KARRÂMÎ NAMES THAT HAD BEEN EFFECTIVE IN NISHABUR

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 53 - 70, 01.07.2017

Zeynep Surmeli Alimoglu

Öz

Karrâmiyya, about which there are insufficient studies in Islamic intellectual history, appears at the end of h. III. century and gains a lot of followers in Horasan and Transoxiana regions. The first Karrâmiyya, which we limited with the period until early fourth century after the hegira, has shown a sufi structuring rather than a theological school and most probably because of this property, it was not considered as a separate sect and has been considered within the Murci’ah. The pioneering Karrâmî scholars’ascetic lifestyles have been influential upon this situation. After İbn Kerrâm, with contributions of important Karrami names like Mohammad b. Haysam,Karrâmiyya has turned into a sect which has a specific theology. The activities of nearly all of the people who were influential in this conversion were focused on Nishabur, and because of this, Karrami names who have come to the fore in Nishabur and their affects in the organization of the Karrâmiyya have been emphasized in this study

Anahtar Kelimeler

Key Words: Karrâmiyya, Murjiah, Nishabur, Ibn Karrâm, Ibn Haysam.

Nisabur’da Etkili Olmuş Kerâmî Şahsiyetler

Öz

Hakkında pek az çalışma bulunan Kerrâmiyye, hicri üçüncü asrın sonlarından itibaren tarih sahnesine çıkar ve Horasan-Maveraünnehir bölgelerinde pek çok taraftar edinir. Hicri dördüncü asrın başlarına kadar olan zaman dilimi ile sınırlandırmış olduğumuz ilk dönem Kerrâmiliği, kelami bir mezhepten ziyade sufi bir yapılanma arz etmiş ve bu özelliğinden olsa gerek müstakil bir fırka muamelesine tabi tutulmaksızın çoğunlukla Mürcie içerisinde değerlendirilmiştir. Önde gelen Kerrâmi şahsiyetlerin zâhidâne yaşayışları bunda etkili olmuştur. İbn Kerrâm’dan sonraMuhammed b. Heysem gibi önemli isimlerin katkısı ile Kerrâmilik, kendine has teolojisi olan bir mezhebe dönüşmüştür. Mezhebin söz konusu dönüşümünde etkili olan şahsiyetlerin tamamına yakını ise faaliyetlerini Nişabur’da yoğunlaştırmıştır. Bundan dolayı bu makalede Nişabur’da ön plana çıkmış Kerrâmi şahıslar ve bu şahısların Kerrâmiyye’nin teşekkülündeki etkileri üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Kerrâmiyye, Mürcie, Nişabur, İbn Kerrâm, İbn Heysem

