Bektaşîliğin Gelişiminde Hacı Bektaş Velî’nin Öğrencilerinin Yeri

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 1190 - 1198, 15.10.2024

Harun Yıldız

https://doi.org/10.33206/mjss.1452138

Öz

Hacı Bektaş Velî, kuşkusuz içinde bulunduğu çevrede yeni bir öğreti inşa etmeye çalışmış olup onun bu çerçevede bazı yeni fikir ve öğretiler ortaya koyduğunu söylemek mümkündür. Bu durum, içinde bulunduğu ve yaşadığı dönemde onun kurumsallaşmış bir tarikat inşa ettiği anlamına gelmemektedir. Zira Bektaşilik, tasavvufi bir hareket olarak ona nispetle daha sonra oluşmuştur. Bu makalede, Bektaşîliğin oluşum ve tarihsel gelişiminde Hacı Bektaş Velî’nin öğrencilerinin nasıl bir rol oynadıkları ve yine bu hareketin teşekkül sürecinde nasıl bir yere sahip oldukları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda araştırmada, Bektaşî anlayışın hem Anadolu, hem de Anadolu dışındaki Balkanlar ve Mısır gibi bölgelere yayılmasında öğrencilerinin önemli bir yere sahip olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sürecinde önemli ölçüde konuyla ilgili ana kaynaklarda yer alan bilgiler doğrultusunda literatür tarama yöntemi takip edilmiştir. Bu noktada Hacı Bektaş Velî’nin Cemal Seyyid, Hacım Sultan ve Sarı İsmail gibi seçkin öğrencilerinin Anadolu’nun değişik bölgelerinde onun fikirlerini yaydıkları, bu şekilde Bektaşiliğin oluşumuna katkı sağladıkları görülmektedir. Hacı Bektaş Velî’nin öğrencilerinin kurmuş oldukları dergâhlarda hem insanları pek çok yönden eğiterek Anadolu’nun Türk yurdu haline gelmesine ciddi anlamda katkı sağladıkları; hem de birlikte yaşadıkları Türkmenlerin konar-göçerlikten yerleşik topluluklar haline gelerek yerleşik hayata geçmeleri için büyük çaba sarf ettikleri söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Velî, Bektaşîlik, Hacım Sultan, Abdal Musa.

Etik Beyan

“Bektaşîliğin Ortaya Çıkışında Hacı Bektaş Velî’nin Öğrencilerinin Yeri” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma, herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu makale için etik kurul izni zorunluluğu bulunmamaktadır.

The Place of Haji Bektash Veli’s Students in the Development of Bektashism

Öz

Undoubtedly, Haji Bektash Veli tried to build a new teaching in the environment he was in, and it is possible to say that he put forward some new ideas and teachings in this framework. However, this does not mean that he built an institutionalized Sufi order in his name during his lifetime. Because Bektashism, as a Sufi order, was established later about him and gained an institutional identity. In this article, it has tried to reveal what role Haji Bektash Veli's students played in the emergence and historical development of Bektashism and what place they had in the formation process of this movement. In this context, it was determined in the research that his students had an important place in the spread of Bektashi's understanding both in Anatolian geography and outside Anatolia to regions such as the Balkans and Egypt. During the research process, the literature review method was followed in line with the information contained in the main sources on the subject to a large extent. At this point, it seems that Haji Bektash Veli's distinguished students such as Jamal Sayyid, Hajim Sultan, and Sari Ismail spread his ideas in different regions of Anatolia, thus contributing to the formation of Bektashism. We can say that Haji Bektash Veli's students contributed significantly to Anatolia becoming a Turkish homeland by carrying out educating and enlightening people in the dervish lodges they established; It can also be said that they made a great effort to the realization of the Turkomans they lived together in turning from nomads into settled communities and settling into settled life.

Anahtar Kelimeler

Haji Bektash Veli, Bektashism, Hajim Sultan, Abdal Musa

Kaynakça

• Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. (1999). (Haz. A. Güzel). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ahmed Rıf’at Efendi. (1293/1876). Mir’âtu’l-Makâsıd fî Def’ı’l-Mefâsid. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Ahmed Rıfkı. (1325/1909). Bektâşî Sırrı. Dersaâdet: Bekir Efendi Matbaası.
• Aksüt, H. (2009). Aleviler. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Âşıkpaşazâde. (1332/1914). Tevârîh-i Ȃli Osman. (Nşr. Ȃli Beğ). İstanbul: Matbaa-i Ȃmire.
• Birdoğan, N. (1999). Alevi Kaynakları 2. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Dalkıran, S. (2007). Hacı Bektaş Veli’nin Önde Gelen Halifelerinden Hacım Sultan ve Velâyetnamesi. 2. Uluslar arası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni (ss. 383-403). Ankara: Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.
• Derviş Burhan. Menâkıb-ı Hacım Sultan, Millet Kütüphanesi, No: 1341.
• Faroqhi, S. (2003). Anadolu’da Bektaşilik. (Çev. N. Barın). İstanbul: Simurg Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (2006). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1995). Vilâyet-nâme Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1977). Kızıl-baş. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 6, 789-795.
• Gülerer, S. (2014). Hacı Bektaş-ı Velî’nin Halifelerinden Hacım Sultan ve Menâkıbnâmesi. Uşak: Uşak Akademi Kitap Dağıtım.
• Gündoğdu, C. (2007). Hacı Bektâş-ı Velî Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım. Ankara: Aktif Yayıncılık.
• Gündüz, T. (2010), Hacı Bektaş Velî’nin Yol Arkadaşı Kolu Açık Hacım Sultan ve Velayetnâmesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 55: 71-95.
• İbn es-Serrâc, Muhammed b. Ali. (2015). Tuffâhu’l-Ervâh ve Miftâhu’l-İrbâh. (Haz. N. Gürkan, M. N. Bardakçı ve M. S. Sarıkaya). İstanbul: Kitap Yayınları.
• Karakaşzâde Ömer Efendi. (1286). Nûru’l-Hüdâ Limen İhtedâ. Dersaâdet: Tasvîr-i Efkâr Matbaası.
• Kiel, M. (2009). Sarı Saltuk. TDV İslâm Ansiklopedisi, 36: 147-150.
• Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten, 7 (25): 379-522.
• Köprülü, M. F. (1973). Abdal Musa. Türk Kültürü, 11 (124): 198-207.
• Köprülü, M. F. (1979). Bektaş. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 2: 461-464.
• Köprülü, O. F. (1988). Abdal Mûsâ. TDV İslâm Ansiklopedisi, 1: 64-65.
• Noyan, B. (1998). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2002). Sarı Saltık Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşîlik. TDV İslâm Ansiklopedisi, 5: 373-379.
• Ocak, A. Y. (1996). Hacım Sultan. TDV İslâm Ansiklopedisi, 14: 505-506.
• Özmen, İ. (2009). Hacım Sultan Velayetnamesi ve Ocakları. Ankara: Dumat Ofset.
• Öztürk, Y. N. (1997). Tarihi Boyunca Bektaşîlik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Uçar, R. (2010). Pir-i Sani: Abdal Mûsa. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. (Ed. H. İ. Bulut). (ss. 273-287). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Uşakî, Ali b. Hacı Mustafa. (2009). Hacım Sultan Velâyetnâmesi ve Ocakları. (Der. Derviş Burhan, Haz. İ. Özmen). Ankara: Dumat Ofset.
• Yaman, A. (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips Kitap.
• Yaman, A. (2001). Anadolu Aleviliği’nde Ocak Sistemi ve Dedelik Kurumu. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri. (ss. 849-881). Ankara.