Türk Sinemasında Potlaç Kültürüne Alternatif Olarak Nietzscheci Armağan Modeli: Kosmos Filmi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: Özel Sayı - Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yılı Özel Sayısı, 338 - 351, 25.10.2023

Cenk Ateş

https://doi.org/10.33206/mjss.1348005

Öz

Potlaç pazar ekonomisi öncesi toplumların çeşitli nedenlerle bir araya geldikleri törenleri ve bu törenlerdeki hediye alışverişini tanımlayan terimdir. Vermek-kabul etmek ve fazlasıyla iade etmek esasına dayalı bu evrensel kültürün temel öğesi, artı değeri yok etmek, eldekini mümkün olduğunca harcamaktır. Günümüzde ise armağan, potlaç kültürüne ait izler taşımakla birlikte daha çok kapitalizmin ritüeline dönüşen özel günlerde, sevginin ifadesi olarak tüketim ürünlerinin hediye edilmesine evrilmiştir. Bu çalışma armağanı potlaç ya da tüketim kültüründeki işleviyle değil, felsefi anlamda insanın kendisini aşması boyutuyla ele almakta dolayısıyla odağına Mauss ve onun çizgisinde eserler üreten antropolog/sosyologları değil, armağanı elde olandan çok kişinin kendini vermesi şeklinde tanımlayan ve onu insandan üstinsana geçişte kilit kavramlardan biri olarak yorumlayan Nietzsche’yi almaktadır. İddia, Türk sinemasında armağana potlaç kültüründeki işlev ve anlam dizgeleriyle yer verildiği ancak Kosmos filminin bu dizgeleri yapısökümüne uğratarak seyirciyi armağan konusunda Nietzscheci düşünceye sevk ettiğidir. Elde edilen sonuç, Kosmos filminde potlaç kültürüne alternatif bir armağan modeli sunulduğudur.

Anahtar Kelimeler

Armağan, Potlaç, Karşılıklılık, Böyle Buyurdu Zerdüşt, Kosmos

Nietzschean Gift Model as an Alternative to Potlatch Culture in Turkish Cinema: The Movie Kosmos

Öz

Potlatch defines the ceremonies where pre-market economy societies come together for celebration and exchange gifts. This universal culture based on giving-accepting and giving back more than enough, aims to destroy the surplus value and spend to the furthest extent. Although gift carries traces of potlatch culture today, it has evolved into gifting consumer products as an expression of love on specific days that have become a ritual of capitalism. This study analyzes the “gift” not with its function in the potlatch or consumer culture but with the dimension of transcendence of humans in a philosophical sense. Therefore, the focus of this study is not Mauss and the anthropologists or sociologists who are in this line, but Nietzsche, who defines the gift as giving oneself rather than giving what one has and interprets that gifting type as one of the key concepts in the transition from human to superhuman. This research claims that in Turkish cinema, the gift is included with the functions and meaning systems in potlatch culture. However, the movie Kosmos deconstructs these systems and leads the audience to Nietzschean thoughts about gifts. In conclusion, an alternative gift model to potlatch culture is presented in Kosmos.