Kaynakça

• ‘Attâr, Ferîdüddîn en-Nîsâbûrî (ö.618/1221), Tezkiret’ul-Evliyâ’ thk. Muhammed Edîb el-Câdîr, tsh. Ahmed Ârâm, Dımeşk, 2008.
• Bağdâdî, ‘Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed (ö.429/1037),el-Fark beyne’l-Fırak, thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhâmîd, el-Matbaatu’l-‘Asriyye, Beyrut, 1995.
• Bâherzî, Ali b. Hasan (ö.467/1075), Dumyetu’l-Kasr ve Usretu Ehlil-Asr, y.y., t.y.
• Brockelmann, Carl, Târîhu Edebi’l-‘Arabî, çev. Abdulhalîm en-Neccâr, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, t.y.
• Bosworth, Edmund, “The Early Islamic History of Ghur”, Central Asiatic Journal, S. 6 (1961), 116-133.
• Bulliet, Richard W. , The Patricians of Nishapur: A Study in Mediavel Islamic Social History, Harvard Middle Eastern Studies, Harvard University Press, Cambridge, 1972.
• Dımeşkî, İbn Nâsreddin Şemsuddîn Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Kaysî, Tavzîhu’l-Müştebih fi Zabti Esmâi‘r-Ruvâti ve Ensâbuhum ve Elkâbuhum Kinâhum, nşr. Muhammed Naim el- ‘Arkûsî, Beyrut, 1993.
• Ebû Temmâm el-İsma‘îlî el-Hevârizmî (IV/X. asır), Bâbu’ş-Şeytân min Kitâbi’ş-Şecere lî Ebî Temmâm, thk. Wilfred Madelung ve Paul E. Walker, Leıden, 1998.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Hâkim (ö.405/1014), Târîhu Nîsâbûr, Farsçaya trc. eden Muhammed b. Hüseyin en-Neysâbûrî, Kitaphane-i İbni Sînâ, Tahran, t.y.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit (ö.463/1070), Târihu Bağdat Medîneti’s-Selâm, thk. Beşşar Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, Beyrut, 2001.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hîbetullah b. Abdillah b. Şafi‘î (ö.571/1175), Târîhu Medineti Dımeşk, thk. Ebû Saîd Ömer b. Ğarame el-Amravî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1995.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî (ö.597/1200), Kitâbu Telbîsi’l-İblîs, thk. Ahmed b. Osmân el- Mezîd, Dâru’l-Vatan, Riyad, 2002.
• İbn Ebi’l-Hadîd, Ebû Hâmid İzzüddîn Abdülhâmid b. Hîbetillah b. Muhammed el-Medâinî (ö.656/1258), Şerhu Nehci’l-Belâğâ, thk. Muhammed Ebu’l-Fudayl İbrâhîm, Dâru İhyâi’l-‘Arabiyye, Kum, 1993.
• İbn Ebî Ya‘lâ, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Kadî el-Ferrâ’ el-Hanbelî (526/1131), Tabakâtu’l-Hanâbile, thk. Muhammed Hâmid el-Fakî, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, t.y.
• İbnü’l-Esîr, Ebû Hasan Ali b. Muhammed Abdülkerim (ö.630/1223), el-Kâmil fî’t-Târîh, thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâuddîn Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed (ö.852/1449), Tabsîru’l-Müntebih bi Tahrîri’l-Müştebeh, nşr. Muhammed Ali en-Neccâr -Ali Muhammed el-Becavî, Kahire, 1964.
• ………, Lisânu’l-Mîzân, thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde, Mektebetu’l-Matbûati’l-İslâmiyye, Lübnan, 2002.
• ………, en-Nuket ‘ala Kitâbi İbni’s-Salâh, thk. Rebi‘ b. Hadi’, Medine, 1984.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Amr (ö.774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Ali Şîrî, Dâru İhyai’t-Turasi’l- Arabi, y.y., 1988.
• İbn Kutlûboğâ, Ebu’l-Adl Zeynuddîn (Şerefuddîn) Kâsım es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî (ö.879/1474), Tâcu’t- Terâcim,thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 1992.
• İbn Mulakkın, Sirâcuddîn Ebu’l-Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed eş-Şafi‘î (ö.804/1401), Tabakâtu’l-Evliya’, Mektebetu’l-Hanci, Kahire, 1994.
• İbn Verdî, Zeynuddîn Ömer b. Muzaffer (ö.749/1349), Târîhu İbn Verdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan 1996.
• İsferâyînî, Ebu’l-MuzafferTâhir b. Muhammed (ö.471/1078), et-Tabsır fi’d-Dîn ve Temyîzu’l-Fırkati’n-Nâciye an’il-Fıraki’l-Halikîn, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Â’lemu’l-Kutub, Lübnan, 1983.
• Kök, Bahaattin, “Gazneli Mahmut’la Abbasi Halifesi el-Kâdir Arasındaki İlişkiler”, Ekev Akademi Dergisi, C. I/2, 117-126.
• Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2010.
• …….., İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Kitâbiyât Yayınları, Ankara, 2002.
• ……., “Kerrâmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV/294-296.
• Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (ö.381/991), Ahsenu’t-Tekâsîm fi Ma‘rifeti’l-Ekâlîm, Mektebetu Medbûli, Kahire, 1991.
• Malamud, Margaret, “Ortaçağ Horasanında Sapkın bir Politika: Nişabur Kerrâmiyyesi”, çev. Hüseyin Doğan, Kelam Araştırmaları Dergisi, XIII, S.1 (2015), 533-552.
• Merçil, Erdoğan, “Simcûriler” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXVII/210-211.
• Nesefî, Ebu’l-Muin Meymun b. Fazl (ö.508/1115), Tabsıratu’l-Edille fi Usûli’d-Dîn, I. cilt thk. Hüseyin Atay, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2004; II. cilt thk. H. Atay- Ş.A. Düzgün, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
• ………, Kitabu’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd, thk. Cîbullah Hasan Ahmed, Dâru’t-Tıbâet’il-Muhammediyye, Kahire,1986.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed (ö.493/1099), Usûlu’d-Dîn, thk. Hans Peter Linss, el-Mektebetu’l-Ezheriyye, Kahire, 2003.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybek (ö.764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed Arnavûd-Türkî Mustafa, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrut, 2000.
• Sayrafînî, Takiyyuddîn Ebû İshak İbrahim b. Muhammed (ö.641/1243), el-Müntehâb min Kitâbi’s-Siyâk li Târîh-i Nîsâbûr, thk. Halid Haydâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1994.
• Seksekî, Ebu’l-Fazl Abbas b. Mansur el-Hanbeli (ö.683/1284), el-Burhân fi Ma‘rifeti Akâidi Ehli’l-Edyân, thk. Bessâm Ali el-Âmûş, Mektebetu’l-Menâr, Ürdün, 1996.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temîmî (ö.562/1166), el-Ensâb, Dâru’l-Cenân, Beyrut, 1988.
• ………, et-Tahbîr fî Mu‘cemi’l-Kebîr, thk. Münire Naci Salim, Riâsetu Dîvâni’l-Evkâf, Bağdat, 1975.
• Subkî, Tacuddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb (ö.771/1380), Tabakâtu’ş-Şâfi‘îyyeti’l-Kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanahî, Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, y.y., 1964.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Celâluddîn (ö.911/1505), Târîhu’l-Hulefâ, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Matbaatu’a-Saâde, Mısır, 1952.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (ö.548/1154), el-Milel ve’n-Nihâl, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan, 2009.
• ‘Utbî, Ebû Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr (ö.427/1036), el-Yemînî, thk. Abdullatif es-Sâmirî, Dâru’t-Tuley‘a, Beyrut, 2004.
• Watt, Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç Yayınları, Ankara 2010.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö.748/1347), Siyeru A’lami’n-Nubelâ, Beytu’l-Efkâri’d- Devliyye, Lübnan, 2004.
• ……., Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l- Meşâhîri’l-A‘lâm,thk. Beşşâr ‘Avvâd,Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, y.y., 2003.
• ……., Mîzânu’l-İ‘tidâl fi Nakdi’r-Ricâl, thk. Ali Muhammed Muavvez, A’dil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, 1995.
• ……., el-‘İber fî Haberi men Ğaber, thk. Ebû Hacer Muhammed b. Ahmed es-Saîd b. Beysûmî Zağlûl, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris (ö.1396/1976), el-A‘lâm, Dâru’l-‘İlm, yy., 2002.
• (Müellifi belli değil.) Mukaddimetân fi Ulûmi’l-Kur’an ve Hümâ Mukaddimetu Kitabi’l-Mebâni(fi Nazmi’l- Meânî) ve Mukaddimetü İbn Atiyye (fi Ulûmi’l-Kur’an), thk. Arthur Jeffery, Mektebetu’l- Hancî, Mısır, 1954.