Türkiye’de İhracat İthalat ve Döviz Kurunun Yurtiçi Fiyatlar Üzerindeki Etkilerinin İncelemesi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 1284 - 1298, 15.10.2024

Kezban Ayran Cihan

https://doi.org/10.33206/mjss.1421080

Öz

Öz, bu çalışmada, Türkiye’de dış ticaret ve enflasyon arasındaki ilişkiler 2013:01-2022:12 dönemi aylık veriler kapsamında zaman serisi analizi ile incelenmiştir. Çalışmada bağımlı değişken olarak TÜFE, bağımsız değişkenler olarak ise ihracat, ithalat ve döviz kuru değişkenleri ele alınmıştır. Uzun dönem katsayıların tahmininde alternatif 3 tahminci ile tahminler gerçekleştirilerek en güvenilir sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Hem FMOLS hem DOLS hem de CCR tahmincileri ile model tahmin edildiğinde ithalat ve döviz kuru değişkenlerinin enflasyon üzerinde pozitif ve anlamlı bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Diğer taraftan ihracat değişkeni için elde edilen sonuçlar incelendiğinde DOLS tahmini sonucunda anlamlı bir etkiye sahip olmadığı, FMOLS ve CCR tahmincileri sonucunda negatif ve anlamlı bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Bu durum Türkiye’de yurtiçi tüketici fiyatlarının döviz kuruna duyarlı olduğunu göstermektedir. Döviz kurundaki yükselme ithalatı daha pahalı hale getirmektedir, ancak yurtiçi üretim için aramalı vb. girdilerin ithalat yoluyla sağlanması durumunda döviz kurundaki yükselmeler sadece ithalatı pahalı hale getirmekle kalmayıp yurtiçi ürünlerin fiyatını da pahalı hale getirmektedir. Döviz kurunun enflasyon üzerindeki olumsuz etkisini azaltabilmek için yurtiçi üretimin ithal girdiye bağımlılığının azaltılması gerekmektedir. Ek olarak CCR modeli tahmin sonucunda ihracatın enflasyon üzerinde negatif bir etkiye sahip olduğunun belirlenmesi görece pahalı olan ithalat karşısında daha fazla yurtiçi üretim ile ihracatın artırılması yoluyla fiyatlar genel düzeyinin düşmesi şeklinde açıklanabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Döviz Kuru, Enflasyon, Eşbütünleşme, Türkiye

Etik Beyan

“Türkiye’de İhracat İthalat ve Döviz Kurunun Yurtiçi Fiyatlar Üzerindeki Etkilerinin İncelemesi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu araştırma doküman incelemesine dayalı olarak yapıldığından etik kurul kararı zorunluluğu bulunmamaktadır.

Examination of the Effects of Export, Import and Exchange Rate on Inflation in Turkey

Öz

In this study, the relations between foreign trade and inflation in Turkey were investigated with monthly data for the period 2013:01-2022:12. Time series analysis method was used in the study. In the study, CPI was considered as the dependent variable and export, import and exchange rate variables were considered as independent variables. Both FMOLS, DOLS and CCR estimators were used to estimate the long-term coefficients. The results showed that import and exchange rate variables had a positive and significant effect on inflation at the 1% significance level. On the other hand, when the results obtained for the export variable are examined, it is seen that it does not have a significant effect on the DOLS estimation result. As a result of the CCR estimator, it was determined that it had a significant effect at the 5% significance level, and as a result of the FMOLS estimation, it had a significant effect at the 10% significance level. This situation shows that domestic consumer prices in Turkey are sensitive to the exchange rate. The increase in the exchange rate makes imports more expensive.

