İLKOKULLARDA GÖREV YAPAN ÖĞRETMENLERE GÖRE PSİKOLOJİK ŞİDDET (MOBBİNG) OLARAK ALGILANAN YÖNETİCİ DAVRANIŞLARI VE BUNLARLA BAŞA ÇIKMA YÖNTEMLERİ (KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 9, 135 - 158, 30.06.2022

Buket Güney Tarhan Tuba Yavaş

Öz

Bu araştırma Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Millî Eğitim Bakanlığına bağlı devlet ilkokullarında görev yapan ilkokul öğretmenlerinin okulda yaşadıkları psikolojik şiddete (mobbing) ilişkin algılarını ve bu mobbingle başa çıkmada kullandıkları yöntemleri belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Aynı zamanda araştırmada, öğretmenlerin demografik özelliklerinin psikolojik şiddeti açıklamada bir neden/faktör olup olmadığı incelendiği için nedensel karşılaştıma modeli de kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini 2018-2019 Eğitim-Öğretim yılında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Millî Eğitim Bakanlığına bağlı devlet ilkokullarında görev yapmakta olan toplam 1566 öğretmen oluşturmaktadır. Örneklem ise tabakalı örnekleme yöntemine göre tespit edilmiş olan 309 öğretmenden oluşmaktadır. Veri toplamada Toker Gökçe (2006) tarafından geliştirilmiş olan “İşyerinde Yıldırma Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; öğretmenler tarafından mobbing olarak algılanan yönetici davranışları düşük düzeydedir. Öğretmenler tarafından en fazla mobbing olarak algılanan yönetici davranışı sözünün kesilmesi davranışı olurken, en az mobbing olarak algılanan yönetici davranışı ise herhangi bir yerine fiziksel yönden zarar verilmesidir. Öğretmenlerin demografik özellikleri ile mobbing olarak algıladıkları yönetici davranışları arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Mobbingle başa çıkmada öğretmenlerin en çok yetenekli olduğu alanlarda kendisini geliştirmeye (etkinlikler, çeşitli kurslar gibi) çalışma yöntemine, en az ise mesleği bırakma yöntemine başvurdukları görülmüştür. Öğretmenlerin demografik özellikleri ile mobbingle başa çıkmada kullanılan yöntemler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Mobbing, okulda mobbing, İlkokul Öğretmeni, Okul Yöneticisi., Mobbing, okulda mobbing, İlkokul Öğretmeni, Okul Yöneticisi.

AN INVESTIGATION OF SCHOOL ADMINISTRATORS’ BEHAVIORS PERCEIVED AS PSYCHOLOGICAL VIOLENCE (MOBBING) BY PRIMARY SCHOOL TEACHERS AND METHODS THEY EMPLOY IN COPING WITH THEM (SAMPLE OF THE TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN CYPRUS)

Öz

This research aims to investigate the perceptions of primary school teachers working in public primary schools affiliated to the Ministry of National Education and Culture of the Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC) regarding the psychological violence (mobbing) they experience at schoosl and the methods they employ in coping with this mobbing. Survey model, one of the quantitative research methods, was used in the research. At the same time, the causal comparison model was also used in the research since it was examined whether the demographic characteristics of the teachers were a reason/factor in explaining the psychological violence. The s population of the study consists of a total of 1566 teachers working in public primary schools affiliated to the Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC) Ministry of National Education and Culture in the 2018-2019 academic year. The sample consists of 309 teachers who were selected by means of the stratified sampling method. In data collection, the “Mobbing at Work Scale” developed by Toker Gökçe (2006) was used. According to the findings of the research; Behaviors of the administrators behaviors perceived as mobbing by teachers are at a low level. While the behavior of the administrator, which is perceived as mobbing at the highest level by the teachers, is the interruption of speech of teachers by the adminisrators; the behavior of the administrator, which is perceived as mobbing at the lowest level, is physical harm given to body. No statistically significant differences were found between the demographic characteristics of the teachers and the administrator behaviors they perceived as mobbing. It has been observed that in coping with mobbing, teachers use the method of working to improve themselves (such as social activities, various courses) in the areas where they are talented, the most; and the method of leaving the profession the least. No significant differences were found between the demographic characteristics of teachers and the methods used to cope with mobbing.

