THE WAYS OF THE EUPHEMISTIC WORDS IN TURKISH

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 5, 136 - 160, 01.12.2015

Arzu Çabuk Çiftoğlu

Öz

The concept " euphemism" is explained as “a polite expression used in place of words or phrases that otherwise might be considered harsh, indecent, vulgar, obscene or unpleasant to hear by a society. Despite a similar outline, the occurrence of these forming euphemistic words diverse for each community to reflect its values including cultural differences. Because the sensibility of a community varies according to the concepts, it isn’t right to create a single model for the formation of euphemistic words in all languages. Works on euphemism are more the explanation of the concept, vocabulary and semantic aspects of review in Turkish. Except for some mention, there isn’t a detailed study about the structure of the formation forms of words on euphemism. The aim of this study is to create a structural diagram of the used words and phrases related to euphemism in Turkish

Anahtar Kelimeler

Euphemism, Euphemistic words, Polite Speech, Taboo, Turkish Culture

Türkçede Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları

Öz

Örtmece sözler; bir toplum tarafından “uygunsuz, kaba, müstehcen olduğu veya korku verdiği için adı ağza alınmak istenmeyen kavramların başka ifadelerle anlatılmaya çalışılması sonucu meydana gelmiştir. Ana hatlarıyla benzer olmasına karşın, örtmece sözler, her toplumunun kendi değer yargılarını yansıtacak şekilde çeşitlendiğinden ve toplumların kavramlara karşı hassasiyetleri farklılık gösterdiğinden bu sözlerin oluşma yolları da kültürel farklılıklar içerir. Türkçede örtmece sözler üzerine yapılan çalışmalar daha çok kavramın açıklanması, adlandırılması, kelime hazinesi ve anlamsal açıdan incelemeleri şeklindedir; bazı değinmelerin dışında, bu sözlerin oluşma biçimlerini, yapılarını ele alan detaylı bir çalışma yoktur. Bu çalışmanın amacı, Türkçedeki örtmece sözlerle ilgili olarak kullanılan kelime ve kelime öbeklerinin yapısal bir şemasını oluşturabilmektir

Anahtar Kelimeler

Örtmece, Örtmeceli Sözler, Güzel Adlandırma, Tabu, Türk Kültürü

Kaynakça

• Akpınar, Turgut (1985). “Dünyada ve Türklerde Ağza Alınması Yasak (Tabu) Kelimeler”. Folklor ve Etnografya Araştırmaları. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları, s.13-27.
• Aksan, Doğan (1990). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dilbilim. Cilt 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktunç, Hulki (1998). Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Altun, Nesrin (2002). “Anlam Bilimi Açısından Argo”. Türk Kültüründe Argo. Hollanda, SOTA yayınları.
• Arslan, Erol Hülya (2002). Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2002 II, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, s.35-56.
• Arslan, Erol Hülya (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bilginer, Hayriye (2011). “Batı Dillerinde ve Türkçede Güzel Adlandırmalar”. Türk Dili, Sayı 598. s. 441- 445. Ankara.
• Coşkun, Menderes (2007). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çabuk, Çiftoğlu Arzu (2014). “Örtmece Kavramı ve Hayvan Adlarında Örtmece Oluşumu”. Korku Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları: 5-23.
• Çağatay, Saadet (1974). “Türklerde Batıl İnançlar Arasında Tabu”. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri (8-14 Ekim 1973). Ankara, Başbakanlık Basımevi.
• Çelik, Cengiz (2011). Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler. Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsüne Türk Dili ve Edebiyatı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirci, Kerim (2008). “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Millî Folklor, Sayı: 77, 21-35, Ankara.
• Gecekuşu, Ahmet (2006). Güzel Adlandırma. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ.
• Güngör, Ahmet (2006). “Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı. Sayı: 29. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, s.69-93.
• İnan, Abdülkadir (1987). Börü = Kurt Ve Yok = Hayır Kelimeleri Üzerine Makaleler ve İncelemeler. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karaağaç, Günay (2013). Anlam: Anlam Bilimi ve İletişim. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karabulut, Ferhat ve Gülmira Ospanova, (2013). “Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi”. Teke Dergisi. 2/2: 122-146.
• Killi, Gülsüm (2006). “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı 3/3. Sayfa 50-65.
• Koç, Aylin (2010). “Hastalık İsimlerinde Örtmeceler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. Sayı: 188 Ekim. Sayfa 77-95.
• Linfoot-Ham, Kerry (2005). “The Linguistics of Euphemism: Adiacronic Study of Euphemism Formation”. Journal of Language adn Linguistics. Vol. 4. No. 2. P. 227-263.
• Ögel, Bahattin (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları: Dünden Bugüne. 3. basım. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Özder M. Adil (1981). Türk Halkbiliminde Düğün, Evlilik, Akrabalık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ziya Gökalp Derneği.
• Sağol Yüksekkaya, Gülden (2009). “Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”, Uçmağa Varmak Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 3-41.
• Sağol Yüksekkaya, Gülden Editör (2012). Türk Dili Kitabı. İstanbul: Kesit yayınları.
• Sev, İ. Gülsel (2012). “Türkiye Türkçesinde Gibi Edatıyla Kurulan Benzetmeli Anlatımlar”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 7/4, Fall Ankara: 499-512.
• Topaloğlu Ahmet (1989). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ÖtükenYayınları.
• Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1963-1982), I-XII. cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Sözlük (2005). Hazırlayanlar Akalın, Şükrü Haluk [ve öte.] 10. Basım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1963- 1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, Seyfullah (2009). “Türkçedeki Örtmece Sözler”. Karadeniz Araştırmaları. Cilt: 6. Sayı: 23, Güz. s.131-140.
• Uluoğlu, Murat ve Suzan Uluoğlu (2012). “Çağdaş Rusçada Güzel Adlandırmalar”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. Cilt:1. Sayı:1. Temmuz 2012. Türkiye.
• Üstüner, Ahat (20-25 Ekim 2008). “Örtmecelere Bağlı Alıntılar”. Ankara: VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı.
• Üstüner, Ahat (2009). “Örtmece Sözlerle İlgili Terimler”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4/8 Fall. 166-177.
• http://www.kazimcapaci.com (erişim tarihi: 09.08.2013).
• http://tr.wikipedia.org (erişim tarihi: 05.10.2014).
• http:// www.yakader.org (erişim tarihi: 08.09.2013).
• http://azargrammar.com/teacherTalk/blog/2008/07/a-rose-by-any-other-name