Azerbaijan Enlightenment in The Direction of Hegemony and M. F. Akhundov’s Euro-centralism Problems

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 1603 - 1624, 27.04.2019

Rameş Rzayev

https://doi.org/10.33206/mjss.496951

Öz

The artice describes the discussions on enlightment in Azerbaijan and Akhundov’s  hypothesises, one of the most important representatives in this direction, about how hegemony modifies construction of philosophical foundation of Euro-centralism. It interprets the ways  identity-policy-pholosophy-culture relations are defined through notions or how it is designed in accordance with the hegemonic concept. It is obvious that colonization played the role of a modifier in that period and Gramsci and Foucaul’s analysis is expressed as a basic access point in the discussions on construction of a new community. The feature that draws attention first is  that the fact educationist intellectuals refered to the ideological views focused on Russia was set on Euro-centralism formulations which occupied the back place.  The other goal of the article is to highlight M.F. Akhundov’s political-philosophical writings, his ideas on language, education-culture and contribution to forming new hegemonic contexs in Azerbaijan. Akhundov’s critical approaches to Islam and Islamic morals draw attention as an ideological  discourse.  Through this activity, M.F. Akhundov confered benefits on Orientalism disipline and, obviously, mastered hegemonic features stemming from colonization policy in Russia as well and tended to study euro-centralism.   

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan Enlightment, Euro-centralism, Modernism, M. F. Akhundov, Hegemonia, Colonization.

Hegemonya Ekseninde Azerbaycan Maarifçiliği ve M. F. Ahundov’un Avrupamerkezcilik Problematikası

Öz

Bu
çalışmada, Azerbaycan maarifçilik akımı ve bu akımın en önemli temsilcilerinden
biri olan Ahundov’un Avrupamerkezcilik felsefesi temellerinin inşasına ilişkin hegemonya
olgusunun ne şekilde belirleyici olduğu varsayımları yeni tartışmalar bağlamında
sorgulanmaktadır. Kimlik, siyaset, felsefe ve kültür ilişkilerinin kavramlar
üzerinden nasıl belirlendiği veya hegemonik konsepte uygun hangi tarzda biçimlendiği
makalede şerh olunmaktadır. Dönemin sömürgecilik ikliminde belirleyici olan
koşullar göz önünde tutularak yeni bir toplum inşa etme tartışmalarında Gramsci
ve Foucault’nun çözümlemeleri temel çıkış noktası olarak ele alınmaktadır. İlk
dikkat çeken husus ise Azerbaycan maarifçi aydınların Rusya merkezli söylem/ideoloji
bakış açılarına zorunlu bir biçimde istinat etmeleri olgusunun arka planında
yer alan Avrupamerkezci formülasyonları ortaya koyabilmektir. 19. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren M. F. Ahundov’un siyasi-felsefi yazıları, dil,
eğitim-medeniyet konusundaki düşünceleri ve Azerbaycan’da yeni hegemonik
bağlamların oluşumuna sağladığı katkıyı bu kavramlar açısından değerlendirmek
makalenin bir diğer amacını oluşturmaktadır. Ahundov’un İslam dini ve ahlaki
kavramları üzerine eleştirel yaklaşımı hegemonyanın ideolojik bir söylemi
olarak dikkat çekmektedir. Bu faaliyetleri ile Ahundov, Oryantalizm disiplinine
önemli bir katkı sunmakla birlikte Rusya’nın sömürgecilik politikalarından
doğan hegemonik çizgiyi bariz şekilde özümseyerek ve yaptığı yorumlarla Avrupamerkezci
bir arayışa girişilmesini özendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Maarifçiliği, Avrupamerkezcilik, Modernleşme, M. F. Ahundov, Hegemonya

