TURKEY'S ROLE IN THE PROCESS OF THE ESTABLISHMENT AND DEVELOPMENT OF THE BAGHDAD PACT

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 3, 401 - 424, 01.07.2016

M. Bürkan Serbest

Öz

The Middle East was the scene of intensive influence struggle between the United States and the Soviet Union as two superpowers during the cold war. As soon as Eisenhower took the office as president, USA managed to combine the countries known as "Northern Zone" in order to have the direct effect and also USA tried to prevent its rival "Soviet Union from leaking into the Middle East region. Turkey had a leading role in the establishment of this pact and it followed an active policy so that this formation could be accomplished. Since the foundation of the Republic, this new role that Turkey took over has caused it to direct interest in the Middle East Region and the Arabic countries in such an intense way for the first time. Moreover, this policy in general caused a hostility against Turkey in the Middle East. In spite of the intensive opposition stance of the countries in the region, an international organisation named ‘Baghdat Pact’ was set up; however, this pact was not long-lasting in the sensitive balances of the Middle East, and it possessed an insignificant foundation quality by changing its name and structure in a short time

Anahtar Kelimeler

Cold War, the Middle East, the US, the Baghdad Pact, Turkey

Bağdat Paktı'nın Kuruluş Süreci ve Gelişiminde Türkiye'nin Rolü

Öz

Soğuk Savaş döneminde Ortadoğu, iki süper güç olan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyetler Birliği’nin yoğun nüfuz mücadelesine sahne olmuştur. ABD; Eisenhower’ın başkan olmasıyla birlikte rakibi Sovyetler Birliği’nin Ortadoğu bölgesine sızmasını önlemek için ve kendisi bölgede doğrudan etki gösterebilmek amacıyla “Kuzey Kuşağı” olarak adlandırdığı ülkeleri savunmaya yönelik siyasi pakt içerisinde bir araya getirme çabasına girmiştir. Türkiye, bu paktın kurulmasında öncü bir rol üstlenmiş ve bu oluşumun hayata geçmesi için Ortadoğu’da aktif politika izlemiştir. Türkiye’nin üstlendiği bu yeni rol cumhuriyetin kuruluşundan itibaren ilk kez Türkiye’nin ilgisini bu kadar yoğun biçimde Ortadoğu bölgesi ve Arap ülkelerine yöneltmesine neden olmuştur. Bununla birlikte bu politika, genel olarak Ortadoğu’da bir Türkiye karşıtlığının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bölge ülkelerinin ağırlıklı olarak yoğun muhalif tutumuna karşın “Bağdat Paktı” adıyla uluslararası bir örgüt kurulmuş ancak Ortadoğu’nun hassas dengeleri içinde pakt uzun ömürlü olmamış ve kısa süre içinde ad ve yapı değiştirerek silik bir kuruluş niteliğini almıştır

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, Ortadoğu, ABD, Bağdat Paktı, Türkiye

