A Yasawî Darwish in Chankiri in the Context of Khorassan Sufism Tradition

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 505 - 516, 27.01.2020

Abdulselam Arvas

https://doi.org/10.33206/mjss.522929

Öz

Until today, many darwishes of Ahmed Yasawî have been mentioned in studies prepared on Yasawiyyah. However, Hadji Murad-i Veli, who came from Khorassan and settled in Chankiri in the XII. century and he was a Yasawî follower, was not subjected to any serious evaluation. Therefore, in this research, Hadji Murad-i Veli has been examined by comparing all the data about him. Then, on the basis of the sources referring to Hadji Murad-i Veli, his connection with Yasawî was examined. For this purpose; written documents, material cultural elements (tombs, mosques, etc.) and oral narrations were used. In addition, in this study, different life stories belonging to Hadji Murad-i Veli were analyzed and it was discussed whether it was a Yasawî dervish or not. One of the most important reasons for this is the fact that in the old written documents a solid record showing him as Yasawî has not been found. Briefly in the article, the connection of Hadji Murad-i Veli with Yasawî was investigated through various sources and tried to support this issue with historical evidence.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Khorassan, Yasawî, Yasawiyyah, Chankiri, Hadji Murad-i Veli

Horasan Tasavvuf Geleneği Bağlamında Çankırı’da Bir Yesevî Muakkibi

Öz

Bugüne kadar Yesevîlik üzerine
hazırlanan çalışmalarda Ahmed Yesevî’nin birçok dervişinden bahsedilmiştir. Bununla
beraber, XII. yüzyılda Horasan’dan gelip Çankırı’ya yerleşen ve bir Yesevî muakkibi
olan Hacı Murad-ı Veli ciddi bir değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. Onun için bu
araştırmada, Hacı Murad-ı Veli, kendisine dair tüm veriler karşılaştırılmak
suretiyle incelenmiştir. Makalede ilkin Yesevîliğin; tasavvuf tarihi ve Horasan
tasavvuf geleneğindeki yeri üzerinde durulmuştur. Daha sonra Hacı Murad-ı Veli’ye
değinen kaynaklar temelinde onun Yesevîlikle bağlantısı irdelenmiştir. Bunun
için yazılı belgelerden, maddî kültür unsurlarından (türbe, cami vb.) ve sözlü
rivayetlerden istifade edilmiştir. Ayrıca bu çalışmada Hacı Murad-ı Veli’ye ait
farklı hayat hikâyeleri tahlil edilmiş ve onun bir Yesevî muakkibi olup
olmadığı tartışılmıştır. Bunun en önemli sebebi ise eski yazılı belgelerde onu
Yesevî addeden sağlam bir kayda şimdilik rastlanmamış olmasıdır. Kısaca makalede
çeşitli kaynaklardan hareketle Hacı Murad-ı Veli’nin Yesevîlikle bağlantısı incelenmiş,
bu husus tarihî verilerle de desteklenmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Horasan, Yesevî, Yesevîlik, Çankırı

Kaynakça

• Aktaş, C. (2011). Çankırı tasavvuf tarihine genel bir bakış. Çankırı Araştırmaları. 8, s. 45-52.
• Akyol, İ. (2012). Beylikler döneminde Çankırı’da dini-tasavvufi hayat. Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu Bildiriler, Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları. Çankırı, s. 65-78.
• Arslanoğlu, İ. (1999). Çubuk yöresi Alevi ocakları ve kurucuları. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 10, s. 61-72.
• Aydın, E. (2010). Çankırılı Bir Yesevî Dervişidir Hacı Murâd-ı Velî. Çankırı: Karatekin Ofset Matbaacılık.
• Ayhan, B. (2012). Seydiköy-Hacı Murad-ı Veli türbesi. Çankırı İnanç Rehberi. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ayvallı, R. vd. (2004). Orta Anadolu Evliyaları. İstanbul: Türkiye Gazetesi Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (y.t.y.). Kolonizatör Türk Dervişleri. İstanbul: Hamle Yayın Dağıtım.
• Başer, T. (y.t.y.). Hacı Murad-ı Veli. Karatekin Uluları. Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Çetin, O. (1998). Horasan. İslam Ansiklopedisi. C. 18. Ankara: TDV Yayınları. s. 234-241.
• Eraydın, S. (1990). Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Güzel, A. (2012). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İpçioğlu, M. (2009). Çankırı Evkaf Defterlerine Göre 1864 Yılında Çankırı Sancağında Bulunan Vakıfların Mart Ayına Ait Hasılatlarına Dair. Çankırı Araştırmaları Dergisi. 4, s. 15-18.
• Kankal, A. (2005). 16. Yüzyıl İdarî Taksimatında Çankırı Sancağı ve Çankırı Kazası. Geçmişten Geleceğe Çankırı/III. Çankırı Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri. Çankırı Valiliği Yayınları. s. 185-216.
• Kankal, A. (2011). XVI. Yüzyılda Çankırı. Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karadut, M. (2007). Hacı Murad-ı Veli Seydi Köyü. Çankırı: Yıldız Matbaası.
• Karadut, M. (2014). Horasan Erenlerinden Hacı Murad-ı Veli Hz. Çankırı: Kayıkçı Mat. Yay. San. Ltd. Şti.
• Kökel, C.-Ersal M. (2008). Çankırı İlindeki Alevi Köyleri Hakkında. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 48, s. 13-54.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşl. Bşk. Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1997). Menakıbnameler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şahin, G. vd. (2014). Çankırı Kültür Envanteri. Ankara: Çankırı Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Taş, H. (2000). Bursa Şehitler Köyü Halk Kültüründe Hasan Dede ve Çevresinde Oluşan İnanç ve Gelenekler. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi. Ervak Yayınları. s. 707-730.
• Tatcı, M. (1997). Çankırılı bir alperen: Hacı Murad-ı Velî. Edebiyattan İçeri/Dini Tasavvufi Türk Edebiyatı Üzerine Yazılar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Teberoğlu, H. (1998). S. Kalender Veli Velayetnamesi. Ankara: Kale Ofset.
• Topkaraoğlu, N. (1991). Çankırı merkez ve ilçelerinde yapılan eski eser tespit çalışmaları 3. VIII. Vakıf Haftası Kitabı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Yaman, A. (2005). Hoca Ahmet Yesevi ile bağlantılı ve literatürde az bilinen Alevî-Bektaşî erenleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 35, s. 145-160.