Kuzeybatı İran’daki Urartu Yazıtlarındaki Savaş ve Propaganda İfadeleri

Yıl 2021, , 1369 - 1388, 19.04.2021

Nezahat Ceylan , Murat Çiftçi

https://doi.org/10.33206/mjss.896379

Cited By: 1

Öz

MÖ XIII. ve IX. yüzyıllar arası Uruatri-Nairi beylikler dönemi olmak üzere Doğu Anadolu Bölgesinde kurulup MÖ IX. ve VI. yüzyıllar arasında hüküm süren Urartu Devleti genişleme politikaları doğrultusunda ülkesinin dört bir yanına askeri seferler düzenlemiştir. Bu seferlerin önemli bir bölümü Kuzeybatı İran toprakları üzerine yapılmıştır. Burası yaşam için elverişli iklimi, akarsuları, yer altı ve yer üstü zenginliklerinin yanında stratejik öneme sahip olan yol güzergahları nedeniyle Urartu krallarının ilgi odağında bulunan bir coğrafyadır. Özellikle Urartu’nun güney komşusu olan Asur Devletinin de yoğun ilgilendiği bu bölge bu iki büyük güç arasında birçok mücadelelere sahne olmuştur. Urartu kralları bu bölge üzerinde kalıcı olmak adına çeşitli faaliyetler yürütmüşlerdir. Bu faaliyetlerin bir yönünü yazıtlar aracılığıyla yapılan propaganda faaliyetleri oluşturmaktadır. Urartu krallarının Kuzeybatı İran coğrafyasının farklı yerlerine bıraktıkları yazıtlar içerik bakımından birçok propaganda ifadesi içermektedir. Bir nevi bölge hakimiyetinin tapusu niteliğinde olan bu yazıtlarda tanrısal gücün çatısı altında kralın erdemleri, faaliyetleri ve haklı kral olduğu vurgusu yapılarak bölge hakimiyeti tescillenmek istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Kuzeybatı İran, Yazıt, Propaganda

War and Propaganda Statements in Urartian Inscriptions in Northwest Iran

Öz

The Urartu State, which was established in the Eastern Anatolia Region and ruled between the IX and VI centuries BC, organized military expeditions to all over the country in line with its expansion policies. A significant portion of these expeditions were carried out over the northwestern Iranian lands. This is a geography that is at the center of attention of the Urartu kings due to its suitable climate, rivers, underground and aboveground riches as well as road routes, which are of great strategic importance. Assyrian state, the southern neighbor of Urartu, also showed great interest and this region has witnessed many clashes between these two great powers. Urartu kings carried out various activities in order to be permanent in this region. One aspect of these activities is propaganda activities carried out through inscriptions. The inscriptions left by the Urartian kings to different parts of the northwestern Iranian geography contain many propaganda statements in terms of content. It was emphasized that in these inscriptions, which are a kind of act of regional sovereignty under the roof of divine authority, virtues, activity and the rightful king were underlined, and the sovereignty of the region wanted to be registered.