Kaynakça

• Akşin, Aptülahat. Türkiye’nin 1945 Den Sonraki Dış Politika Gelişmeleri Orta Doğu Meseleleri,İstanbul, (Yayınevi Yok), 1959.
• Armaoğlu, Fahir. 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1983.
• Armaoğlu, Fahir. Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (AKDTYK) Türk Tarihi Kurumu (TTK) Yayınları, 1991.
• Bağcı, Hüseyin. Demokrat Parti Dönemi Dış Politikası, Ankara, İmge Kitabevi, 1990.
• Bağlum, Kemal. Anıpolitik 1945-1960, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1991.
• Behramoğlu, Namık. Türkiye-Amerikan İlişkileri (Demokrat Parti Dönemi), İstanbul, Yar Yayınları, 1973.
• Binder, Leonard. The Ideological Revolution in the Middle East, New York, John Wiley&Sons Inc., 1964.
• Cohen, Michael J. Strategy and Politics in the Middle East 1954-1960 Defending the Northern Tier, London- New York, Frank Cass, 2005.
• Dikerdem, Mahmut. Ortadoğu’da Devrim Yılları (Bir Büyükelçinin Anıları), İstanbul, Cem Yayınevi, 1990.
• Finletter, Thomas K. Foreign Policy: The Next Phase, The 1960s, New York, Harper&Brothers, 1960.
• Fleming, D.F. The Cold War and Its Origins 1917-1960, Volume Two: 1950-1960, London, George Allen and Unwin Ltd., 1968.
• Gönlübol, Mehmet, Cem Sar, A.Şükrü Esmer, Oral Sander, Haluk Ülman, Suat Bilge, Duygu Sezer, Ömer Kürkçüoğlu, Hakan Bingün. Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Ankara, Siyasal Kitabevi, 1996.
• Gönlübol, Mehmet. Uluslararası Politika İlkeler-Kavramlar-Kurumlar, Ankara, S Yayınları, 1979.
• Grogin, Robert C. Natural Enemies, The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991, Lenham, Maryland, Lexington Books, 2001.
• Günver, Semih. Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, İstanbul, Bilgi Yayınevi, 1985.
• Gürün, Kamuran. Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939dan Günümüze Kadar), Ankara, Ankara Üniversitesi (AÜ) Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) Yayınları, 1983.
• http://2001-2009.state.gov/r/pa/ho/time/lq/98683.htm , 18 Mart 2016.
• https://history.state.gov/milestones/1953-1960/seato , 29 Nisan 2016.
• http://legacy.fordham.edu/halsall/mod/1955Soviet-baghdad1.asp, 18 Mart 2016.
• http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=10171 , 18 Mart 2016.
• Hurewitz, J.C. Orta Doğu Siyaseti: Askeri Boyutlar, çev. Nusret Özselçuk, Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Stratejik Etüt Yayınları, 1980.
• “Joint Defence and Economic Co-operation Treaty Between the States of Arab League,” The American Journal of International Law, Volume:49, No:2 (Supplement: Official Documents), April 1955, s.51- 54.
• Kamel, Ayhan. “Türkiye’nin Arap Dünyası ile İlişkileri,” Dış Politika-Foreign Policy, Cilt:4, No:4, 1974, s.5-20.
• Kürkçüoğlu, Ömer E. Türkiye’nin Arap Orta Doğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Ankara, AÜ SBF Yayınları, 1972.
• McGhee, George. ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu, çev. Belkıs Çorakçı, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1992.
• Öke, M.Kemal. Tarihten Günümüze Filistin Sorunu ve Türkler (1880-1980), Ankara, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi Yayını, 1987.
• Pratt, Julius W. A History of United States Foreign Policy, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall-New Jersey, Prentice-Hall Inc., 1965.
• Sander, Oral. XX., XXI. Ve XXII. Kongreler ve Sovyet Dış Politikası, Ankara, AÜ SBF Yayınları, 1967.
• Sever, Ayşegül. Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu, İstanbul, Boyut Kitapları, 1997.
• T.C. Resmi Gazete, Sayı: 6536, 19 Şubat 1947.
• T.C. Resmi Gazete, Sayı:6705, 12 Eylül 1947.
• T.C. Resmi Gazete, Sayı:8730, 16 Haziran 1954.
• T.C. Resmi Gazete, Sayı:8942, 28 Kasım 1955.
• Vatikiotis, P.J. Arab Regional Politics in the Middle East, London, Croom Helm Ltd., 1984.
• Yavuzalp, Ercüment. Menderes’le Anılar, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1991.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal. “Bağdat Paktı (1955-1959)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:2011, Sayı:6, s.85-100.
• Zoppo, Ciro. “The American-Soviet Mediterranean Confrontation and the Middle East,”, Willard A. Belling (der.), The Middle East, Quest for an American Policy, Albany, New York, State University of New York Press, 1973, ss. 201-236.
• Foreign Relations of the United States (FRUS) :
• FRUS, 1955-1957, Volume XII, Near East Region; Iran; Iraq, Washington D.C., United States Goverment Printing Office, 1991
• FRUS, 1958-1960, Volume XI, Lebanon and Jordan, Washington D.C., United States Goverment Printing Office, 1992
• FRUS, 1958-1960, Volume XII, Near East Region; Iraq; Iran; Arabian Peninsula, Washington D.C., United States Goverment Printing Office, 1993
• Keesing’s Contemporary Archive:
• Volume No.IX, 1952-1954
• Volume No.X, 1955-1956
• Volume No.XI, 1957-1958