Dolichenus Cult: Examples from Yozgat Museum

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 371 - 381, 15.01.2025

Ahmet Cuneydi Has

https://doi.org/10.33206/mjss.1559871

Öz

The view that birds, which played an undeniable role in human history, had their artistic origins in Syria and Anatolia is widely accepted. In Anatolia, among these figures, the eagle frequently appears and represents celestial power, being associated with victory. This study focuses on the definition, origin, spread, and depictions of the Dolichenus cult, which is among the numerous cults of Jupiter (Zeus) and is characterized by its principal attribute, the eagle. Unlike other depictions of Jupiter on a bull or goat, the Dolichenus cult portrays him with an eagle gripping these animals in its talons. This aspect is explored in greater detail with two artifacts from the Yozgat Museum, which provide a broader perspective on the subject. Additionally, the study addresses the question of why societies practicing the Dolichenus cult felt the need for such a belief system.

Anahtar Kelimeler

Cult, Dolichenus, Jupiter, Eagle

Dolichenus Kültü: Yozgat Müzesi Örnekleri

Öz

İnsanoğlunun geçmişinde yadsınamaz bir rolü olan kuşların sanatsal anlamda çıkış noktalarının Suriye ve Anadolu olduğu görüşü ağır basmaktadır. Anadolu’da bu tipler içerisinde sıklıkla karşılaşılan kartal figürü, göksel kudreti temsil etmekte ve zaferle ilişkilendirilmektedir. Bu araştırmada ise en önemli atribüsü kartal olan baş tanrı Jüpiter’in (Zeus) sayısız kültleri arasında yer alan ve farklı tiplerle betimlenen Dolichenus kültünün tanımı, doğuşu, yayılımı ve tasvirlerine değinilmiştir. Anadolu’dan doğan ve Roma İmparatorluğu’nun geniş bir kesiminde hayat bulan ve çok farklı şekillerde betimlenen Doliche Kült tanrısı Jüpiter’i, boğa ya da keçi figürleri üzerinde değil bunları pençeleri altına alan kartal ile temsil edildiğini görüyoruz. Bahsettiğimiz tipte örneklerini gördüğümüz Yozgat Müzesi’nde bulunan iki eserle de konu daha geniş bir yelpazede aktarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca akıllarda kalan: “Dolichenus kültünü yaşayan toplumların neden böyle bir inanışa ihtiyaç duyduğu” sorusu da cevaplanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kült, Dolichenus, Jüpiter, Kartal

Etik Beyan

“Dolichenus Kültü: Yozgat Müzesi Örnekleri” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Teşekkür

Bu araştırmada değindiğim Yozgat Müzesi’ndeki eserlerin çalışma iznini veren, yazınsal ve fotoğrafik bilgilerini bizimle paylaşan Müze Müdürlüğü’ne ve özellikle Arkeolog Necip Becene’ye teşekkür ederim.

