Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Annelerin Umutsuzluk Düzeyi Tanrı Algısı ve Çocuğunu Kabul-Ret Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 199 - 223, 26.01.2021

Hamiyet Ece Erdal , Erkan Efıltı

https://doi.org/10.33206/mjss.820058

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı özel gereksinimli çocuğa sahip annelerin umutsuzluk düzeyi tanrı algısı ve çocuğunu kabul-ret düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırmanın yöntemi ilişkisel tarama modeli olarak belirlenmiştir. Araştırma da veri toplama aracı olarak Demografik Bilgi Formu, Beck Umutsuzluk Ölçeği, Tanrı Algısı Ölçeği ve Ebeveyn Kabul-Red ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada 195 anneden veri toplanmıştır. Araştırma bulgularına göre özel gereksinimli çocuğa sahip annelerin tanrı algısı yükseldikçe umutsuzluğunun azaldığı sonucu bulunmuştur. Araştırmada annelerin umutsuzluk düzeyi yükseldikçe ebeveyn kabul-ret düzeyinin de yükseldiği görülmektedir. Umutsuzluk alt boyutları ile ebeveyn kabul-ret değişkeni arasındaki ilişkiyi incelendiğinde gelecekten beklenti ile ebeveyn kabul-ret düzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Annelerin motivasyon kaybı ve umut düzeyleri yükseldikçe ebeveyn kabul-ret düzeyleri de yükselmektedir. Annelerin Tanrı algıları ve çocuğunu kabul-ret arasındaki ilişkiye bakıldığında annelerin tanrı algısı ve çocuğunu kabul-ret düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Araştırmanın en önemli sonuçlarından biri olarak; Tanrı algısı umutsuzluğu olumsuz etkilerken, umutsuzluk, ebeveyn kabul-ret düzeyini olumlu yönde etkilemektedir ve Tanrı algısı ile ebeveyn kabul-ret arasında bir ilişki bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Umutsuzluk düzeyi, Tanrı algısı, Ebeveyn kabul-ret, Özel gereksinimli çocuk

Kaynakça

• Adler, A. (2014). İnsan tabiatını tanıma ( Çev: A. Yörükan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akarsu, Ö. (2014). Zihinsel yetersiz çocukların aile yükü, özbakım becerileri, annelerinin yaşam doyumu ve etkileyen faktörler (Yüksek Lisans Tezi ). Trakya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Akıncı, A. (1999). Özürlü çocuğa sahip anne babaların umutsuzluk düzeylerinin belirlenmesi (Doktara Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akandere M., Acar M., Baştuğ G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22-32.
• Aktaş, Y. (1994). Çalışan Anne ve Çocuğu, Yaşadıkça Eğitim Dergisi, Sayı: 36.
• Akyüz, Z. (2010). Gençlerde benlik saygısı ve tanrı tasavvuru (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Alçelik, Z. (2013). Yaşlılık döneminde tanrı tasavvuru ve benlik saygısı (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Anjel, M. and Erkman, F. (1993). The transliteral equivalence, reliability and validity studies of the parental acceptance-rejection questionnaire(parq) mother-form: A tool for assessing child abuse. International Society for Prevention of Child Abuse&Neglect-Regional Conference, Boğaziçi University, İstanbul.
• Arslan, H. (2010). Algılanan ebeveyn kabul ve reddinin mizaç ve karakter özelliklerine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydın, Ö. (2011). Yaşamı sürdürmede dini inancın rolü (Doktora Tezi ). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü , Ankara.
• Bailey, D. B. and Sımeonsson, R. N. (1988). Assessing family stres and needs, family assssment ın early intervation. Columbus, OH: Merrill. pp. 207-228.
• Bebko, J. M., Konstantareas, M. M. and Springer, J. (1987). Parent and professional evaluations of family stressassociated with characteristics of autism. Journal of Autism Developmental Disorders, 17(4), 565-576.
• Beck, A. T., Weissman, A., Lester, D.&Trexler, L. (1974). The measurement of pessimism: The hopelessness scale. University of Pennsylvania, Journal of Consultingand Clinical Psychology, 42(6): 861.
