Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Kemal Kaya Efendi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 1098 - 1108, 08.07.2024

Coşkun Kumru

https://doi.org/10.33206/mjss.1271014

Öz

Kemal Kaya Efendi, Almanya ve Fransa’da eğitim görmüş ve Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas cephesinde görev almış bir Osmanlı subayıdır. Savaşta yaralı düşerek Ruslara esir olmuş ve bu sıfatla Sibirya’ya gönderilmiştir. Rusya’da Bolşevik idaresinin tesisi üzerine Çin’e iltica etmiştir. Mültecilerle birlikte Çin’in Harbin şehrine gelen Kemal Kaya Efendi, “Yeni Hayat” ismindeki Türk-Tatar mektebinde öğretmenlik yapmış, oradan Pekin’e giderek çok iyi bildiği Fransız dili üzerine dersler vermiştir. Pekin’de bulunduğu sırada tanıştığı Doğu Türkistan liderleri, Çinli Müslümanları sevk ve idare ederek onlara yardım etmesini kendisinden rica etmiştir. Kemal Kaya Efendi, üzerinde nüfuz kazandığı Çinli Müslüman General Ma Zhongying’e Genelkurmay Başkanı olarak hizmet vermiş ve Doğu Türkistan Valisi Jin Shuren’e karşı bir hamle yapması için onu teşvik etmiştir. Kemal Kaya Efendi’nin hayatı ve faaliyetlerine ilişkin literatürde birbiriyle çelişkili olmakla beraber az sayıda malumat bulunmaktadır. Söz konusu malumatın önemli bir bölümü de Kemal Kaya Efendi’nin Çin’de bulunduğu döneme ilişkin kaleme alınan hatıratlara dayanmaktadır. Türk Diplomatik arşivinde bulunan ve şimdiye kadar bilinmeyen arşiv kayıtları ilk kez çalışmamızla birlikte gün yüzüne çıkmaktadır. Söz konusu belgelerde daha önce herhangi bir resmine rastlayamadığımız Kemal Kaya Efendi’nin bir adet fotoğrafı da yer almaktadır. Makalemizde Türk Diplomatik arşivinde tespit edilen belgelerden ve diğer kaynaklardan yola çıkılarak Kemal Kaya Efendi’nin bir portresini çizmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kemal Kaya Efendi, Doğu Türkistan, Çin, General Ma Zhongying, Türk Diplomatik Arşivi.

Etik Beyan

“Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Kemal Kaya Efendi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Kemal Kaya Efendi in The Light of The New Archive Documents

Öz

Kemal Kaya Efendi was an Ottoman officer who was educated in Germany and France and served on the Caucasian front in the First World War. He was wounded in the war captured by the Russians and sent to Siberia. He took refuge in China with the establishment of the Bolshevik administration in Russia. Kemal Kaya Efendi, who came to the city of Harbin in China with the refugees, worked as a teacher in the Turkish-Tatar school called “New Life”, went to Beijing from there and gave lessons on the French language, which he knew very well. The leaders of East Turkestan, whom he met while he was in Beijing, asked him to help them by guiding and managing the Chinese Muslims. Kemal Kaya Efendi served as Chief of General Staff to Chinese Muslim General Ma Zhongying, over whom he gained influence, and encouraged him to make a move against East Turkestan Governor Jin Shuren. There is little information, although contradictory, in the literature on the life and activities of Kemal Kaya Efendi. An important part of this information is based on the memoirs written about the period Kemal Kaya Efendi was in China. Archival records in the Turkish Diplomatic Archive, which were unknown until now, are revealed for the first time in our study. One photograph of Kemal Kaya Efendi, whose picture has not been found before, is also included in the documents. Our article aims to draw a portrait of Kemal Kaya Efendi based on the documents and other sources found in the Turkish Diplomatic Archive.

Anahtar Kelimeler

Kemal Kaya Efendi, East Turkestan, China, General Ma Zhongying, Turkish Diplomatic Archives.

Kaynakça

• TDA/515/7485-38719-1, 27.07.1933.
• TDA/515/7485-38719-2, 26.06.1933.
• TDA/515/7485-38719-3, 25.02.1933.
• TDA/515/7485-38719-4, 25.02.1933.
• TDA/515/7485-38719-5, 06.01.1933. Türkiye Cumhuriyeti Tokyo Büyükelçiliği (2023). Erişim adresi: http://tokyo.be.mfa.gov.tr/Mission/MissionChiefHistory Cable, M. ve French, F. (1947). The Gobi Desert. London: Hodder and Stoughton.
• Févre, G. L. (1935). An Eastern Odyssey: The Third Expedition of Haardt and Audouin-Dubreuil. London: Victor Gollancz.
• Forbes, A. D. W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hedin, S. (1936). Big Horse’s Flight: The Trail of War in Central Asia. New York: E. P. Dutton and Co.
• Hedin, S. (1944). History of the Expedition in Asia, 1927-1935. c. III, Stockholm: Elanders Boktryckeri Aktiebolag.
• İnayet, A. (2000). Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Türk-Uygur İlişkileri Üzerine (1861-1934). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, 319-324.
• Miller, M. B. (1994). Shanghai on the Metro: Spies, Intrigue, and the French Between the Wars. Berkeley: University of California Press.
• Millward, J. A. ve Tursun, N. (2004). Xinjiang: China’s Muslim Borderland. İçinde S. Frederick Starr (Edt.), Political History and Strategies of Control, 1884-1978 (ss. 63-98). Armonk & New York & London: M.E. Sharpe.
• Nyman, L.E. (1977). Great Britain and Chinese, Russian and Japanese Interests in Sinkiang, 1918-1934. Malmö: Esselte studium.
• Oraltay, H. (1976). Kazak Türkleri: Hürriyet Uğrunda Doğu Türkistan. İstanbul: Türk Kültürü Yayını.
• Petro, W. (1933). Mongolia, Kansu, and Sinkiang as seen by a member of the Haardt‐Citroën expedition. Journal of The Royal Central Asian Society, 20:2, 205-219.
• Powell, J. B. (1936). Who’s Who in China: Biographies of Chinese Leaders. Shanghai: The China Weekly Review.
• Taşağıl, A. (2012). Türkistan. DİA, c. 41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 556-560.
• Wu, A. K. (1984). Turkistan Tumult. Hong Kong: Oxford University Press.