Türk Basını Bağlamında Gazete ve Dil İlişkisi

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1084 - 1100, 10.07.2025

Fırat Yolcu

https://doi.org/10.33206/mjss.1614063

Öz

İlk dönemlerinde diğer bilim dallarının kuramsal alt yapısından beslenerek gelişen iletişim çalışmaları psikoloji, antropoloji, sosyoloji, siyaset biliminin yanında dilbilimden de faydalanmıştır. Doğası gereği disiplinler arası bir alana karşılık gelen iletişim çalışmalarında, kitle iletişim araçları işlevini yerine getirirken dilin imkânlarından faydalanmakta aynı zamanda dili de kendine özgü bir kullanımla yeniden biçimlendirmektedir. Dilbilimin temel inceleme alanı olan dil konusu, kitle iletişim araçlarındaki kullanımı yönüyle iletişim bilimleri için de önemli bir çalışma alanıdır. Alan yazın incelendiğinde basın dili kavramı ile Türk basın dilinin tarihsel gelişiminin bütün yönleriyle açık bir şekilde tartışılmadığı görülmektedir. Bu çalışma, yazılı basın metinlerinin sahip olduğu dil özelliklerini kuramsal ve tarihsel bir bakış açısıyla Türk yazılı basını bağlamında betimlemeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle betimsel analiz ile doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada yazılı basında yer alan haber yazıları ve diğer metin türlerinin dil özellikleri ile Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet'e uzanan süreçte bu dilin dönemsel değişimleri üzerinde durularak basın dili üzerine kavramsal bir tartışma yapılmaktadır. Türk nesrinin ortaya çıkması Tanzimat’la başlayan gazetecilik faaliyetleriyle şekillenmiş, özellikle Şinasi bu dönemde basın dilinin gelişimine önemli katkılar sunmuştur. Türk basın dili Cumhuriyet dönemiyle birlikte önemli bir gelişme göstermiş ve bu özgün gelişim 1970’lere kadar devam etmiştir. 1970’lerden sonra dil ve anlatım özellikleri dilbilimsel ve edebi olarak önceki dönemlerdeki ilerlemenin gerisinde kalmıştır. 2000’li yıllarla birlikte internet ve dijitalleşmenin etkisiyle yeni medya araçlarının yaygınlaşması, zaman ve mekâna bağlı olarak toplumsal etkileşim pratiklerinin değişmesi gibi nedenler basın dilinde de yeni etkileşim, anlatım ve biçim özelliklerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gazete , dil , basın dili ve değişimler

Etik Beyan

“Türk Basını Bağlamında Gazete ve Dil İlişkisi” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Çalışma etik kurul izni gerektirmeyen bir çalışmadır.

The Relationship Between Newspapers and Language in The Context of Turkish Press

Öz

Communication studies, which developed in its early stages by drawing on the theoretical foundations of other scientific fields, has benefited not only from psychology, anthropology, sociology, and political science but also from linguistics. In communication studies, which by nature correspond to an interdisciplinary field, mass media benefit from the possibilities of language while performing their functions and at the same time reshape the language with a unique use. Language, which is the main field of study in linguistics, is also an important field of study for communication sciences due to its use in mass media. When the literature is examined, it is seen that the concept of press language and the historical development of the Turkish press language have not been discussed clearly in all its aspects. This study aims to describe the language features of print media texts from a theoretical and historical perspective in the context of Turkish print media. For this reason, descriptive analysis and document review method were used. In this research, a conceptual discussion is made on the language of the press by focusing on the language features of news articles and other text types in the written press and the periodic changes of this language from the Ottoman Empire to the Republic. The emergence of Turkish prose was shaped by the journalistic activities that began with the Tanzimat, and Şinasi in particular made significant contributions to the development of the press language during this period. The Turkish press language showed significant development with the Republican era, and this unique development continued until the 1970s. After the 1970s, the language and expression features lagged behind the progress in previous periods in terms of linguistics and literature. The proliferation of new media tools due to the influence of the internet and digitalization in the 2000s and the change in social interaction practices depending on time and space have led to the emergence of new interaction, expression and form features in the press language.

Anahtar Kelimeler

Newspaper , language , press language and changes

Etik Beyan

During the writing process of the study “Assessing the Influence of Energy Efficiency Guide Label on Consumers' Purchasing Decisions for Household Refrigerating Appliances” scientific rules, ethical and citation rules were followed. No falsification was made on the collected data and this study was not sent to any other academic publication medium for evaluation. Ethics Committee Permission is not required

