Dede Korkut Hikâyeleri’nde Söz Edim Yapıları

Yıl 2019, Ek Sayı 1, 751 - 768, 22.02.2019

Seçil Hirik

https://doi.org/10.33206/mjss.487183

Cited By: 1

Öz

Kullanıcısı
ile anlamlı hâle gelen ve gerçek anlamda iletişim ve bildirişim aracı olan
kullanılan dil, pek çok işlevi aynı anda yerine getirebilmektedir. Dilin
dolayısıyla sözün bu özelliği sebebiyle istekte bulunma, söz verme, emir verme,
kırgınlığı veya bir pişmanlığı belirtme, saygı sunma, taziyede bulunma gibi
farklı türden edimler yerine getirilebilir. Söz konusu bu işlev öncelikle
Wittgenstein gibi felsefecilerin ardından da dil felsefecilerinin dikkatini
çekmiştir. Bu isimlerin başında Söz edimi Kuramları ile bilinen John Langshaw
Austin ve John Rogers Searle gelmektedir. Austin ve Searle, amaçlarına ve
kullanım şekillerine göre söz edimlerini alt ulamlara ayırmaktadır.

Austin, söz edimlerini
düzsöz edimi, edimsöz edimi ve etkisöz edimi olarak sınıflandırmaktadır.
Edimsöz edimleri ise hüküm belirticiler, erk belirticiler, sorumluluk
yükleyiciler, davranış belirticiler ve serimleyiciler olmak üzere beş alt
ulamda ele alınmaktadır. Bu çalışmada, sözün edimsel gücünden bahseden ve
söylemeyi yapmakla eşdeğer tutan Austin’in kuramı temel alınmış ve söz edimi
ulamları, Eski Anadolu Türkçesine ait kabul edilen Dede Korkut Hikâyeleri’nden
seçilen temsili örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Buna göre hikâyelerde
aktarma, karar verme, emir verme, niteleme, tavsiyede bulunma, rica etme,
isteme, tercih etme, ad verme, dua/beddua etme, ilan etme, söz verme, meydan
okuma, esef duyma, selamlama, yineleme, hatırlatma gibi farklı ulamlarda söz edimi
sözcelerine rastlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Söz Edimi Kuramı, söz edimi ulamları, Dede Korkut Hikâyeleri, söylem çözümlemesi

Dede Korkut Hikâyeleri’nde Söz Edim Yapıları

Öz

Language used to be meaningful with the user can perform many functions at the same time. Because of this characteristic of language, different kinds of actions can be performed, such as making requests, making promises, giving orders, giving resentment, describing a regret, respecting and condolences. This function first attracted the attention of philosophers such as Wittgenstein and philosophers. These names come from John Langshaw Austin and John Rogers Searle, who are well known with Speech-Act Theory. Austin and Searle divide the Speech-Acts into sub-categories according to their goals and uses. Austin categorizes speech-acts as locutionary act, illocutionary act and perlocutionary act. illocutionary act is categorized in five sub-categories: verdictives, exercitives, commossives, behabitives, expositives. This study is based on Austin's theory, which mentions the actual power of the word and makes it equivalent to doing it and we tried to explain the speech act classes with the representative examples selected from Dede Korkut text which are accepted from Old Anatolian Turkish. According to this, transferring, deciding, giving orders, qualifying, giving advice, asking, asking, preferring, naming, praying / curseing, declaring, promising, challenging, dissatisfaction, greeting, repetition, reminder etc. speech act samples are found in different categories.

Anahtar Kelimeler

Speech-Act Theory, Speech-Act Categories, Dede Korkut Stories, Discourse Analysis

Kaynakça

• Akşehirli, S. (2011). Söz Edimleri Kuramı Açısından Kurgusal Anlatı Metinlerinde Söz Aktarımı. Turkish Studies, 6 (2): 143-162.
• Austin, J. L. (2009). Söylemek ve Yapmak. (Çev. Levent Aysever). İstanbul: Metis Yayınları.
• Aydın, M. (2014). Dilbilim El Kitabı. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Aysever, R. L. (1994). Anlam Sorunu ve John R. Searle’ün Çözümü. Hacettepe Üniversitesi, Felsefe Anabilim dalı, Doktora tezi. Ankara.
• Başkan, Ö. (2003). Bildirişim: İnsan-Dili ve Ötesi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Cemiloğlu, İsmet (2001). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (1963). Dede Korkut Kitabı II: İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2004). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2005). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eziler Kıran, A. (1990). Dilbilim-Göstergebilim İlişkileri. Dilbilim Araştırmaları, 1(1): 51-62.
• Eziler Kıran, A. (2014). Dilbilim, Anlambilim ve Edimbilim. Turkish Studies, 9 (1): 719-729.
• Günay, V. D. (2004). Dil ve İletişim. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• İmer, K.; Kocaman, A.; Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Jakobson, R. (1960). Style in Language. (Ed. Thomas A. Sebeok). Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
• Karagöz, M. (2007). Dilin İşlevleri Açısından Kur’an’ın Üslûbu. KSÜ, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9: 171-206.
• Kerimoğlu, C. (2014). Genel Dilbilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi.
• Kılıç, M. (2007). Dilin İşlevleri: Metin Eylem Kuramı Yaklaşımı. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2): 124-138.
• Kocaman, A. (1996). Edimbilim Üzerine. Dilbilim Araştırmaları, 7 (1): 11-36.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim. (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Sarıçoban, A.; Hişmanoğlu, M. (2004). Türkçedeki Buyrum Tümcelerinin Edimbilimi Üzerine. Dil Dergisi, 123: 31-47.
• Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Searle, J. R. (2006). Zihin, Dil, Toplum. (Çev. Alaattin Tural). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Tezcan, S.; Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
• Uçan, H. (2015). Dilbilim, Göstergebilim ve Edebiyat Eğitimi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Uslu, Z.(2005). Edimbilim ve Yabancı Dil Öğretimine Etkileri. Dil Dergisi, 127: 34-43.
• Üstünova, K. (1998). Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlikler. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2015). Göstergebilim ve Dilbilim. Ankara: Hece Yayınları.