Kaynakça

• Beard, M., John, N., & Simon, P. (1998). Religions of Rome. Cambridge: Cambridge University Press.
• Blömer, M., & Engelbert W. (2005). Iuppiter Dolichenus - Der Gott auf dem Stier. Ein orientalischer Kult und seine Ursprünge. Antike Welt, 36 (4): 79-85.
• Blömer, M., & Winter, E. (2012). Jüpiter Dolichenus. Lokalkult und Reichsreligion im Vergleich, Orientalische Religionen in der Antike 8, Tübingen.
• Blömer M. & Crowther C. 2014, Eagles on Stags. An Underground Sanctuary in Perrhe, Commagene. Ed. E. Winter, Kult und Herrschaft am Euphrat, Dolichener und Kommagenische Forschungen VI, Asia Minor Studien, 73, 343-371.
• Blömer, M., Çobanoğlu, D., & Engelbert W. (2015). “Doliche 2014”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. (ss. 41-58). Erzurum.
• Blömer, M. (2017). The Cult of Jupiter Dolichenus in the East. Nagel, S., & Quack. J. F., & Withsch, C. (Eds.), Entangled Worlds: Religious Confluences between East and West in the Roman Empire The Cults of Isis, Mithras, and Jupiter Dolichenus, (96-112). Tübingen: Mohr Siebeck.
• Blömer, M. & Çobanoğlu, D. (2021). Doliche Yamaç Kilisesi ve Diğer Dini Yapıları, Anadolu, 47, 43-75.
• Blömer, M., Çobanoğlu, D., & Engelbert W. (2021). “Doliche 2021 Yılı Çalışmaları”, 42. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. (ss. 521-536). Denizli.
• Bolla, M. (1997). Bronzi figurati romani nelle Civiche Raccolte Archeologiche di Milano. Milano: Civico Museo Archeologico e del Civico Gabinetto Numismatico.
• Bolla, M. (2010). Bronzi figurati dal territorio reggiano nel Museo Chierici di Reggio Emilia, in Pagine di Archeologia-Studi e materiali. 4, 1-93.
• Canlı, H. (2019). Isauria’daki Philadelphia (Gökçeseki) Metal Buluntuları, (Doktora Tezi). Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Cellini, G. A. (1997). Les Sources Littéraires sur Iuppiter Dolichenus et Iuppiter Heliopolitanus. Belelli, G. M., & Bianchi, U. (Eds.), In Orientalia Sacra Urbis Romae: Dolichena et Heliopolitana, Recueil d'études archéologiques et historicoreligieuses sur les cultes cosmopolites d'origine commagénienne et syrienne, (19-25). Rome: L'Erma di Bretschneider.
• Collar, A. (2011). Military Networks and the Cult of Jupiter Dolichenus, Asia Minor Studien, 64, 217-246.
• Collar, A. (2013). Religious Networks in the Roman Empire. The Spread of New Ideas. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çelikbaş, E. (2020). Tokat Müzesi Bronz Eserleri. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Demircioglu, H. (1939). Der Gott auf dem Stier. Geschichte eines Religiösen Bildtypus. Berlin: Junker und Dünnhaupt Verlag.
• Deszpa, M. L. (2017). Jüpiter Optimus Maximus Dolihenus and the Re-Imagination of the Empire: Religious Dynamics, Social Integration, and Imperial Narrtives, Nagel, S., & Quack. J. F., & Withsch, C. (Eds.), Entangled Worlds: Religious Confluences between East and West in the Roman Empire The Cults of Isis, Mithras, and Jupiter Dolichenus, (113-181). Tübingen: Mohr Siebeck.
• Doğan, A. (2021). Perrhe: A City in Commagene in the Light of Ancient Sources, Cedrus, 9, 377-388.
• Eger, A. (2012). The Spaces between the Teeth: A Gazetteer of Towns on the Islamic-Byzantine Frontier, İstanbul: Ege Yayınları.
• Erdil-Kocaman, S. ve Birgül Ö. (2011). From Teshub to Jupiter Dolichenus - The Iconographical Development of the Storm God in Southeastern Turkey and Norther Syria, In Intercultural Contacts in the Ancient Mediterranean, International Conference at the Netherlands-Flemish Institute in Cairo, (Eds.), Duistermaat, K., & Regulski, I. (511-520). Cairo: Uitgeverij Peeters.
• Fırat, M. (2015). Isparta Müzesi’nden Bir Grup Bronz Heykelcik, Arkeoloji Dergisi, 20, 181-194.
• Vitas, G. N. (2021). Ex Asia et Syria Oriental Religions in the Roman Central Balkans, Oxford: Archaeopress Roman Archaeology.
• Green, A. R. W. (2003). The Storm God in the Ancient Near East. Biblical and Judaic Studies from the University of California, San Diego: Eisenbrauns, Penn State University Press.
• Hellenkemper, H. G. (1978). Kirchen und Klöster in der nördlichen Euphratesia. Şahin, S., Schwertheim E., Wagner, J. (Eds.), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens. Festschrift für Friedrich Karl Dörner zum 65. Geburtstag am 28. Februar 1976 I, (pp. 389-414). Leiden.
• Hörig, M. (1984). Jupiter Dolichenus, Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, 17/4, 2136-2179.
• Hörig, M. & Schwerteim, E. (1987). Corpus Cultus Iovis Dolicheni. Leiden: E.J.Brill.