Kaynakça

• Abalıoğlu, Y. N. (1934, 01 01). Cumhuriyet egazete. Cumhuriyet Gazetesi: https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1934-01-01/0 adresinden alındı
• Ahmet Mithat, E. (1872, Mayıs 31). Bir Varakacık. Basiret.
• Aksan, D. (1998). Her yönüyle dil–ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Alpay, A., Belge, M., & Tavlı, B. (2019, Aralık). İnternet ve sosyal medya Türkçe’yi nasıl etkiliyor? (İ. Omay, Röportaj Yapan) Eylül 10, 2024 tarihinde https://www.habervesaire.com/internet-ve-sosyal-medya- turkceyi-nasil-etkiliyor/ adresinden alındı.
• Argunşah, M. (2012). Ahmet Mithat Efendi'nin Türkçenin sadeleşmesiyle ilgili görüşleri. Electronic Turkish Studies, 1-12 7(4).
• Aslan, E. (2019). Twitter'da dil kullanımları üzerine bir inceleme. The Journal of Academic Social Science, 52(52), 148-160.
• Bell, A. (1991). The language of news media . Oxford: Blackwell.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma. (A. Kuyaş, Dü.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Büyükbingöl, A. (2021). İnternet ortamında serbest gazetecilik -yeni fırsatlar, etik sorunlar, alternatif durumlar-. İstanbul: Urzeni Yayınevi.
• Bülbül, R. (2001). Haberin anatomisi ve temel yaklaşımlar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Can, A. (2003). Basın dili. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(5), 32-39.
• Çomak, N. A. (2004). Kitle iletişim araçlarında dil kullanımı . Selçuk İletişim, 3(2), 41-49.
• Gaillard, P. (1991). Gazetecilik. (M. S. Şakiroğlu, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Girgin, A. (2001). Türk basın tarihinde yerel gazetecilik. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Girgin, A. (2004a). Röportaj-mülakat-söyleşi (Bölüm I). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(19), 39- 53.
• Girgin, A. (2004b). Röportaj-mülakat-söyleşi (Bölüm II). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(20), 23-28.
• Güllüdağ, N. (2012). Yazılı ve görsel basında dil estetiği. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 49-58.
• Gülmez, M. (2013). 2. Abdülhamid dönemi (1876‐1908) basınının dili. Konya: Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güz, N. (1988). Harf inkılâbı ve basına etkileri. GÜ Basın-Yayın Yüksekokulu Dergisi(10), 89-117.
• Güz, N. (1989). Atatürk ve basın. Atatürk'ün 50. Ölüm Yıldönümü Anma Konferansları (s. 61-78). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Güz, N. (2005). Haberde yönlendirme ve kamuoyu araştırmaları. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Haacke, W. (1962). Die sprache der massenmedien. Publizistik, 15-22.
• Kahya, H. (2008). Cumhuriyet dönemi gazete haber dili üzerinde istatistiksel bir araştırma (Cumhuriyet Gazetesi örneği). Journal of International Social Research, 1(4).
• Kayacan, E. S. (2023). Takvîm-i Vekâyî Gazetesi’nin haber dili. Takvim-i Vekayi, 11(2), 196-265.
• Kocabaşoğlu, U. (1981). 1919-1938 Dönemi basınına toplu bir bakış. Ankara: AÜ SBF Basın–Yayın Yüksek Okulu Yıllığı, 95-127.
• Koloğlu, O. (1992). Osmanlı'dan günümüze Türkiye'de basın. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Levend, A. S. (2010). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri (4 b.). Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Logan, R. K. (2008). The medium is the message is the content: Meaning, media, communication and information in biosemiosis and human symbolic communication. Explorations in Media Ecology, 7 (3) 213- 224.
• Lüger, H. H. (1995). Pressesprache, Tübingen: Niemeyer.
• Okyar, F. (1980). Üç devirde bir adam, (Haz. Cemal Kutay). İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Özarslan, E. (1987). Yenileşme, batılılaşma, çağdaşlaşma, modernleşme, tekâmül, terakki hareketleri içinde (1800- 1875) gazetenin rolü . Kubbealtı Akademi Mecmuası, 4, 50-54.
• Özarslan, E. (2013). Basın dili üzerine bazı dikkatler. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 37, 251-267.
• Özçetin, B. (2018). Kitle iletişim kuramları: Kavramlar, okullar, modeller. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özerkan, Ş. (2002). Medya, dil ve ideoloji. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 1(12), 63-76.
• Özsoy, S. (1996). Kitle iletişim araçları, dil ve anadili öğretimi üçlemi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 7, 216-229.
• Öztuna, Y. (1983). Büyük Türkiye tarihi-başlangıcından zamanımıza kadar (Cilt XI). İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Sağlamöz, G. (2008). Basın dili. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Kırkıncı Yıl Kitaplığı.
• Sarıkaya, B. F. (2023). Sosyal medyada dil kullanımı: Emojiler sayesinde hızlı iletişime geçiş. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 6(5): 663-677.
• Saussure, d. F. (2001). Genel dilbilim dersleri. (B. Vardar, Çev.) İstanbul: Multilingual.
• Tanpınar, A. H. (1988). 19 uncu asır Türk edebiyatı tarihi (7 b.). İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tansel, F. A. (1960). Şinasi: Makaleler külliyatı 4. Ankara: Dün-Bugün Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu. (2023). Türk Dil Kurumu Sözlükleri: Güncel Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokgöz, O. (1981). Temel gazetecilik. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’dan holdinglere Türk basın tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tütengil, C. O. (1980). 1927 yılında Türkiye. Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı Semineri Bildiriler ve Tartışmalar (s. 55-90). Ankara: TTK Basımevi.
• Yağbasan, M., & Demir, Ü. (2007). Basın dili ve gazete manşetlerinin dilbilimsel analizi. Humanities Sciences, 3(1), 114-127.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Güncellenmiş 12. b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, C. (2012). Yazılı basında kullanılan metin türleri ve konu dağılımları. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 19-53.
• Yılmaz, D. (1992). Türkiye'de gazetecilik dilinin doğuşu. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(1-2), 171- 176.
• Yolcu, F. (2024). Youtube Gazeteciliği: Türkiye’deki ilk örnekler üzerinden kavramsal ve karşılaştırmalı değerlendirme. 6. Uluslararası Anadolu Bilimsel Araştırmalar Kongresi (s. 778-784). Konya: IKSAD Publications.
• Yurdigül, Y., & Zinderen, İ. E. (2012). Yeni medyada haber dili (Ayşe Paşali olayı üzerinden geleneksel medya ve internet haberciliği karşılaştırması). Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 2(3), 81-91.