Türk Mitolojisinde Trickster Karı (Azerbaycan Folklor Örnekleri Esasında)

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 3, 1934 - 1941, 21.07.2020

Şebnem Hüseynova

https://doi.org/10.33206/mjss.480169

Öz

Trickster
imgeler uzun yıllardır folklor araştırmacılarının araştırma hedefidir. Dünya
folklorunda  trickster imgeler üzerine
çalışmalar yaygınlaşmıştır. Tilki, tavşan, maymun, şaman, bilge adam, büyücü ve
diğer imgeler analitik psikolojide ve halk bilimi çalışmalarının içinde bir
hileci- trickster olarak yer alıyor. Makalemizde şimdiye kadar ele alınmamış yaşlı
karı imgesinin trickster özeliklerinden bahs edeceğiz.

Beliretelim
ki, mitlerden başlayarak, genellikle efsane ve destanlarda, masallarda ortaya
çıkan karı imgesi bazı özelliklerine göre bir hileci olarak düşünülebilir. Halk
edebiyatında karı imgesi mitolojik ve demonoloji imgedir. Aynı zamanda folklor
metinlerinde karı mizah yaratan karakterdir. Bu mizah karının mitolojik
karakter tricksterle yakınlığına dayanıyor. Karının da trickster olduğunu düşünmek
için birçok sebep var. İlk önce bu sebepleri açıklamalıyız. Bu yüzden
makalemizin ilk bölümünde, karı imgesini trickster eden özellikleri konuşacağız.
İkinci bölümde ise, trickster karıdan trickster keçelin ninesi, anası gibi bahs
edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

trickster, yaşlı karı, düzenbaz, keçel

Kaynakça

• Azərbaycan Folkloru Külliyatı. (2006). 1-ci cild. Hazırlayan İsmayılov H., Əliyev O., Bakı.
• Azərbaycan Folkloru Külliyatı. (2006). 2-ci cild. Hazırlayan İsmayılov H., Əliyev O., Bakı.
• Azərbaycan Folkloru Külliyatı. (2006). 3-cü cild. Hazırlayan İsmayılov H., Əliyev O., Bakı.
• Azərbaycan Folkloru Külliyatı. (2008). 7-ci cild.Bakı. Hazırlayan İsmayılov H., Əliyev O., Bakı.
• Azərbaycan Folkloru Külliyatı. (2008). 9-cu cild.Bakı. Hazırlayan İsmayılov H., Əliyev O., Bakı.
• Bergson Henri. (2014). Gülme. Gülüncün anlamı üzerine deneme. Çeviren: Devrim Çetinkasap.
• Bəydili Cəlal. (2007). Türk mifoloji obrazlar sistemi: struktur və funksiya (monoqrafiya). Bakı Çoruhlu Yaşar. (2002). Türk mitolojisinin anahatları, Kabalcı yayınevi.
• Əfzələddin Əsgər. (2017). Azərbaycan sehrli nağıllarında qəhrəman, Bakı, Elm və təhsil.
• Əliyev Kamran. (2011). Eposun poetikası: “Dədə Qorqud” və “Koroğlu”. Bakı: Elm və təhsil.
• Hynes William J. and Doty William G. (1993). Mythical Trickster Figures Contours, Contexts, and Criticisms – Tuscaloosa: University of Alabama press.
• Hüseynova Şebnem. (2018). Türk halk edebiyatında yaşlı karı karakterinin tarihsel gelişimi- mitlerden masallara, yayınlanmamış bildiri metni. 18.Türk Tarih Kongresi, 1-5 Ekim. Ankara.
• İsmayılov Hüseyn. (1993). Vətən Qürbətdə Qaldı. Bakı.
• Kazımoğlu Muxtar. (2005).Gülüşün arxaik kökləri. Bakı.
• Kazımoğlu Muxtar. (2006). Xalq gülüşünün poetikası(monoqrafiya). Bakı.
• Керенъи Карл. (1999). Трикстер и Древнегреческая мифология. Пол Радин. Трикстер. Исследование мифов североамериканских индейцев с комментариями К.Г. Юнга и К.К. Кереньи. Санкт Петербург: Евразия, 288 c., с. 242-264. (Kerenyi Karl.(1999). Trikster v Drevneqreçeskaya mifologiya. Pol Radin. Trkster. İssledovaniye mifov severoamerikanskix indeytsev s kommentariyami K. Q. Yunqa i K.K Kerenyi. Sankt Peterburq: Yevraziya, 288s., c.242-264).
• Кинжалов Ростислав Васильевич. (2008). Мифы народов мира. Электронное Издание, Москва. (Kinjalov Rostislav Vasilyeviç.(2008). Mifı Narodov mira. Elektronnoe İzdanie, Moskva).
• Ögel Bahaeddin. (1995). Türk Mitolojisi, 2. Cilt. Ankara.
• Qasımova Fidan. (2012). Türk Mifologiyasında Mədəni Qəhrəman Problemi.Bakı.
• Франц Мария-Луиза фон (2004). Толкование волшебных сказок // Психология сказки. Пер. Р. Березовской и К. Бутырина. — М.: Б.С.К. — 364 с. (Frants Mariya-Luiza fon(2004). Tolkovanie volşebnıx skazok/ / Psixologiya skazki. Per. R. Berezovskoy i K. Butırina.-M.: B.S.K.- 364s.).
• Радин Пол.(1999). Трикстер. Исследование мифов североамериканских индейцев с комментариями К. Г. Юнга и К. К. Кереньи, Санкт Петербург: Евразия, 288 c. (Pol Radin.(1999). Trkster. İssledovaniye mifov severoamerikanskix indeyçev s kommentariyami K. Q. Yunqa i K.K Kerenyi. Sankt Peterburq: Yevraziya, 288s).
• Пропп Владимир. Проблемы комизма и смеха. (PDF)(Propp Vladimir. Problemı komizma i smexa) (http://royallib.com/book/prop_vladimir/problem_komizma_i_smeha.html)- erişim tarihi: 26.08.20164
• Feinberg Leonard, (2004). Mizahın Sırrı. Çevirenler: Prof. Dr. Ali Çelik, Dr. F.Gül Özyazıcıoğlu Koçsoy. Milli Folklor, Yıl 16, Sayı 62 (http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=62&Sayfa=102) –erişim tarihi: 28.07.2018
• Stefanova Ana. Humour Theories and The Archetype of The Trickster In Folklore: An Analytical Psychology Point of View (https://www.folklore.ee/folklore/vol50/stefanova.pdf)-erişim tarihi: 12.08.2018