Azerbaycan Dili Ağızlarının Tasnifi Meseleleri

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: Özel Sayı, 33 - 39, 31.12.2021

Nuray Aliyeva

https://doi.org/10.33206/mjss.739200

Öz

Makalede Azerbaycan dili ağızlarının tasnifi konusu incelenmiştir. Azerbaycan’da ağız araştırmalarına 19. Yüzyılda başlanmıştır. Fakat bu araştırmalar tam anlamıyla 20. Yüzyılın başlarından genişlemiş, bu araştırmalarda bölge ağızların tasnifi konusunda da bir takım çalışmalar yapılmıştır. F. Köçerli, B. Çobanzade ile temeli atılan sınıflandırmayı tam anlamıyla ilk defa ünlü ağız araştırmacılarından M.Şiraliyev yapmıştır. Şiraliyev Azerbaycan dilinin bir-birinden fonetik, morfolojik, sözcük bilimi ve sözdizimsel özellikleri ile ayrılan ağzılarını ilk olarak tarihî, coğrafî özelliklerine gore sınıflandırmıştır. M.Şiraliyev’in bu tasnifi uzun zaman Azerbaycan'da yapılan ağız araştırmalarında kullanılmıştır. Sonraki yıllarda ağız araştırmalarının genişlemesi ve yürütülen geniş diyalektolojik araştırmalar Şiraliyev’in tasnifinin de geliştirilmesini bir zaruret haline getirmiştir. 1980’li yıllardan sonra bu konu yeniden gündeme geldi ve G. Doerfer, E. Azizov, B. Rasuloğlu, L. Yohanson, C. Heyet, M. Memmedli gibi dilciler Kuzey ve Güney Azerbaycan’da yaşayan Azerbaycanlıların ağızlarını tasnif etmiş, bu konuda önemli görüşler ortaya koymuşlardır. Araştırmalar sonuçunda şunu söyleyebiliriz ki, Azerbaycan dili ağızlarını ortak özelliklerine göre üç başlık altında toplayabiliriz: Kuzeydoğu ağızları; Batı ağızları; Güney ağızları. Bu grublar aynı zamanda Azerbaycan dilinin Azerbaycan Cumhuriyeti’nden başka İran’da, Irak’ta, Gürcistan’da konuşulan ağızlarını da kapsamaktadır. Bölgede geçiş ağızları ve karışık tipli ağızlar da mevcuttur. Bu ağızlar iki ağız grubuna has özellikleri taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan dilinin ağızları, Tasnif, Kuzeydoğu ağızları, Batı ağızları, Güney ağızları

Classification Problems of the Azerbaijani Dialects

Öz

The article investigates the classification of Azerbaijani dialects. It shows that the study of the Azerbaijani dialects began in the 19th century. However, this work has become more widespread since the beginning of the 20th century. The prominent commentator of the classification, founded by F. Kocharli, B. Chobanzadeh, gave an outstanding speech by M. Shiraliyev. For the first time, he has grouped dialects and accents of the Azerbaijani with phonetic, morphological, lexical, and syntactic features, according to historical and geographical principles. The Shiraliyev’s classification has been widely used in Azerbaijani linguistics for many years. Further development of the field of dialectology and extensive dialectological researches made it necessary to revise M. Shiraliyev's classification. After the 1980s, this issue became more relevant, and linguists like G. Dorfer, E. Azizov, B.Rasuloglu, L. Johanson, J. Heyet, and M. Mammadli conducted classification of the living Azerbaijani dialects in the North and the South have made valuable comments. Studies show that Azerbaijani dialects can be grouped into three main groups by their common characteristics: the North-east dialect; western dialect; southern dialect. These groups also include the voices of Azerbaijanis living outside of the Republic of Azerbaijan - Iran, Iraq, and Georgia. In addition, there are transitional and mixed accents in which some features of the two dialects show themselves.

Anahtar Kelimeler

Dialects of Azerbaijani, Classification, Northeast dialect, Western dialect, Southern dialect

Kaynakça

• Azizov, E. (1999). Historical dialectology of the Azerbaijani language. Baku: Baku University Publishing House.
• Bozkurt, F. (1992). The Turks' language. Istanbul: Jem Publishers.
• Chagatai, S. (1972). Turkish dialect dictionary. Living dialects and accents. Ankara: Ankara University Press.
• Doerfer, G. (1989). Azeri Turkish. Encyclopaedia Iranica. Volume III. Edited by Ehsan Yarshater, New York Bibliotheca Persica Press, 245-248.
• Ergin, M. (1971). Azeri Turkish. Istanbul: Istanbul University Faculty of Arts Publishing House.
• Heyet, J. (2011). The history of Turkic languages and dialects”, The II Book. Baku, Education.
• Johanson, L. (2009). Azerbaijanian. Concise Encyclopedia og Languages of the World. Coordinating editor K. Brown, co-editor S. Ogilvie. First edition, Amsterdam, Elsevier Ltd., pp. 112-113.
• Kocharli, F. (2005). Azerbaijan literature. Baku: Eurasian Press.
• Oljay, S., Erjilasun, A. B., & Aslan, E. (1998). Compositions from the villages of Arpachay. Ankara: TDK Publications.
• Rasuloglu, B. (2002). Turkish dialects in South Azerbaijan. New Turkey Magazine, 43, 381-386.
• Shiraliyev, M. (2008). Fundamentals of Azerbaijani dialectology. Baku: East-West.
• Tezjan, S. (1972). Halachcha. Turkish dialect dictionary II. Ankara, 255-260.