LETTER PLAYS IN ME’ÂLÎDÎVÂNI

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 4, 81 - 95, 01.12.2014

Hakan Tas

Öz

Since ancient times, many words have been said on letters, many different forms of movements and approaches have appeared and countless analyses on the form, reading, sequencing and appearances of letters have been made, beliefs have been formed. Within the strict rules of the old poetry such as form and content, classical Ottoman poets made some plays by using the form properties of the letters in poetry in order to show their poetic capacity. These letter plays are available, at least some, in the poems of almost all the classic poets. But this situation stands out a lot in the poems of some poets (Necâtî, Emrî, Zâtî, Cemîlî, etc.) as a stylistic feature. Meâli is also one of those poets. In this article, ‘Meal Dîvânı’ has been scanned in terms of these aspects, letter plays have been classified and a number of conclusions have been suggested

Anahtar Kelimeler

Meâlî, Meâlî Dîvânı, letters plays, literary arts

Meâlî Dîvânı'nda Harf Oyunları

Öz

Eski devirlerden bu yana harfler üzerine pek çok söz söylenmiş, çok değişik akım ve anlayışlar oluşmuş ve harflerin biçim, okunuş, diziliş ve görünüşleri üzerine sayısız tahliller yapılmış, inanışlar meydana getirilmiştir. Klasik Osmanlı şairleri de eski şiirin biçim ve muhteva gibi katı kuralları içerisinde, bir anlamda belki şairlik güçlerini göstermek maksadıyla harflerin biçim özelliklerini şiirde kullanarak birtakım oyunlar yapmışlardır. Bu harf oyunları hemen hemen bütün klasik şairlerin şiirlerinde az da olsa mevcuttur. Ancak bu durum, kimi şairlerin (Necâtî, Emrî, Zâtî, Cemîlî vb.) şiirlerinde bir üslup özelliği olarak hissedilir biçimde göze çarpmaktadır. Meâlî de böyle şairlerdendir. Bu makalede Meâlî Dîvânı bu gözle taranmış, harf oyunları bir tasnife tâbi tutulmuş ve harf oyunları hakkında birtakım kanaatler serdedilmiştir