Kaynakça

• KaynakçaAbdullayeva, T. (2014). Azerbaycan Edebi Fikrinde Garpçılık Meyilleri. Bakü: Avrupa Neşriyatı.
• Abou El-Haj, R. A. (2000). Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. Çev. Oktay Özel. Ankara: İmge Kitabevi Yay.
• Aça, M. (2013). “Misyoner Şarkiyatçı N. İ. İlminskiy’in Çarlık Rusyası’nın Hrıstiyanlaştırma ve Ruslaştırma Politikalarındaki Yeri”. Yeni Türkiye Dergisi (55), Kasım-Aralık. 1464-1477.
• Açıkkaya, S. (2010). “Çarlık Rusyası Hâkimiyetindeki Azerbaycan Türklerinde Ulus Bilincinin Gelişmesinin Temel Dinamikleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (28), 403-420.
• Adıgüzel, S. (2007). “Mirza Fatali Ahundov’un Doğu’nun Aydınlanması ve İlerlemesi Yolundaki Düşünceleri”. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül.
• Ahundov, M. F. (2005). Eserleri. Cilt 2. Bakü: Şark-Garp Yay.
• Akpınar, Y. (1980). Mirza Fetali Ahundzade: Bütün Yönleri İle. Erzurum.
• Algar, H. (1973). “Mirza Malkum Han”. A Stuy in the History of İranian Modernizm. 86-99.
• _______(1989). “Ahundzade Mirza Feth Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 186-190 Ankara: TDV Yay.
• Alimirzayev, H. (2007). M. F. Ahundov’un İdeal ve Sanat Dünyası. Bakü: Nurlan Yay.
• Aliyev, R. (2008). Edebiyyat Nezeriyyesi. Bakü: Mütercim Yay.
• Baykara, H. (1975). Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi. İstanbul: Gençlik Yay.
• __________(1966). Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri: XIX. Yüzyıl. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları
• Bozkurt, N. (1998). “Michel Foucault Felsefesinin Bazı Temel Kavramları”. Defter, No. 4.
• Burke, P. (2016). Afişten Heykele Minyatürden Fotoğrafa: Tarihin Görgü Tanıkları. Çev. Zeynep Yelçe. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Buttigieg, Joseph A. (Ed.). (2011). Antonio Gramsci: Hapishane Defterleri. Cilt 1. Çev. Ekrem Ekici. İstanbul: Kalkedon Yay.
• __________ (2012a). Antonio Gramsci: Hapishane Defterleri. Cilt 2. Çev. Barış Baysal. İstanbul: Kalkedon Yay.
• __________ (2012b). Antonio Gramsci: Hapishane Defterleri. Cilt 3. Çev. Barış Baysal. İstanbul: Kalkedon Yay.
• __________(2014). Antonio Gramsci: Hapishane Defterleri. Cilt 4. Çev. Barış Baysal. İstanbul: Kalkedon Yay.
• Caferova, N. (2016). Azerbaycan Dilinin Tedrisi Metodikası. Bakü: ADPU Neşriyatı.
• Carr, H. E. (1996). Tarih Nedir?. Çev. Misket Gizem Gürtürk. İstanbul: İletişim Yay.
• Çağlar, İ. (2013). “Türk Modernleşmesi Literatürünün Avrupamerkezcilik Penceresinden Değerlendirilmesi”. İnsan ve Toplum Dergisi (6), Aralık. 135-150.
• Devlet, N. (1994). “Çarlık Rusyası ve Sovyetler Birliğinin Türk Tarihine Bakışı”. http://www.academia.edu/ (Erişim Tarihi: 23. 03. 2017).
• Ersanlı, B. (2015). İktidar ve Tarih: Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşması (1929- 1937). İstanbul: İletişim Yay.
• Foucault, M. (1999). Bilginin Arkeolojisi. Çev. Veli Urhan. İstanbul: Birey Yay.
• Foucault, M. (2003). İktidarın Gözü: Seçme Yazılar. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma. Çev. Işık Ergüden ve Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Gramsci, A. (1986). Hapishane Defterleri: Seçmeler. Çev. Kenan Somer. İstanbul: Onur Yay.
• Hall, S., Lumley, B. & McLennan, G. (1985). Siyaset ve İdeoloji: Gramsci. Çev. Sadun Emre Alp. Ankara: Birey ve Toplum Yay.
• Hobson, J. M. (2015). Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri. Çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Hodgson, M. G. S. (2018). Dünya Tarihini Yeniden Düşünmek. Çev. Ahmet Kanlıdere ve Ahmet Aydoğan. İstanbul: Vadi Yayınevi.
• Hüseynov, H. (2007). Azerbaycan’da 19. Asr İctimai ve Felsefi Fikir Tarihinden. Bakü: Şark- Garp Neşriyatı.
• Karayev, Y. (1996). Tarih Yakından ve Uzaktan. Bakü: Sabah Neşriyatı.
• Kızılkaya, E. (2013). “Foucault ve Agamben’de Dispozitif Kavramı ve İktisat”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi (2), Cilt 14.
• Koytak, E. (2013). “Tarih ve Bilgi: Sahih Failliğin Yeniden Kazanması İçin Bir Çıkış”. İnsan ve Toplum Dergisi (6), Aralık.
• Lacoste, Y. (2014). Coğrafya Her Şeyden Önce Savaş Yapmaya Yarar. Çev. Selim Sezer. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Mahmudov, Y. (2005). “Azerbaycan Maarifçiliği” Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Ansiklopedisi. Cilt 1. Bakü: Lider Yay. 15-47.
• Mehmetov, İ. (2009). Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etik Yapı: Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Mehmetzade, M. B. (1991). Milli Azerbaycan Hareketi. Ankara: AKD Yay.
• Miliband, R. (1973). “Poulantzas and the Capitalist State”. New Left Review, NLR. 1/82 (Nov), 83-92. https://newleftreview.org/authors/ralph-miliband (Erişim Tarihi: 02. 11. 2018)
• Ortaylı, İ. (2016). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yay.
• Perry, A. (1988). Gramsci Hegemonya: Doğu/Batı Sorunu ve Strateji. İstanbul: Çev. Tarık Günersel. Alan Yay.
• Said, E. (2016). Şarkiyatçılık. Çev. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yay.
• Saray, M. (1993). Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği. İstanbul.
• Süphandağı, İ. (2004). Batı ve İslam Arasında Oryantalizm. İstanbul: Gaye Kitabevi.
• Swietochowski, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920. Çev. Nuray Mert. İstanbul: Bağlam Yay.
• Şimşek, A. (2013). “Türkiye’de Tarih Ders Kitaplarında Avrupamerkezcilik”. İnsan ve Toplum Dergisi 3 (6).
• Thomas, Peter D. (2010). Gramsci Çağı: Felsefe – Hegemonya - Marksizm. Çev. İlker Akçay ve Ekrem Ekici. Ankara: Dipnot Yay.
• Turner, B. S. (2003). Oryantalizm, Postmodernizm ve Globalizm. Çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Anka Yay.
• Velihanov, N. (1983). Azerbaycan Maarifçi-Realist Edebiyatı. Bakü: Elm Neşriyatı.
• Zenkovsky, S. (2000). Rusya’da Türkçülük ve İslam. Çev. Ali Nejat Ongun. Ankara: Günce Yay.