THE FEATURES OF USING SUFFIXES LIKE -GAnY AND -GAlY IN EPIC OF MANAS BY JUSUP MAMAI

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 21 - 28, 01.04.2016

M. Rakımbek Uulu

Öz

As known the epic of Manas is one of the largest epics in the world. Manas is the national heritage of Kyrgyz‟s. It has many different variants which are performed by Manaschy (performer epic of Manas). Every great Manaschy has his own variant of epic. However it does not mean that all these variants are very different from each other. They all have common heroes, topics and stories. In spite of it they have a little differences in the characters. One of the great Manaschy was Jusup Mamai who lived in Kyzyl-Su region of Xingjian province in China. He acted up to the eight descendant of main hero of epic of Manas when the other Manaschys acted just up to three or five descendants. The language features and skills of Jusup Mamai are different as well. One of these differences is using of suffixes like -GAnY (-gany, geni, -gonu, -gönü, -kany, -keni, -konu, -könü) and -GAlY (-galy, -geli, -golu, -gölü, -kaly, -keli, -kolu, -kölü). But in epic of Manas by Jusup Mamai has different meanings of suffix like –GAnY. Instead of this suffix it was used the suffix -GAlY (-galy, -geli, -golu, -gölü, -kaly, -keli, -kolu, -kölü). So, this paper aims to clarify the differences of these two suffixes and define the meanings of them. In Kyrgyz language the gerund like –GAnY (-gany, -geni, -gonu, -gönü, -kany, -keni, -konu, könü) has some meanings like below: a. b

Anahtar Kelimeler

epic of Manas, Jusup Mamai, gerund, Kyrgyz language

MANAS DESTANININ CÜSÜP MAMAY VARYANTINDAKĠ -GAlI VE –GAnI EKLERĠNĠN KULLANIMI

Öz

Bilindiği üzere Manas Destanı dünya destanlarının en hacimlisidir. Manas destanının birçok varyantı vardır. Ancak bu varyantlar tamamen birbirinden farklı destanlar olarak yorumlanmamalıdır. Bu varyantlardaki farklılık destanın genel kurgu ve geleneksel mahiyetinden değil destanda geçen bazı olay ve kahramanlardan kaynaklanmaktadır. Manas destanını irticalen söyleyen şahsiyetlere Manasçı adı verilmektedir. Manas destanını söyleyebilme kabiliyeti olan büyük Manasçılar olarak Sagımbay Orozbakov, Sayakbay Karalayev, Tınıbek Capıy uulu vb. bilnmektedir. Bir başka büyük Manasçılardan biri de Çin Halk Cumhuriyeti Sınırları içinde yaşamış olan Cüsüp Mamaydır. Cüsüp Mamay diğer Manasçılardan farklı olarak Manas‟ın sekizinci kuşağına kadar destan söylemiştir. Diğer varyantlarda ise çoğunlukla Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek‟e kadar anlatılırken, Sayakbay Karalayev beş kuşağa kadar söylemiştir. Cüsüp Mamay‟ın Manas varyantında dil özellikleri de farklılık arz etmektdir. Bu farklılıklardan biri de günümüz Kırgızcasında –GAnI (-ganı, -geni, -gonu, -gönü, -kanı, -keni, -konu, -könü) olarak bilinen zarf-fiil ekinin –GAlI (galı, -geli, -golu, -gölü, -kalı, -keli, -kolu, -kölü) biçiminde kullanılmasıdır. Kırgızca gramer kitaplarında –GAnI ekinin aşağıdaki fonksiyonları karşıladığı söylenmektedir. 1. Genellikle asıl eylemin amacını bildirir. 2. Asıl eylemin ne zamandan beri yapıldığını bildirir. Ayrıca Cüsüp Mamay‟ın varyantında –GAnI ekinin de karşımıza çıkması ilginçtir. Bu çalışmada söz konusu eklerin kullanım biçimleri ve fonksiyonları araştırılarak, metindeki örneklerle desteklenecektir. Destandaki ekin edebi Kırgız lehçesinde kullanılan zarf-fiil ekinden farklı bir biçimde kullanıldığı ispatlanmaya çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Manas destanı, Cüsüp Mamay, zarf-fiil, Kırgızca

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Erzurum: Atatürk Üniv. Yay.
• Абдулдаев, Э. & Мукамбаев, Ж. (1959). Кыргыз диалектологиясынын очерки, Фрунзе: Кыргыз Мамлекеттик окуу-педагогика басмасы. (Abduldaev, E. & Mukambaev, J. (1959). Kirgiz Dialektologiyasının Oçerki, Frunze: Kırgız Mamlekettik okuu-pedagogika basması.)
• Eckmann, J. (2005). Çağatayca El Kitabı, Çev. Günay Karaağaç, 3. Baskı, Ankara: Akçağ Yay.
• Gabain, A. V. (2003). Eski Türkçenin Grameri, Çev. Mehmet Akalın, 4. Baskı, Ankara:TDK Yay.
• Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
• Hacıeminoğlu, N. (1997). Harezm Türkçesi Grameri, Ankara: Ġstanbul Üniv. Yay.
• Кононов, А. Н. (1980). Грамматика языка тюркских рунических памятников VII-IX вв., Ленинград: Наука. (Kononov, A. N. (1980). Grammatika Yazıka Tyurkskih Runiçeskih Pamyatnikov Vıı-Ix Vv., Leningrad: Nauka.)
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), 3. Baskı, Ankara: TDK Yay.
• КРУИА Ч. Айтматоватындагы Тил жана адабият институту. (2009). Азыркы кыргыз адабий тили, Бишкек: Аврасия Яйынжылык. (KRUĠA Ç. Aytmatovatındagı Til cana adabiyat institutu. (2009). Azırkı Kırgız Adabiy Tili, BiĢkek: Avrasiya Yayıncılık.)
• Кудайбергенов, С & Давлетов, С. (1980). Азыркы кыргыз тили. Морфология, Фрунзе: Мектеп. (Kudaybergenov, S & Davletov, S. (1980). Azırkı Kırgız Tili. Morfologiya, Frunze: Mektep.)
• Мамай, Ж. (2004). Манас, 1-том, Үрүмчү: Шинжаң эл басмасы. (Mamay, C. (2004). Manas, 1-tom, Ürümçü: ġincan El Basması.)
• Сагынбаева Б. & Дербишева З. (2014). Түрк жана кыргыз тилдеринин салыштырма морфологиясы, Бишкек: КТМУ басмасы. (Sagınbaeva B. & DerbiĢeva Z. (2014). Türk Cana Kırgız Tilderinin Saliştirma Morfologiyası, BiĢkek: KTMU Basması.)
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri, Yay. Haz. Mehmet Ölmez, Ġstanbul: Sanat Kitabevi. Турсунов, А. (1960). Азыркы кыргыз тилиндеги чакчылдар, Фрунзе: Кыргыз мамлекеттик куупедагогика
• басмасы. (Tursunov, A. (1960). Azırkı Kırgız Tilindegi Çakçıldar, Frunze: Kırgız mamlekettik okuu-pedagogika basması.) Щербак, А. М. (1962). Грамматика староузбекского языка, Москва-Ленинград: Изд. АНСССР. (ġerbak, A. M. (1962). Grammatika Starouzbekskogo Yazıka, Moskva-Leningrad: Ġzd. ANSSSR)
• Юнусалиев, Б. М. (1971). Кыргыз диалектологиясы, Фрунзе: “Мектеп” басмасы. (Yunusaliev, B. M. (1971). Kirgiz Dialektologiyasi, Frunze: “Mektep” Basması.)