Anahtar Kelimeler

Meâlî, Meâlî Dîvânı, harf oyunları, edebî sanatlar

Kaynakça

• AḤMED PAŞA: Dìvān: [Hazırlayan:] Ali Nihad TARLAN: Ahmed Paşa Divanı: İstanbul 1966. XXI+406 s. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3726.
• ARSLAN, Mehmet: “Divan Şairinin Dehası ve Zâtî’nin Şiirlerinde Muamma Benzeri Harf ve Kelime Oyunlarına Dair I”, Yedi İklim: 1992, 3. sy. 22-27 ss.
• ARSLAN, Mehmet: “Divan Şairinin Dehası ve Zâtî’nin Şiirlerinde Muamma Benzeri Harf ve Kelime Oyunlarına Dair II”, Yedi İklim: 1992, 4. sy. 28. s.
• ĀŞIḲ ÇELEBÍ: Meşāğirü ’ş-Şuğarā: Hazırlayan: Filiz KILIÇ: Âşık Çelebi Meşāğirü ‘ş-Şuğarā İnceleme-Metin: İstanbul 2010, 1. c. 591 s. 2. c. 1139-591 s. 3. c. 1739-1139 s. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 10 Klasik Yapıtlar Dizisi: 2,
• BEYĀNÌ, Muṣṭafā Bin Cāru ’llāh: Teẕkiretü ’ş-Şuğarā: [Yazılışı: İstanbul 1592] Eleştirmeli Baskıya Hazırlayan: İbrahim KUTLUK: Ankara 1997, [VI]+93+171+340 s. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XVIII. Dizi – Sa. 7.
• Büyük Türk Klasikleri başlangıcından günümüze kadar: İstanbul 1985, 3. c. 276. s. Ötüken Neşriyat.
• CEYLAN, Ömür: “Dini-Tasavvufi Edebiyatımızla Divan Edebiyatımızdaki Harf Telakkilerinin Mukayesesi Üzerine Bir Deneme”, İlmî Araştırmalar: İstanbul 1997, 5. sy. 141-152 ss.
• COŞKUN, Menderes: Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar (Edebî Sanatlar Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma): İstanbul 32012, 368 s. Dergâh Yayınları: 379 Türk Edebiyatı - İnceleme: 43.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil: “Elif Harfiyle İlgili Bâzı Edebî Husûsiyetler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları: Ankara 1998, 607-624 ss. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3116 Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 969 Araştırma İnceleme Dizisi: 37.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil: “Harflere Dâir”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları: Ankara 1998, 599-606 ss. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3116 Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi: 969 Araştırma İnceleme Dizisi: 37.
• DİLÇİN, Cem: Örneklerle Türk Şiir Bilgisi: Ankara 51999, XII+531 s. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 517.
• GELİBOLULU ğĀlì b. Aḥmed: Künhü ’l-Aḫbār ve Levāḳihu ’l-Efkār: [Yazılışı: İstanbul 1591-1599] 1597’ye değin. Hazırlayan: Mustafa İSEN: Künhü ’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı: Ankara 1994, 396 s. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını – Sayı: 93 Tezkireler Dizisi – Sayı: 2.
• GENÇTÜRK-DEMİRCİOĞLU, Tülay: “Cemilî Divanı’nda Kelime ve Harf Oyunları”, Journal of Turkish Studies=Türklük Bilgisi Araştırmaları: Kaf Dağının Ötesine Varmak, Festscrift in Honor of Günay Kut, Essays Presented by Her Colleaggues and Student1: 2003, 27. sy. 153-160. ss.
• İSEN, Mustafa: “Meâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: Ankara 2003, 28. c. 201b-c-202a. ss.
• İSEN, Mustafa: “Meâlî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• ḲĀF-ZĀDE FĀ¢İZÌ: Zübdetü ’l-Eşğār: [Yazılışı: İstanbul 1622]: Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa Kit. 1877.
• KĀTİB ÇELEBÌ: Keşfü’z-Zunūn: Şerefettin YALTKAYA ile Kilisli Rifat BİLGE, İstanbul 1360-1941, 48+6+940 s. 2. c. İstanbul 1362-1943, [8]+941-2056 s.
• KAYA, Hasan: “Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 2013-1: İstanbul 2014, XLVIII. c. 71-114. ss.
• ḲINALI-ZĀDE Ḥasan Çelebì: Teẕkiretü ’ş-Şuğarā: [Yazılışı: İstanbul 1586] Eleştirmeli baskıya hazırlayan: Dr. İbrahim KUTLUK: 1. c. Ankara 1978, [VI]+73+[VII]+576 s. Türk Tarih Kurumu Yayınları: XVIII. Dizi-Sa. 41; II. c. Ankara 1981, [VI]+578-1094+[II] s. Türk Tarih Kurumu Yayınları: XVIII. Dizi-Sa. 42.
• KUT, A. Turgut: “XVI. yy. Divan Şairlerinden Meâlî’nin Hece Vezinli Bir Destanı”, Folklor ve Etnografya Araştırmaları: İstanbul 1984, 312-313. ss.
• LAṬÌFÌ: Teẕkiretü’ ş-Şuğarā ve Tabṣıratü ’n-Nuẓamā [Yazılış: 1546]: [Hazırlayan:] Yrd. Doç. Dr. Rıdvan CANIM: Latîfî: Tezkirü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin): Ankara 2000, 903-[LXXII] s. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 225 Tezkireler Dizisi: 7.
• ME¢ĀLÌ: Dìvān: [Hazırlayan:] Edith AMBROS: The lyrics of Me’âlî, an Ottoman poet of the 16th century: Klaus Schwarz Verlag-Berlin 1982, XXII+520+[II] s. Islamkundliche Untersuchungen-Band 66.
• ME¢ĀLÌ: Dìvān: Süleymaniye Kütüphanesi İzmir Kitaplığı 552.
• MEḤMED MECDÌ: aş-Şaḳā¢iḳu’n-Nuğmāniyya ve Zeyilleri: Ḥadā¢iḳu’ş-Şaḳā¢iḳ: Neşre hazırlayan: Abdülkadir ÖZCAN: İstanbul 1989, Çağrı Yayınları: 50.
• PALA, Dr. İskender: “Divan Şiirinde Harflerin Ele Alınışları”, Millî Eğitim: Ankara 1989 (Ekim), 90. sy. 27-34 ss.
• PERVĀNE BEG: Mecmūğa-i Neẓā¢ir [Derlenişi: 1560]: Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. Bağdat Kit. 406.
• RİYĀŻÌ: Riyāżu ’ş-Şuğarā [Yazılışı: İstanbul 1609]: Nuruosmaniye Ktp. 3724.
• SARAÇ, M[ehmet] A[li] Yekta: Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat: İstanbul 112013, 321 s. Gökkubbe, Türk Dili ve Edebiyatı Dizisi: 1.
• SEHÌ BEG: Heşt Bihişt [Yazılışı: 1538]: [Hazırlayan:] Günay KUT: Heşt Bihişt Sehī Beg Teẕkiresi İnceleme- Tenkidli Metin-Dizin: Harvard 1978, 423 s. Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları 5 Türkçe Kaynaklar V.
• Ş. SĀMÌ: Ḳāmūsu 'l-Ağlām: İstanbul (Mihran) Matbaası, 1. c. 1306/1889, 14+800 s. 2. c. 1306/1889, 801-1600. ss. 3. c. 1308/1891, 1601-2400. ss. 4. c. 1311/1894, 2401-3200. ss. 5. c. 1314/1896, 3201- 4000. ss. 6. c. 1316/1898, 4001-4830+2. ss.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ: Osmanlı Şiiri Antolojisi: İstanbul 1999 (Kasım), XIII+[3]+674 s. Yapı Kredi Yayınları: 1287.
• TAŞ, Hakan: “Mecmūğa-i Neẓā¢ir’de, Yayınlanmış Dìvānlarda Bulunmayan Gazeller -I-“, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi: İstanbul 2009 (Mart-Nisan), 179. sy. 227-237. ss.
• TÖKEL, Dursun Ali: Divan Şiirinde Harf Simgeciliği: Ankara 2003, 238 s. Hece Yayınları: 55 İnceleme: 13.
• TUMAN], İnehân-zâde Mehmet Nâil: Tuhfe-i Nâilî Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri: [İstanbul] 1949: Haz.: Cemâl KURNAZ-Mustafa TATÇI: Ankara 2001, 1. c. 99+176+407, II. c. 468-1264 s. Bizim Büro Yayınları Yayın No: 6.
• Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi devirler, isimler, eserler, terimler: Yayına hazırlayan Ezel ERVERDİ ve öte.: İstanbul 1986, VI. c. 166. s. Dergâh Yayınları.
• ZÜLFE, Ömer: “Emrî Divanında Harf Oyunları”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler: İstanbul 2008, 265- 273. ss.