Anahtar Kelimeler

Gift, Potlatch, Reciprocity, Thus Spoke Zarathustra, Kosmos

Kaynakça

• Adanır, O. (1997). Eski dünyaya yeni bir bakış I-II. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Akay, A. (1999). Armağan. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Aker, H. (2022). Deconstruction in film analyses: poststructuralism, Derrida and cinema. Kaygı-Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21(1), 333-353. doi: 10.20981/kaygi.1051530
• Altıntaş, G. (2015). Reha Erdem sinemasında bir direniş olarak arada kalmışlık. In D. Bayrakdar (Edt.), Türk film araştırmalarında yeni yönelimler 11 (pp. 33-46). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Bataille, G. (2010). Lanetli pay. (Trans: I. Ergüden). Ankara: Dost Yayınevi.
• Benedict, R. (1999). Kültür örüntüleri. (Trans: M. Topal). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Bourdeiu, P. (2006). Pratik nedenler. (Trans, H. Tufan). İstanbul: Hil Yayınevi.
• Ceylan, N. B. (Director). (2008). Üç Maymun [Sinema Filmi].
• Çestov, L. (2007). Nietzsche ve Tolstoy'da iyilik fikri. (Trans I. Ergüden). İstanbul: Versus Kitap.
• Çölgeçen, N. (Director). (1985). Züğürt Ağa [Sinema Filmi].
• Demirkubuz, Z. (Director). (2016). Kor [Sinema Filmi].
• Diken, B. (2011). Nihilizm. (Trans: A. Onacak). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Dostoyevski, F. (2015). Yeraltından notlar. (Trans: E. Altay).İstanbul: Can.
• Eisenstein, C. (2012). Kutsal ekonomi. (Trans: S. Gül. Okuyan). İstanbul: Okuyan Us Yayınevi.
• Erdem, R. (Director). (2009). Kosmos [Sinema Filmi].
• Erksan, M. (Director). (1963). Sususz Yaz [Sinema Filmi].
• Godbout, J. T. (2003). Armağan dünyası. (Trans: D. Hattatoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gülsoy, M. (2010, 04 17). Kosmos'un çığlığı. Türkiye. https://muratgulsoy.wordpress.com/2010/04/17/kosmosun- cigligi/
• Güvenç, B. (1999). İnsan ve kültür. Ankara: Remzi Kitabevi.
• Hyde, L. (2008). Armağan. (Trans: E. Ayhan).İstanbul: Metis Yayınları.
• Kanbur, A. (209). Yaralarıyla büyüyen insan ruhu. In F. Yücel (Edt.), Reha Erdem sineması: Aşk ve isyan (pp. 115- 131). İstanbul: Çitlembik Yayınları.
• Kaplan Ö, H. (2010, 04 13). Bir derbeder şaman Kosmos. Yeni Şafak Gazetesi. Retrieved from https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/bir-derbeder-saman-kosmos-251952
• Lemm, V. (2018). Nietzsche'nin hayvanları: Kültür, politika ve insan hayvanlığı (Trans: V. Ay). İstanbul: Gram Yayınları.
• Malinowski, B. (1998). İlkel toplum. (Trans:: H. Portkal). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Mauss, M. (2011). Sosyoloji ve antropoloji. (Trans: Ö. Doğan). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Mauss, M. (2018). Armağan üzerine deneme. (Trans: N. Özyıldırım). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Nietzche, F. (2013). Ahlakın soykütüğü üstüne. (Trans: A. İnam). İstanbul: Say Yayınları.
• Nietzche, F. (2014). Putların alacakaranlığı. (Trans: İ.Z. Eyuboğlu). Say Yayınları.
• Nietzsche, F. (1964). Böyle buyurdu Zerdüşt. (Trans: A.T. Oflazoğlu). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Nietzsche, F. (2002). Güç istenci. (Trans: S. Umran). İstanbul: Birey Yayınları.
• Nietzsche, F. (2003). Ecce homo. (Trans, C. Alkor). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Nietzsche, F. (2021). İnsanca pek insanca-1. (Trans: M. Tüzel). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Reyhan, F. (Director). (2020). Çatlak [Sinema Filmi].
• Sahlins, M. (2010). Taş Devri ekonomisi. (Trans: T. Doğan & Ş. Özgün). İstanbul: bgst Yayınları.
• Saraçoğlu, V. (Director). (2018). Borç [Sinema Filmi].
• Schulte-Tenckhoff, I. (2001). Mısrepresentıng The potlatch. In C. Gerschlager (Edt.), Expanding The Economic Concept Of Exchange: Deception, Self-Deception (pp. 167-190). London: Kluwer Academic Publishers.
• Sedillot, R. (2005). Değiş tokuştan süpermarkete. (Trans: E.N. Erender). Ankara: Dost Yayyınevi..
• Shapiro, G. (2021). Armağanlar metafiziği: Nietzsche'nin armağanı, Emerson'a borç, Heidegger'in değerleri. In E. Yurt, & E. Yıldız (Edt.), Armağanın Fenomenolojisi (pp. 107-131). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Tabak, Y. (2012). Hiç kimsenin kutsal aşkı. In U. T. Arslan (Edt.), Bir kapıdan Gireceksin (pp. 11-19). İstanbul: Metis Yayınları.
• Tuncer, A. Ö. (2009). Beden- zamansallık ve kaçış. In F. Yücel (Edt.), Reha Erdem sineması: Aşk ve isyan (pp. 87-107). İstanbul: Çitlembik Yayınları.
• Turgul, Y. (Director). (1996). Eşkiya [Sinema Filmi].
• Vargı, Ö. (Director). (2007). Kabadayı [Sinema Filmi].
• Yurt, E., & Yıldız, E. (2021). Armağanın fenomenolojisine ilişkin genel bir çözümleme. In E. Yurt, & E. Yıldız (Edt.), Armağanın fenomenolojisi (pp. 7-27). İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Yücel, F. (2009). Kosmos'un Kars'ı: Dönülecek değil, gidilecek yerler. In F. Yücel (Edt.), Reha Erdem sineması: Aşk ve isyan (pp. 143-187). İstanbul: Çitlenbik Yayınları.