• Bennett, T., Deluca, D. A. & Allen, R. W. (1995). Religion and children with disabilities. Journal of Religion And Health, 34, 301–312.
• Campo, A. T. ve Rohner, R. P. (1992). Relationships between perceived parental acceptance rejection, psychological adjustment, and substance abuse among young adults. Child Abuse And Neglec. 16(3), 429-440.
• Ceylan, U. E. (2018). Ölümlülük bilincinin dini başa çıkma, tanrı algısı, ölüm kaygısı ve psikolojik iyi olma ile ilişkisi (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ceylan, R. (2004). Entegre eğitime katılan ve katılmayan engelli çocukların annelerinin depresyon ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çengelci, B. (2009). Otizm ve down sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı, umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 2(10), 1–22.
• Çınar, M. (2015). Yetişkin ve yaşlılarda tanrıya bağlanma tarzı ve ölüm kaygısı ilişkisi üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çokparlamış, N. (2018). Bağlanma stillerinin benlik saygısı ve umutsuzluk düzeyi ile ilişkisi (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Darıca, N., Pişkin Ü., Gümüşçü, Ş. (1994). Otizim ve otistik çocuklar. Ankara: Basım Grafik.
• Delitay, H. (2009). Engelli çocuk annelerinin çocuklarını reddetme davranışları (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dere, N. (2009). Annelerin otistik çocuklarını kabul etmeleri ile otistik çocukların kardeşlerinin kardeşlerini kabulü arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dilbaz, N. ve Seber, G. (1993). Umutsuzluk kavramı: Depresyon ve intiharda önemi. Kriz Dergisi, 1(3), 134-138.
• Durak, A., Palabıyıkoğlu, R. (1994). Beck umutsuzluk ölçeği geçerlik çalışması. Kriz Dergisi: 2(2), 311-319.
• Erkan, S. Toran M. (2004). Alt sosyoekonomik düzey annelerin çocuklarını kabul ve reddetme davranışlarının incelenmesi (Diyarbakır İli Örneği). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 91-97.
• Erkman, F. ve Varan A. (2004), Sıcaklık boyutu: Ebeveyn kabul ve reddi kuramı, ölçüm araçları ve araştırma bulguları. XIII. Ulusal Psikoloji Kongresi. Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Eş, A. (2013). Zihinsel engelli bireye sahip annelerin çocuklarını kabullenişleri ile umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi (İstanbul İli-Sancaktepe Örneği) (Yüksek Lisans Tezi ). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fırat, S. (2000). Zihinsel ve otistik özürlü çocukların annelerinde kaygı, depresyon, aleksitimi ve genel psikolojik değerlendirme (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Flynt, SW., Wood, TA. (1989). Sressand coping of mothers of children with moderate mental retardation. American Journal on Mental Retardation, 94(3), 278-283.
• Fromm, E. (2004). Psikanaliz ve din (Çev: A. Arıtan). İstanbul: Arıtan Yayıncılık.
• Gödeş, M. (2019). Klinik psikolojisi, https://www.guncelpsikoloji.net/arastirma-yontemleri/ilimlastirici-mediator-degisken-nedir-h6323.html.
• Güler, Ö. (2007a). Tanrı algısı ölçeği (TA): Geçerlik ve güvenlik çalışması. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48(1), 123-133.
• Güler, Ö. (2007b). Tanrı’ya yönelik atıflar, benlik algısı ve günahkarlık duygusu (Yetişkin Örneklem) (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Güngördü, M. (2001). Allah’ a atfedilen özellikler ile depresyon arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Haktanır, G., Baran, G. (1998). Gençlerin benlik saygısı düzeyleri ile anne baba tutumlarını algılamalarının incelenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 5(3), 134-141.
• Haktanır, G., Aral, N., Alisinanoğlu, F., Baran, G., Başar, F., Köksal, A., ve Bulut, Ş. (1999). Türkiye’ de anne-baba tutumu araştırmalarına genel bir bakış. https://docplayer.biz.tr/376508-Turk-toplumunda-aile-cocuk-iliskilerine-genel-bir-bakis.html.
• Hill, N. E., Bush, K. R., Roosa, M. V. (2003). Parenting and familly socialization strategies and children’s mental healt : low-ncome mexican- american and euro-american mothers and children. Child Development, 74(1), 189-204.