Anahtar Kelimeler

Urartian, Northwest Iran, Inscription, Propaganda

Kaynakça

• Akkuş Mutlu, S. (2017). Asur ve Urartu Devleti’nin Manna Ülkesi Üzerindeki Hakimiyet Politikası. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV(XI), 219-231.
• Atalay, İ. (2011). Dünya Coğrafyası. İstanbul.
• Basello, G. P. (2013). Persçe: Bir Kral Üç Dil. Aktüel Arkeoloji (Anadolu‟nun Kayıp Dilleri), 36, 132-143.
• Belck, W.-Lehmann, C. F. (1892). Ueber neuerlich aufgefundene Keilinschriften in russisch und türkisch Armenien. Zeitschrift für Ethnologie, 24, 122-152.
• Benedict, W. C. (1965). Two Urartian Inscriptions from Azerbaijan. Journal of Cuneiform Studies, 19, 35-40.
• Brown, B. (1948). Excavation in Azerbaidjan Geoy Tepe, London.
• Burney, C. A. ve Lang, D. M. (1972). The People of the Hill. Ancient Ararat and Caucasus, New York.
• Burney, C. A. ve Lang, D. M. (1975). Die Bergvolker Vorderasiens, Armenien und der Kaukasus von der Vorzeit bis zum Mongolensturm, Essen.
• Ceylan, A. (1991). MÖ II. Bindeki Anadolu‟daki Devletlerarası İlişkiler (antlaşmalar) (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ceylan, A. (1994). Eski Anadolu‟da Devletlerarası İlişkiler, Antlaşmalar (II. ve I. Binde) (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008), Erzurum.
• Ceylan, A. ve Ceylan, N. (2015). Kavuştuk Yazıtı ve Değerlendirilmesi. Belgü, 1(1), 9-14.
• Ceylan, A. ve Ceylan, N. (2016). İran Coğrafyasında Urartular. Kafdağı, 1, 11-34.
• Ceylan, A. ve Günaşdı, Y. (2015). Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV(XIII), 313-350.
• Ceylan, N. (2015a). Kuzeybatı İran’da Önemli Bir Yerleşme: Hasanlu. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(9), 189-221.
• Ceylan, N. (2015b). Urartular’ın İran’daki Krali Kenti: BASTAM. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2, 137-158.
• Ceylan, N. (2015c). Kuzeybatı İran‟da Urartu Yerleşmeleri (Doktora Tezi). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Ceylan, N. ve Jalalı, L. (2018). Kuzeybatı İran’da Yer Alan Haftavan Yerleşmesine Bir Bakış. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 673-688.
• Çilingiroğlu, A. (1983). Urartu’da Toplu Nüfus Aktarımları. Anadolu Araştırmaları, IX, 311-323.
• Çilingiroğlu, A. (1994) Urartu Tarihi. Bornova.
• Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. İzmir.
• Diakonof, I. M. (1988). O Nekotorih Napravleniyaç V Urartskom yazikoznanıyı İ Novih Martskih Tekstah. HA-DV, 5, 133-180.
• Diakonof, I. M. (1989). On Some New Trends in Urartu Philology and Some New Urartian Texts. AMI, 22, 77-102.
• Diakonof, I. M. ve Kashkai, S. M. (1981). Geographical Names Accordin to Urartian Texts, Wiesbaden.
• Dinçol, A. M. ve Dinçol, B. (2003). Urartu Krallığı’nda Dil ve Yazı. Filiz Özdem (Ed.), Urartu: Savaş ve Estetik (ss. 119-127), İstanbul.
• Dumlu, A. (2015). Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarında Geçen Yer İsimlerinin Lokalizasyonu (Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
• Dyson, R. H. (1965). Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu. JNES, XXIV, 193-217.
• Dyson, R. H. ve Young, T. C. (1960). “Pisdeli Tepe”, Antiquity, s. 19-28.
• Edmonds C. J. (1966) Some Ancient Monuments on the Iraqi-Persian Boundary. Iraq 28, 159-163.
• Edward, M. (1981). The Pottery of Heftavan VIB (Urmia Ware). Iran, XIX, 101-140.
• Efşar, S. İ. (1990). Doğu Zerbaycan Mecmuai Ez Ouza e Tarihi, İçtimai ve İktisadi. Tahran.
• Erzen, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara.
• Frankel, D. (1979). The Ancient Kingdom of Urartu. London.
• Götze, A. (1930). Zur Klischin-Stele. ZA, 5, 99-128.
• Grayson, A. K. (1972). Assyrian Royal Inscriptions, I, Weisbaden.
