://doi.org/10.33206/mjss.491886

Cited By: 1

Öz

Deyimler her dilde
bulunur ve dil içinde önemli bir yere sahiptir. Az sözle çok şey anlatabilmek,
anlatımı güçlendirmek açısından deyimler son derece önemlidir. Milletlerin
belli bir hayat tecrübeleri sonucunda ortaya çıkmış, halk arasında yaşatılan kıymetli
hazineleridir.

Deyimler
kalıplaşmış söz öbekleridir. Bu söz öbeklerinin arasında dilin temel
taşlarından olan organ adlarından oluşturulan deyimler de mevcuttur. Organ
adlarından oluşturulan deyimler oldukça fazladır.

Organ adlarıyla
oluşturulan deyimler arasında “kalp/ yürek” kelimesi de bulunmaktadır. Türkiye
Türkçesinde “kalp” ya da “yürek” olarak söylenen kelime Kırgız Türkçesinde
“cürök” olarak adlandırılmaktadır. İnsan organlarının her birinin ayrı birer
önemi vardır. Fakat kalp/ yürek insan hayatı için daha da önemli bir organdır.

Türk lehçeleri
arasında organ adlarından oluşturulmuş deyimlerle ilgili birçok çalışma
yapılmıştır. Yapılan çalışmalar arasında, baş, göz, kulak, burun gibi organ adları
temel alınmıştır.

Bu çalışmada
Kırgız ve Türkiye Türkçesindeki “kalp/ yürek” kelimesiyle oluşturulan deyimler
incelenmiştir. Her iki lehçede de ortak ya da benzer olan deyimlerin olduğu
görülmüştür. Bunların dışında farklı olan deyimler de belirlenmiştir.
Deyimlerin anlamları verilerek gerekli açıklamalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Türkiye Türkçesi, deyim, kalp/ yürek

The Idioms About Heart in Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish Languages

Öz

Idioms have an important place in every language. Expressions are extremely important in terms of explaining a lot with few words and strengthening the narrative. It is the precious treasures of the people, which have been revealed as a result of certain life experiences of the nations. Idioms are stereotypes. There are also idioms created from organ names, which are the foundation of language. Expressions from organ names are quite large. There is also the word heart among the idioms formed by the organ names. The words spoken in Turkey Turkish as “kalp” (heart) or “yürek” (heart) in Kyrgyz Turkish they are spoken as "Jurok". Each human body has a different significance. But heart is a more important organ for human life. Among the dialects of the Turkish dialects, many works have been done about the idioms that have been formed. The studies were based on organ names such as the head, eye, ear and nose. In this study the word "heart" was reviewed by phrases in Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish. Both dialects were found to have common or similar idioms. The idioms which are different from these are also determined. The meanings of the idioms were given and explanations were made.

Anahtar Kelimeler

heart, kyrgyz

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitapevi: İstanbul.
• Atmaca, E. (2009), Kazak Türkçesinde “Göz” Organ İsmiyle Kurulmuş Deyimlerin Yapı ve Anlam Özellikleri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, vol. IX/2, s. 19- 35.
• Biray, N. (2005), Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine, Fikret Türkmen Armağanı, Kanyılmaz Matbaası: İzmir.
• Boobekova, K. (2013), İnsan Davranışıyla İlgili Türkçe- Kırgızca Deyimler, Avrasya press: Bişkek.
• Caparov, Ş., Konkobaev, K. , Osmonova, J. (2001), Kırgız Tilinin FrazeologiyalıkSözdügü, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: Bişkek.
• Cumakunova, G. (2005), Türkçe- Kırgızca Sözlük, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: Bişkek.
• Çengel- Kasapoğlu, H. (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ: Ankara.
• Doğan, L. (2005), Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme –Ana ve Ara Temel Kelimeler, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6 S. 1, s.141- 163.
• Duman,G., Sorokino O. (2017), Çuvaş Türkçesinde Göz İle Kurulmuş Deyimler Ve Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması, Dil Araştırmaları, Güz 2017/21, s. 113-128.
• Eyuboğlu, İ. , Z. (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar: İstanbul.
• Kırgız TilininSözdügü, (2011), Avrasya Press: Bişkek.Kırgız Sözlüğü, (1988), Yazan: K. K. Yudahin, Türkçeye Çeviren: Abdullah Taymas, TDK: Ankara.
• Orozobayev, M. (2013), Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Toprak Kelimesini İçeren Deyimlerin Kültürel Dilbilimi Açısından Karşılaştırılması, TÜBAR- XXXIII-/ 2013- Bahar, s.207- 220.
• Özkan, F. , Şadiyeva, G. (2003), Somatik Deyimler, bilig, Sayı 24, s. 135- 157.
• Sinan, A. , T. (2009), Deyimlerin Yapısı Değişir mi? , Turkish Studies, Volume 4/8, Fall. S. 1996- 2009.
• Sinan A, .T. (2015), Türkçenin Deyim Varlığı, Kesit Yayınları: İstanbul.
• Şahin. İ. (2010), Organ Adları Temelinde Kırgızistan Yer Adlarında Ölü Deyim Aktarmaları ve Bunların Yer Adlarında Kullanışları, bilig, Sayı 53, s. 199- 2016.
• Tursunova, A. (2007), Kırgızca ve Türkçede “ Göz ile İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması”, Ankara Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Türkçe Sözlük, (2011), Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• Useev, N. (2014), Kırgız Türkçesindeki Bazı Deyimleri Açıklamada Eski Türkçesinin Yeri Ya Da Ara Arkaik Kelimeler, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 37, s. 91- 96.
• İnternet Kaynaklarıfile:///C:/Users/anil/Downloads/TURKIYE_TURKCESINDE_ORGAN_ADLARI_ILE_ILG%20(1).pdfNazarkul Kızı, A. (2017), Türk Ve Kırgız Gazetelerinde Kullanılan Ortak Deyimler, http://www.ijors.net/issue6_1_2017/articles/anarkhan.html