• Homan, K. J. ve Cavanaugh, B. N. (2013). Perceived relationship with God fosters positive body image in college women. Journal of Health Psychology, 18(12), 1529-1539.
• Hood Jr, R. W., Hill, P. C. ve Spilka, B. (2009). The psychology of religion: an empirical approach, Guilford Press.
• Kaplan, Y. (2005). 3-12 Yaş Lösemili Çocuğu Olan Annelerin Hastalığın Teşhis Ve Tedavi Sürecinde Çocuğunu Kabul ve Red Davranışları ve Depresyon Düzeylerinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaçengel, F. J. (2007). Zihinsel engelli çocuğa sahip anneler ile sağlıklı çocuğa sahip annelerin, atılganlık ve suçluluk-utanç düzeyleri açısından karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemleri (15.Baskı). Ankara : Nobel Yayınları.
• Kartopu, S. (2014). Yaşamı sürdürme nedenlerinin tanrı algısıyla ilişkisi. Turkish studies- ınternational periodicial for the languages. Literatureand History of Turkish, 9(2), 887-903.
• Kaya, F. (2018). İmam hatip lisesi öğrencilerinde tanrı algısı ve kaygı ilişkisi üzerine bir araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kızıltaş, M. (2008). Özürlü çocuğa sahip ailelerin psiko- sosyal durumu ve çocukların yaşam becerileri, http://www.yasadikca. com/forum/index.php?topic=4131.0.
• Koç, A. (2011). Üniversite öğrencilerinde tanrı tasavvuru, benlik algısı ve öfke yaşantısı (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kula, T. (2012). Ergenlerde öfke duygusu; benlik algısı, tanrı algısı, suçluluk ve utanç duyguları açısından bir değerlendirme (Diyarbakır Örneklemi) (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• L. Treloar, L. (2012). Engellilik, dini inançlar ve kilise: engelli yetişkinlerin ve aile bireylerinin deneyimleri (Çev: M. Bahçekapılı). İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27, 211-230.
• Mehmedoğlu, U. A. (2011). Tanrıyı tasavvur etmek. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Metin, M. (2014). Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Muştu, Eren, T. (2018). Zihinsel engelli ve / veya otizm tanısı olan çocuğa sahip ebeveynlerin çocuklarını kabul red düzeyi ve yaşam doyumları arasındaki ilişki (Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Murphy, P. E., Ciarrocchi, J. W., Piedmont, R. L., Cheston, S., Peyrot, M., ve Fitchett, G. (2000). The relation of religious belief and practices, depression, and hopelessness in persons with clinical depression. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68(6), 1102.
• Noffke, J., L. ve McFadden, S., H., (2001). Denominational and age comparisons of god concepts. Journal for the Scientific Study of Religion, 40(4),747- 756.
• Olçay, G. U. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı tedavisi gören bireylerde algılanan sosyal destek ve umutsuzluk düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özdiker, J. B. (2002). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların anneleri ile ilişkilerini algılamalarıile annenin çocuğunu kabullenme ve reddetme davranışlarına ait algılamaları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk Can, H. and Aksel E. Ş., (2017). Ebeveyn kabulü/reddi ile ebeveyn uygulamalarıilişkisi ve etkileyen faktörler. Humanities Sciences (NWSAHS), 12(1), 35-51.
• Paterson G.W. (1975). Helping your handicapped child. Augsberg Publishing House, Minneapolis, MN.
• Pektaş, İ. ve Özgür G., (2005). İlköğretim öğrencilerinin anneleri ile olan ilişkilerini algılayışları ve bu ilişkiyi etkileyen etmenlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi, Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 21(2), 13-27.
• Raver, C. (2003). The role of employment ın predicting depressive symptoms and parenting among ldw- ıncome families.
• Rimmerman A, Duvdevany I. (1995). Coping resources of mothers of ıntegrated pre schooler swit developmental disabilities. The British Journal of Developmental Disabilities, 115 (1), 90.
• Rohner, R. P. (1978). Development and validation of the parental acceptance-rejection questionnaire: Test-manual. American Psycholog. Ass., Journal Suppl. Abstract Service.