• Hacızade, K. (1995). A. Study of Urartıan Settlemen in the N. W. İran (700-900 BC) (Doktora Tezi). Tahran Tarbiat Müderris Üniversitesi.
• Hamaçi, B. (1991). Ferhengi Coğrafyayı Azerbaycan-ı Şarklı Menatıkı Mühimmi Coğrafyayı Tahran. Tahran.
• Hole, F. (1987). The Archaelogy of Western Iran Settlement and Society from Prehistory to the Islamic Conquest. Paleorient, 14-1, 177-179.
• Hulin, P. (1958). Urartian Stones in the Van Museum. AS, 8,235-244.
• Karauğuz, G. (2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri. Konya.
• Kılıç, Y. ve Eser, E. (2016). Urartu yazıtları ışığında din-siyaset ilişkisi üzerine bir değerlendirme. Belgi, 12, 268-289.
• Kleıss, W. (1972). Bericht uber Erkundungsfahrten in Iran im Jahre 1971. AMI, V, 135-242.
• Kleiss, W. (1977). Urartaische Platze in Iran: A. Architektur (Stand der Forschung Herbst 1976). Archäologischer Mitteilungen aus Iran X, 53-83.
• Kleiss, W. (1980). Bastam, an Urartian Citadel Complex of the Seventy Century B. C. American Journal of Archaeology, 84(3), 299-304.
• Kleiss, W. ve Hauptman, H. (1976). Topographısche Karte Von Urartu. Berlin.
• König, F. W. (1953-1957). Handbuch Der Chaldischen İnschriften, Archiv Für Orientforschung Heraussgegeben Von Ernst (HChI). Weidner, Beiheft 8, Graz.
• Kroll, S. (2011). “İran’daki Urartu Şehirleri/Urartian Cities in Iran”, Köroğlu, K.-Konyar, E. (Eds.)Urartu: Doğuda Değişim (ss.150-169), , İstanbul.
• Kuhrt, A. (2007). The Persian Empire-A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. London-New York.
• Kuhrt, A. (2013). Eskiçağ‟da Yakındoğu I (M.Ö. 3000-330), Çev. Dilek Şendil. İstanbul.
• Küçükbezci, H. G. (2019). “Hitit İnancında Farklı Kurban ve Sunu Türleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41, 139-147.
• Lehmann-Haupt (1928-35). Corpus İnscriptionum Chaldicarum I-II, Berlin, Leipzig.
• Luckenbill, D. D. (1926). Ancient Records Of Assyria And Babylonia I (ARAB). Chicago.
• Luckenbill, D. D. (1927). Ancient Records Of Assyria And Babylonia II (ARAB). Chicago.
• Mayer, W. (2013). Assyrien und Urartu II, Ugarit-Verlag Münster.
• Melikishvili, G. A. (1960a). Urartskie Klinobraznye Nadpisi (UKN). Moskova.
• Melikishvili, G. A. (1960b). Eine neue urartäische lnschrift aus den Iranischen Azerbaidschen. Oriental Studies, 29-37.
• Melikishvili, G. A. (1960c). Novaya urartskaya nadpis iz Iranskogo Azerbayddjana. Vostoçniysbornik, I, 59-74.
• Melikishvili, G. A. (1971). Urartskie Klinobraznye Nadpisi, II, Otkritiya i Publikatsiyi 1954-1970gg. VDI (3), 227-255; (4), 265-293.
• Muscarella, O. W. (1986). The Location of Ulhu and Uise in Sargon II’s Eighth Campaing. Journal of Field Archaeology (JFA), 13(4), 465-475.
• Nıssen, H. J. (2004). Ana Hatlarıyla Mezopotamya. İstanbul.
• Özgül, O. (2015). Çoruh ve Kür Vadisinde Kimmer-İskit Yer Adları. Belgü, 2, 159-179.
• Özgül, O. ve Ceylan, N. (2017). Eskiçağda Kafkasya Geçitleri (Daryal ve Derbent). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV(XIII), 24-62.
• Payne, M. (2006) Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul.
• Perfereç, E. (2001). Kuzeybatı İran‟da Gri Çanak-Çömleğin Değişim Süreci (Yüksek Lisans Tezi).Tarbiat Müderris Üniversitesi, Tahran.
• Perfereç, E. (2007). İran‟ın Kuzeybatısının Demirçağ İncelemesi, Erdebil‟in Şehriyar Bölgesi ve Çevresindeki Kalelerin Çalışılması (Doktora Tezi). Tarbiat Müderris Üniversitesi, Tahran.
• Pınarcık, P. (2014). Sargon’un Sekizinci sefer Lokalizasyon Önerileri ve Bu Önerilerin Harita Üzerinde Gösterilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 38-59.
• Piotrovsky, B. B. (1959). Vanskoje Carstvo (Urartu). Moskova.