Anahtar Kelimeler

Exchange Rate, Export, Import, Inflation, Cointegration

Kaynakça

• Altıner, A. ve Sungur, O. (2021). Türkiye’de Döviz Kuru ve Enflasyon Arasında Zamanla Değişen Nedensellik İlişkisi: 1989-2020 Dönemi İçin Kanıtlar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10 (4), 3398-3420
• Aytekin, İ., & Uçan, O. (2022). Döviz kuru enflasyon ve dış ticaret açığı arasındaki ilişkinin ekonometrik bir analizi: Türkiye örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 460– 475. http://doi.org/10.25287/ohu.iibf/1009183.
• Ayvaz-Güven, E.T., & Uysal, D. (2013). Türkiye’de döviz kurlarındaki değişme ı̇ le enflasyon arasındaki ı̇ lişki (1983- 2012). Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, (9), 141–156
• Bankacılar Dergisi, 115, 50-68.
• Bashir F., Nawaz, S., Yasin, K., Khursheed, U., Khan, J. ve Qureshi, M. J. (2011). Determinants of inflation in Pakistan: an econometric analysis using Johansen Co integration approach, Australian Journal of Business and Management Research, 1(5), 71-82.
• Benk H., Köseoğlu L. (2019). Türkiye’de Döviz Kurundan Enflasyona Geçişkenlik Etkisi:2005-2018 Dönemi Üzerine Bir İnceleme, Uygulamalı Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Dergisi, , Cilt: 1, Sayı: 2, ss.:117-133.,
• Berke B. (2012) Döviz Kuru ve İMKB 100 İlişkisi: Yeni Bir Test, Maliye Dergisi, 163.
• Bölükbaş, M. (2020). Türkiye ekonomisinde enflasyon ve faiz oranı Covid19 salgınından etkilendi mi?
• Bulut, Ş. (2017). Fiyatlar genel düzeyi ile döviz kuru arasındaki eşbütünleşme ve nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 2(1), 1–10.
• Çelik, A. ve Petek, A. (2017). Türkiye’de enflasyon, döviz kuru, ihracat ve ithalat arasındaki ilişkinin ekonometrik analizi (1990-2015). Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 626) 69-87.
• Demirgil, B. (2019). Türkiye’de enflasyonun belirleyicileri üzerine uygulamalı bir çalışma. Journal of International Management Educational and Economics Perspectives, 7(1), 13-21.
• Dexter, A.S. Levi, M.D. and Nault, B.R., (2005). International Trade and the Connection between Excess Demand and Inflation. Review of International Economics, 13(4), pp. 699-708.
• Dıckey, D.A. Ve W.A. Fuller (1981), “Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root”, Econometrica, 49, 1057-72.
• Dinç, M. (2023). Enflasyon, döviz kuru, faiz oranı ve para arzı arasındaki ilişki: Türkiye’den kanıtlar, ODÜSOBİAD, 13(1), 969-994.
• Duman Y. K. ve Sağdıç, A., (2019), Türkiye’de Döviz Kuru ve Enflasyon İlişkisi: Ekonometrik Bir Analiz (2003:1-2017:3), Sakarya İktisat Dergisi, 8(1), 1-16.
• Durgun Kaygısız, A., (2018), Döviz Kuru Dalgalanmalarının Enflasyon Üzerindeki Geçiş Etkisi: Türkiye Örneği, International Review of Economics and Management, 6 (2), 117-137
• Erdemli, M. Ve Çelik H. (2021). Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, Aralık 2021, ss. 53-64
• Gedik, A. (2020). Türkiye de İthalat İhracat ile Enflasyon Arasında Nedensellik Analizi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (19), 323-333.
• Gujarati, D. N. (2004). Applied Econometrics. Singapore (SG): Mc. Graw-Hill International Editions.
• Güneş, S. ve Yıldırım, C. (2017). Kredi genişlemesi ile cari açık arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 43-60.
• Güneş, S., ve Yıldırım, C. (2017). Kredi Genişlemesi ile Cari Açık Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği. Aydın İktisat Fakültesi Dergisi, 2(1), 43-60.
• Hoang, T. T., Thi, V. A., & Minh, H. D. (2020). The impact of exchange rate on inflation and economic growth in Vietnam. Management Science Letters, 10(5), 1051-1060.
• Johansen, S., and Juselius, K. (1990). Maximum Likelihood Estimation and İnference on Cointegration—with Appucations to the Demand for Money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 169-210.
• Jung, W S., and Marshal, P. J. (1985). Exports, growth and causality in developing countries. Journal of Development Economics, 18(1), 1-12
• Kassi, D. F.;, Sun, G.; Ding, N.; Rathnayake, D. N.; Assamoi, G,N. (2019), “Asymmetry in Exchange Rate Pass-through to Consumer Prices: Evidence from Emerging and Developing Asian Countries”, Economic Analysis and Policy, Vol. 62: 357-72. doi: 10.1016/j.eap.2018.09.013.