• Joachim, P. (2010). Der Kult des Jupiter Dolichenus-Ausbreitung, Selbstverständnis, Niedergang-Auf der Basis statistischer Erhebungen und mit einem ergänzenden Corpus, Alte Geschichte, (Doctoral Thesis). Westfälischen Wilhelms-Universität, Münster.
• Jobst, H. (1992). Jupiter Dolichenus. Jobst, W. (Eds.), In Carnuntum: das Erbe Roms an der Donau; Katalog der Ausstellung des Archäologischen Museums Carnuntinum in Bad Deutsch-Altenburg (pp. 21-27). Wien: Amt der Niederösterreichischen Landesregierung.
• Jovicic, M. ( 2010). Cult of Jüpiter Dolichenus along the Serbian Part of the Limes in Moesia Superior and Pannonia İnferior, Sanader, M. (Eds.), Prodeedings of the XVII Roman Military Equipment Conference Weapons and Military Equipment in a Funerary Context, (pp. 537-548). Zagreb.
• Kandler, M. (2011). Das Heiligtum des Iuppiter Optimus Maximus Dolichenus in Carnuntum. St. Pölten: Amt der Niederösterreichischen Landesregierung.
• Kaufmann-Heinimann, A. (1998). Götter und Lararien aus Augusta Raurica: Herstellung, Fundzusammenhänge und sakrale Funktion figürlicher Bronzen in einer römischen Stadt, Forschungen in Augst Band 26, Augst: Römermuseum.
• Kızgut, İ. (2004). Türkiye’nin Seçilmiş Bazı Müzelerinden Hellenistik ve Roma Dönemi Bronz Heykelcikleri, (Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Akdeniz Üniversitesi.
• Kusseven, P. (2007). The Cult of Iupiter Dolichenus: Origins and Iconography, (Master Thesis). Bilkent University, Archaeology and Art History, Ankara: Turkey.
• Laflı, E. (2015/2016). Roman Bronze Figurines in the Museum of Ödemiş. Mediterranean Archaeology, 28/29, 117-124.
• Maaskant-Kleibrink, M. (1986).The Engraved Gems: Roman and Non-Roman, Nijmegen: Ministry of Welfare Health, and Cultural Affairs.
• Pingitzer, P. (2003). Verzinnung auf antiken römischen Bronzen. Die Jupiter-Dolichenus Dreieckstafel von Traismauer, Institut für Konservierungswissenschaften und Restaurierung-Technologie, Wien: Universität für angewandte Kunst.
• Ridder, A. D. (1913). Les Bronzes Antiques-Musée du Louvre. Paris: E-Leroux.
• Schachner, A. (2008). Babylonier und Achamiden auf dem Dülük Baba Tepesi: Kulturelle Vielfalt der spaten Eisenzeit im Spiegel der vor-hellenistischen Funde, Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, Asia Minor Studien, 60, 69-96.
• Schwertheim, E. (1981). Iupiter Dolichenus Seine Denkmäler und Seine Verehrung. In Die Orientalischen Religionen im Römerreich, Wien: Leiden, E.J. Brill. angewandte Kunst.
• Sorrenti, S. (1996). Les représentations figurées de Jupiter Dolichénien à Rome, (Eds.), Bellelli, G. M., & Bianchi, U., Orientalia Sacra Urbis Romae, Dolichena et Heliopolitana, (pp. 367–453). Roma.
• Speidel, M. P. (1980). Jupiter Dolichenus: Der Himmelsgott auf dem Stier, Kleine Schriften zur Kenntnis der römischen Besetzungsgeschichte Südwestdeutschlands, Nr. 24. Stuttgart: Gentner Verlag.
• Stupperich, R. (1989). Antiken der Sammlung W.W. XI: Römische Bronzen. Boreas, 12, 231-248.
• Temur, A. (2023). Zela’dan Bir Grup Roma Dönemi Figürin, TÜBA-KED, 32, 253-276.
• Toth, I. (1973). Destruction of the Sancturaries of Iuppiter Dolichenus at the Rhine and in the Danube Region, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum, 25, 235-238.
• Toynbee, J. M. C. (1971). Death and Burial in the Roman World, New York: Cornell University Press.
• Turcan, R. (1996). The Cults of the Roman Empire. Oxford: Blackwell.
• Winter, E. (2008). Doliche, Das Heiligtum des Iupiter Dolichenus und die Grabung auf dem Dülük Baba Tepesi. Winter, E, (Eds.), In Patris Pantrophos Commagene: Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, (pp. 53-67). Bonn: Rudolf Habelt GmbH.
• Winter, E. (2011). Von Kummuh nach Telouch. Archäologische und historische Untersuchungen in Kommagene, Asia Minor Studien, 64, 1-442.
• Winter, E. (2011). Der Kult des Iupiter Dolichenus und seine Ursprünge. Das Heiligtum auf dem Dülük Baba Tepesi bei Doliche, Asia Minor Studien, 64, 1-18.
• Winter, E. (2014). Kult und Herrschaft am Euphrat, Dolichener und Kommagenische Forschungen VI, AMS Bd. 73, Bonn: Habelt-Verlag.
• Winter, E. (2017). Vom eisenzeitlichen Heiligtum zum christlichen Kloster: neue Forschungen auf dem Dülük Baba Tepesi, Asia Minor Studien, 84. Bonn: Habelt Verlag.
• Wittkower, S. (1939). Eagle and Serpent. A Study in the Migration of Symbols, Journal of the Warburg Institute, 2, 4, 293-325.
• Wolfgang, C. (1995). Karlheinz Dietz, Thomas Fischer, and Hans-Jörg Kellner, (Eds.), Die Römer in Bayern. Stuttgart: Konrad Theiss Verlag.
• Zappata, E. (1997). Les divinités dolichéniennes et les sources épigraphiques latines, in: Bellel-li/Bianchi, 87–255.