Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki Atasözleri Üzerine Yapılan Bir Çalışma: Abdülahad Nûrî ve “Atalar Sözü”

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 3, 2243 - 2279, 16.07.2019

Sagıp Atlı

https://doi.org/10.33206/mjss.528134

Cited By: 4

Öz

Türk kültür
tarihinin en temel yazılı kaynaklarından birisi Dîvânu Lugâti’t-Türk’tür. Dîvânu
Lugâti’t-Türk, muhtevası ve yazılış amacı bakımından sözlük ve dilbilgisi
kitabı olmasının yanında Türk tarihi ve coğrafyası, çeşitli halk bilgisi
ürünleri (halk etimolojisi, destan, halk hekimliği, oyun, halk takvimi vb.)
gibi farklı birçok hususta örnekleriyle birlikte bilgi veren ansiklopedi niteliğinde
bir eserdir. Farklı pek çok konuda bilgi içeren bu eser, atasözleri bakımından
da zengin bir kaynaktır. Atasözleri, bir milletin düşünce yapısı, yaratıcılığı,
kıvrak zekâsı ve kültürel katmanları gibi birçok konuda bilgi barındıran,
halkın ortak ürünü olan kalıplaşmış sözlerdir. Anonim bir özelliğe sahip olan
atasözleri, yazılı ve sözlü kaynaklar vasıtasıyla günümüze kadar
aktarılmıştır.    

Bu yazıda ilk önce konuya giriş
mahiyetinde Dîvânu Lugâti’t-Türk ve
atasözleri hakkında genel bilgi verilecektir. Ardından Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki atasözleri üzerine yapılan çalışmalar
kronolojik sıraya göre aktarıldıktan sonra kısa bir değerlendirilmesi yapılacaktır.
Bu bilgilerden sonra çalışmanın temelini oluşturan Abdülahad Nûrî ve onun “Atalar Sözü” isimli eseri üzerinde
durulacaktır. Bu bölümde önce Abdülahad Nûrî’nin hayatı ve eserleri hakkında
bilgi verdikten sonra Atalar Sözü’nün
şekil, dil ve üslup yönünden incelemesi yapılacaktır. Çalışmanın sonunda ise
adı geçen eserin giriş bölümü ile metin kısmındaki atasözleri günümüz
Türkçesine aktarımıyla birlikte verilecektir.   