• Kayım, H. (1985). İstatiksel Ön Tahmin yöntemleri, Ankara: Hacettepe Üniversitesi yayınları, yayın no: 11.
• Kaykusuz, M. (2001). Maliyet Enflasyonu ve Türkiye'de Maliyet Enflasyonunun Nedenleri, http://kaykusuz.tripod.com/id30.html Erişim Tarihi: 05.02.2023
• Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2001). Türkiye Ekonomisi (12. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kopuk, E. Ve Meçik, O. (2022). Türkiyenin dış ticaretinde Türk lirasının değer kaybının etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(4), 551-565.
• Kök, R., İspir, M. S., & Arı, A. A. (2010). Zengin ülkelerden azgelişmiş ülkelere kaynak aktarma mekanizmasının gerekliliği ve evrensel bölüşüm parametresi üzerine bir deneme. Uluslararası Ekonomi Konferansı, Türkiye Ekonomi Kurumu, Kıbrıs.
• Kurtoğlu, S. (2019). Merkez Bankası Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Ve Enflasyona Etkisi: Teorik Ve Ampirik Bir Analiz. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi Gelişme Ve Uluslararası İktisat Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi.
• Mert, M., Bölük, G., & Çağlar, A. E. (2019). Interrelationships among foreign direct investments, renewable energy, and CO 2 emissions for different European country groups: a panel ARDL approach. Environmental Science and Pollution Research, 26, 21495-21510.
• Nelson, C.R. and C.I.Plosser (1992) “Trends and Random Walks in Macroecomomic Time Series: Some Evidence and Implications,” Journal of Monetary Economics, Vol.10.
• Özcan, B., ve Arı, A. (2013). Para talebinin belirleyenleri ve istikrarı üzerine bir uygulama: Türkiye örneği. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 105-120.
• Özcan, B., ve Arı, A. (2013). Para Talebinin Belirleyenleri ve İstikrarı Üzerine Bir Uygulama: Türkiye Örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 20(2), 105-120.
• Pahlavani, M., ve Rahimi, M. (2009). Sources of inflation in Iran: an application of the ARDL approach. International Journal of Applied Econometrics and Quantitative Studies, 6(1), 61-76.
• Park, J. Y. (1992). Canonical cointegrating regressions. Econometrica, 60, 119–143.
• Phillips, P.C. B ve Perron, P. (1988). Testing for a Unit Root in Time Series Regression, Biometrika, 75(2), 335 346.
• Phuc, N. V.; Duc, V.H. (2021), “Macroeconomics Determinants of Exchange Rate Pass-Through: New Evidence from the Asia-Pacific Region”, Emerging Markets Finance and Trade, Vol. 57, No. 1: 5-20. doi: 10.1080/1540496X.2018.1534682.
• Rukhsana Kalim and Mohammad Shahbaz, (2008), "Remittances and Poverty Nexus: Evidence from Pakistan", Oxford Business & Economics Conference Program.
• Sadeghi, S. K., Feshari, M., Marvasti, M. B., & Ghanbari, Z. (2015). Exchange Rate PassThrough and Inflation in Dollarized Economies: Evidence from the Middle Eastern and North African Countries. Iranian Economic Review, 19, 139-147.
• Sandalcılar, A. R., & Yalman, İ. N. (2012). Türkiye’de dış ticaretteki serbestleşmenin işgücü piyasaları üzerindeki etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7 (2), 49-65.
• Sevüktekin ve Nargeleçekenler, (2007). Sevüktekin, M., & Nargeleçekenler, M. (2007). Finansal faktörlerin reel para talebi üzerindeki rolü: Türkiye örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(18), 45-61.
• Seyidoğlu, H. (2013). Uluslararası İktisat Teori ve Politika. İstanbul: Güzem Yayıncılık.
• Stein, J. L. (2015). Monetarist, Keynesian, and New Classical Economics. American Economic Association Monetarist,71(2),139-144.
• T.C. Merkez Bankası (2023). Elektronik Veri Dağıtım sistemi (EVDS), (https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket ) E.T.15.02.2023
• Uğurlu, E. (2009). Durağanlık, Birim Kök Sınamaları- Stationarity, Unit Root Tests, Ekonometri Yöntemleri Kılavuzu, Publisher: Lambert.
• Umut, A. (2022). Gelişmekte Olan Ülkelerde Döviz Kuru Değişimlerinin Enflasyona Etkisi. Maliye ve Finans Yazıları, (117), 9 – 20.
• Uygur, E., “Enflasyonun Aktörleri, Faktörleri ve Anti Enflasyonu Politikalar”, İktisat İşletme ve Finans, 1993, 6-38.
• Yenisu, E. (2019). Türkiye’de enflasyonun makroekonomik belirleyicileri: Toda-yamamoto nedensellik analizi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 7/1, 43-58.