• Poebel, A. (1942). The Assyrian King List From Khorsabad. Journal Of Near Eastern Studies, 1(3), 247-306
• Reisnia, R. H. (1989). Azerbaycan der Seyri Tarihi İran: Ez Ağaz Ta İslam I. Tebriz.
• Salvini, A. ve Salvini, M. (2002). The Bilingual Stele of Rusa I Movana (West Azerbaijan, Iran). Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, 44(1), 5-66.
• Salvini, M. (1977). Eine neue urartaische Inschrift aus Mahmud Abad (West-Azerbaidjan). AMI, 10, 125-136.
• Salvini, M. (1981). Utoçneniya v çtenii dvuh urartskih nadpisey v iranskom Azerbaydjan. I. M. Diakonov (ed.), Drevniy Vostok i mirovaya kultura, Moskova. 69- 73.
• Salvini, M. (1982). Die Felsinschrift Sarduris II. in Seqendel (Libliuni). AMI, XV, 97-100.
• Salvini, M. (1984). “I documenti”, Pecorella, P. E., Salvini M. (eds.), Tra lo Zagros e l‟Urmia. Ricerche storiche ed Archeologiche nell‟Azerbaigian Iraniano, 53-96.
• Salvini, M. (1986). Assyrian and Urartian Written Sources for Urartian History. Sumer, XLII, 155-159.
• Salvini, M. (2005). Der Turmtempel (susi) von Bastam. Archaologischer Mitteilungen aus Iran, XXXVII, 371-375.
• Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü, (Çev. Belgin Aksoy), İstanbul.
• Salvini, M. (2008a). Corpus Dei Testi Urartei (CTU), I, Roma.
• Salvini, M. (2008b). Corpus Dei Testi Urartei (CTU), III, Roma.
• Salvini, M. ve Salvini, A. (1999). The Urartian rock inscription of Razliq and Nasteban (East Azerbaijan, Iran). SMEA, XLI/1, 17-32.
• Sandalgian, J. (1900). Les inscriptions cuneiformes Urartiques: transcrites avec une triple traduction interliruiaire en Armenien c1assique, en Latin et en Française, suivies d'un glossaire et d'une grammaire, Venedik.
• Sasson, J. M. (1969). The Military Establishments at Mari, Roma.
• Sayce, A. H. (1882). The cuneiform ınscriptions of Van. JRAS 14, no:1-57, 377-732.
• Sayce, A. H. (1893). The cuneiform ınscriptions of Van, part 4. JRAS 25, 1-39 (no. 69-79).
• Sayce, A. H. (1894). The cuneiform ınscriptions of Van, part 5. JRAS 26, 691-732 (no. 80-85).
• Sayce, A. H. (1901). Fresh contributions to the decipherment of the vannic ınscriptions. JRAS, 645-660 (no. 86).
• Sayce, A. H. (1906). The cuneiform ınscriptions of Van, part 7. JRAS, 611-653, (no. 87-90).
• Şahin, H. A. ve Sağır, T. (2018). Eski Babil çağı krallarının istihbarat faaliyetleri. Social Sciences Studies Journal, 4(22), 4104-4110.
• Şimşek, O. (2020). Tuzluca İlçesinin İdari sınır ve Yapısında Meydana Gelen Değişiklikler. Kafdağı, 5(1), 18-29.
• Talai, H. (1983). Late Bronze Age and Iron Age Architecture in Sagzabad-Qazuın Plain-The Central Plateau of Iran. Ironica Antiqua, XVIII, 51-57.
• Tarhan, M. T. (1972). Eskiçağ‟da Kimmerler problemi (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
• Thureau-Dangin, F. (1912). Huıtıeme Campagne de Sargon. Paris.
• Tosun, M. ve Yalvaç, K. (1989). Sümer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı. Ankara.
• Tseretheli, M. (1933). Etudes ourarteennes, 1: La stele de Kelichine. RA, 30, 1-49.
• Tseretheli, M. (1935). Etudes ourarteennes, 1: La stele de Kelichine. RA, 32, 57-85.
• Tseretheli, M. (1953). Etudes ourarteennes, 4: La stele de Kelichine. RA, 47, 131-140.
• Tuncel, M. (1991). Aras. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, III, 332-335.
• Van Loon, M. N. (1975). The inscription of ıshpuini and menua at qalatgah. Journal of Near Eastern Studies (JNES), 34(3), 201-207.
• Yiğit, T. (2003). Hitit krallığı’nda veliahdın belirlenmesi üzerine. Tarih Araştırmaları Dergisi, 34, 141-147.
• Yiğit, T., Özcan, A. ve Kıymet, K. (2016). Hitit imparatorluk dönemi kaya anıtları. Ankara.
• Zımansky, P. (1985). Ecolgy and empire: The structure of the urartian State. Chicago.