Anahtar Kelimeler

Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Abdülahad Nûrî, Atalar Sözü

Kaynakça

• Abdülahad Nûrî. (1339), Atalar Sözü, Kastamonu: Kastamonu Matbaası.Abdülkadiroğlu, Abdulkerim. (1997). “Abdulahad Nûri’nin Yunan Harbi Destanı”, Türk Halk Edebiyatı ve Folklor Yazıları, Ankara: Akademi Kitabevi, ss. 64-93.
• Aksoy, Ömer Asım. (1988). “Atasözleri-Deyimler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten-1962, ss. 131-166.
• Aybars, Nevin. (1948/1949). Divan-ü Lügât-it-Türk’deki İlk Türk Ata Sözleri ve Öğütler (Transliterasyon-Tercüme-Mevzularına Göre Tasnif), 1948-1949 Mezuniyet Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Başgöz, İlhan. (2006). “Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi”, Çev. Metin Ekici, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Ankara: Geleneksel Yayıncılık, ss. 320-348.
• Bayrak, Mehmet. (2001). “Kürd Düğünü”, Tarih ve Toplum, Sayı: 218, Şubat, ss. 63-64.
• Birtek, Ferit. (1944). Divan-ı Lügat-it Türk’ten Derlemeler I: En Eski Türk Savları, Ankara: Türk Dil Kurumu.Brockelmann, Carl. (1339/1923) “Eski Türkistan Halk Edebiyatı”, Darülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, çev: Köprülüzâde Ahmet Cemal, Sene: 3, Sayı: 2-3, Ağustos-Teşrin-i Evvel 339, ss. 109-148. (Yazının orijinali “Altturkestanische Volksweisheit” adıyla Ostasıatısche Zeıtschrift dergisinde 1338-1919/1920 yılında Almanca olarak yayımlanmıştır.)
• Bulut, Serdar. (2016). “Divânü Ligâti’t-Türk’ten Ahıska Türkleri Yazılı ve Sözlü Diline Geçen Atasözleri”, Littera Turca, Cilt: 2, Sayı: 3, Yaz, ss. 95-112. Doğu Mecmuası, Sayı: 6, 15 Mart 1338 Çarşamba.Doğu Mecmuası, Sayı: 7, 1 Nisan 1338 Çarşamba.
• Ercilasun, A. Bican - Akkoyunlu, Ziyat. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gümüşatam, Gürkan. (2015). “Divanu Lûgati’t-Türk’ün İzinde En Eski Kıbrıs Türk Atasözleri”, Folklor/Edebiyat, Cilt: 21, Sayı: 84, ss. 145-157.
• İlhan, Nadir. (2008). “Divanü Lügati’t- Türk’ten Gaziantep Ağzına Atasözleri”, Akpınar, Sayı: 18, Kasım-Aralık, ss. 4-10.
• İpek, Yücel. (2004). “Divanü Lügati’t-Türk’te Yer Alan Atasözleri”, Erciyes, Yıl: 27, Sayı: 315, Mart, ss. 14-17.
• Kahveci, Vehbi. (2015). Abdülahad Nuri’nin Kastamonu’daki Yayın Çalışmaları (1921-1923), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabeyoğlu, Adnan Rüştü. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Savlar ve Kültürel Kavramlaştırma, İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Korkmaz, Hatice. (2007). Divânü Lûgat-it-Türk’teki Atasözlerinin Anlambilimsel Açıdan İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köksal, M. Fatih. (2005). Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları.Mahmutov, Huziahmet. (1999). “Dîvânü Lügati’t-Türk’teki Atasözleri ve Onların Bugünkü Versiyonları”, Dîvânü Lûgati’t-Türk Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: Türksoy Yayınları, ss. 84-89.
• Nazlı, Atiye. (2008). “Divânü Lugâti’t-Türk’ten Günümüze Süzülen Atasözleri”, Merhaba Akademik Sayfalar, Cilt: 8, Sayı: 23, Haziran, ss. 380-384.
• Necib Âsım. (1338-1919/1920), Divânu Lügâti’t-Türk’ten Me’hûz Eski Savlar, Dersa‘âdet.
• Ölmez, Mehmet. (2008). “Divânü Lugâti’t-Türk’teki Atasözleri Üzerine”, Türk Dili, Sayı: 683, Kasım, ss. 533-535.
• Sakaoğlu, Saim. (1997). “Divânü Lügati’t-Türk’teki Bazı Atasözleri Üzerine”, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss. 261-267.
• Sakaoğlu, Saim. (1999). “Dîvânü Lûgati’t-Türk’teki Atasözlerinin Anadolu’daki İzleri”, Dîvânü Lûgati’t-Türk Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara: Türksoy Yayınları, ss. 36-46.
• Sertkaya, Osman Fikri. (1983). “Eski Türk Atasözleri Üzerine”, Şükrü Elçin Armağanı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi, ss. 275-291.
• Seymen, Lütfi. (2004). “Kastamonu Basın Tarihinden: Doğu Mecmuası ve Abdülahad Nuri Bey (1865-1927)”, Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Sayı: 26, Kış, ss. 53-66.
• Türkay, Kaya. (1983). “Kaşgarlı’dan Günümüze Gelen Atasözleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1980-1981, Ankara: TDK Yayınları, ss. 39-42.
• Yakupoğlu, Cevdet. (2007). “Bir Sürgün Kahramanı Abdülahad Nuri Bey: Hayatı, Eserleri ve Selçuklu-Beylikler Tarihi Üzerine Çalışmaları”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 21, Bahar, ss. 169-189.
• Yaylagül, Özen. (2010). “Divânü Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar”, Millî Folklor, Yıl: 22, Sayı: 85, ss. 112-121.
• Yıldız, Ayşe. (2004). “Seci Kavramı ve Secinin Divânü Lugâti't-Türk’teki Savlarda İncelenmesi”, Millî Folklor, Yıl: 16, Sayı: 64, ss. 107-122.