• Rohner, R.P. (1986). The warmth dimension: Foundations of parental acceptance rejection theory. Newbury Park, CA: Sage Publications, Inc.
• Rohner, R. P. (1999). Acceptance and rejection. in D. Levinson, J. Ponzetti&P. Jorgensen (Eds.), encyclopedia of human emotions, New York: Macmillan Publishing.
• Rohner R. P. (2000). Glossary of significant concepts in parentalacceptance-rejection theory.
• Rohner, R. P. (2002). Glossary of significant concepts in parental acceptance rejection theory (PAR Theory).
• Rohner, R. P. And Khaleque, A. (2005). Handbook Fort He Study of ParentalAc-Ceptanceand Rejection, Rohner Research Publications, USA.
• Rogers-Dulan J. & Blacher J. (1995). African american families, religion, and disability: A conceptual framework. Mental Retardation, 33, 226–238.
• Sailor, D.(2004). Supporting children in their home, school and community. Boston: Pearson Press.
• Sarpdağı, Y. (2018). Epilepsili çocuğa sahip ebeveynlerin bakım yükü ve umutsuzluk düzeyinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Seber, G., Dilbaz, N., Kaptanoğlu, C. ve Tekin, D. (1993). Umutsuzluk ölçeği: Geçerlilik ve güvenirliği. Kriz Dergisi, 1(3), 139-142.
• Seber, G. (1991). Beck umutsuzluk ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği üzerine bir çalışma (Doçentlik Tezi). Anadolu Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Eskişehir.
• Smith, T. B., McCullough, M. E., ve Poll, J. (2003). Religiousness and depression: evidence for a main effect and the moderating influence of stressful life events. Psychological Bulletin, 129(4), 614.
• Subaşı, H. (2012). Üniversite öğrencilerinin tanrı ile ilişkilerinin bağlanma kuramı açsındanı değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşek, D. (2015). Otistik çocuğu olan annelerin algiladiklari sosyal desteğe göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi ). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariatestatistics (Sixthedition). Pearson Education, United States.
• Tarhan, N. (2012). Duyguların psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu (1998). Aile içinde ve toplumsal alanda şiddet. Ankara: TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Tekin, H. (2017). Otizmli çocuklara sahip babaların evlilik yaşam ve çocuğunu kabul red düzeylerinin eğitim açısından incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi , Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tezel-Şahin, F. ve Özyürek, A. (2008). 5-6 yaş grubu çocuğa sahip ebeveynlerin demografik özelliklerinin çocuk yetiştirme tutumlarına etkisinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Yaz 2008, 6(3), 395-414.
• Türkoğlu, N. (2001). Zihinsel Engelli çocukların anne, baba ve kardeşlerinin kaygı düzeylerine etki eden etmenlerin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Uysal V., Batan, S. N., Baş, S., Zafer, H. (2014). Ergenlerin tanrı algılarıyla sosyal kaygı ve umut düzeyleri arasındaki ilişkiler. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 221-237.
• Weisner, T.S., Beizer, L. & Stolze L. (1991). Religion and families of children with developmental delays. American Journal on Mental Retardation, 95, 647–662.
• Wrigley, M. & LaGory, M. (1994). The role of religion and spirituality in rehabilitation: a sociological perspective. Journal of Religion in Disability and Rehabilitation, 1, 27–40.
• Yakmaz Basılgan, F. (2012). Annelerin kabul-red düzeyi ile çocukların davranış sorunları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Arel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yamaç, A. (2011). Zihinsel engelli çocukların ebeveynlerinin, çocuklarını kabul-red düzeyi ile çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuzer, H. (2000). Okul Çağı Çocuğu. Ankara: Remzi Kitabevi.
• Yıldırım, B. ve Keskinkılıç Kara, S. B. ( 2017). Öğretmenlerin umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Ulakbilge, 5 (11), 571-587.
• Yıldız, M., Ünal, V. (2017). Tanrı tasavvuru ile engelliliğe yönelik tutumlar arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(4).
• Yıldız Y. (2007). Tedavi içinde: Epilepsi el kitabı (Handbook of Epilepsy) (3. Baskı). (Brownw TR, Holmes, GL.). Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 138-162.