Anahtar Kelimeler

Mobbing, Mobbing at School, Primary School Teachers, School Administrators

Kaynakça

• Akbaşlı, S., Diş, O. ve Durnalı, M. (2020). İlkokul öğretmenlerinin karşılaştıkları yıldırma davranışları ile motivasyon düzeyleri arasındaki ilişki. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (49), 564-581.
• Akgün, S. (2019). Sınıf öğretmenlerinin mobbinge uğrama düzeyleri ve okul yöneticilerinin görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Akpunar, E. N. (2016). Öğretmenlerin mobbing algısının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(56), 295-308.
• Alğan, M. (2017). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin yıldırma (mobbing) eylemlerine ilişkin algılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi (Erzurum İli örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tez, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Alkan, E., Yıldız, S. M. ve Bakır, M. (2011). Mobbingin beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin tükenmişliği üzerine etkisi. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(3), 270-280.
• Arıtman, Ü. (2019). KKTC’deki ilkokul müdürlerinin yıkıcı liderlik davranışları ve bu davranışların sonuçları hakkındaki görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü, KKTC/Gazimağusa.
• Atalan, B. D. (2017). Öğretim elemanlarının mobbinge maruz kalma düzeylerinin iş doyumuyla ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Atar, B. (2017). Sınıf öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları ile psikolojik şiddet algıları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Bayraktar, D. (2016). İlkokul öğretmenlerinin duygusal taciz yaşama düzeyi ile örgütsel sinizm arasindaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bazancir, S. (2013). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin psikolojik yıldırmaya ilişkin algıları (Diyarbakır ili örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Bıçakçı, C. (2017). Psikolojik şiddet: İstanbul’da özel bir öğretim kurumu çalışanları üzerine yapılan araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Boztepe, M. (2016). Öğretmenlerin Psikolojik Şiddet (Mobbing) Algıları İstanbul İli Anadolu Yakasında Bulunan Resmi İmam Hatip Liselerinde Bir Tarama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bravo-Sanzana, M., Bangdiwala, S. I., & Miranda, R. (2022). School violence negative effect on student academic performance: a multilevel analysis. International Journal of İnjury Control And Safety Promotion, 29(1), 29-41.
• Bulut, Y. (2010). Okul yöneticilerinin öğretmen algılarına göre şiddet eğilimleri Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Carneo, M. A., Martinez, B., & Sanchez, M. R. (2010). Mobbing and its determinants: The case of Spain. Applied Economics, 2 (42), 3777–3787.
• Celep, C., ve Konaklı, T. (2013). Öğretim elemanlarının yıldırma yaşantıları: Nedenleri, sonuçları ve çözüm önerileri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 175-199.
• Cemaloğlu, N. (2007). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma arasındaki ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 77-87.
• Cemaloğlu, N ve Ertürk, A. (2007). Öğretmenlerin maruz kaldıkları yıldırma eylemlerinin cinsiyet yönünden incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 345-362.
• Cemaloğlu, N. ve Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim okulu yöneticilerinin etik liderlik davranışları ile öğretmenlerin algıladıkları örgütsel güven ve yıldırma arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 37(165).
• Cochran, W.G. (1977) Sampling techniques (3rd Edition). New York: John Wiley & Sons.
• Cohen, J. (2021). School safety and violence: Research and clinical understandings, trends, and improvement strategies. International Journal of Applied Psychoanalytic Studies, 18(3), 252-263.
• Çelebi, N. ve Taşçı, G. (2014). Öğretmenlerin maruz kaldığı mobbing (yıldırma). Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, (9), 43-65.
• Çivilidağ, A. (2007). Okul psikolojik danışmanlarının psikolojik taciz ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 129-144.
• Çomak, E. ve Tunç, B. (2012). İlköğretim öğretmenlerinin ilköğretim okullarında yaşadıkları yıldırma durumları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(3), 197-208.
• Dinçkal, E. ve Başar, M. A. (2019). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin maruz kaldıkları veli kaynaklı yıldırma davranışları. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 297-316.
• Durusu, H., ve Cemaloğlu, N. (2019). Öğretmenlerin yıldırma yaşama, işyeri arkadaşlık algısı ve örgütsel bağlılık düzeyleri arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 17(1).
• Ekinci, N. (2019). Ortaokul matematik öğretmenlerinin mobbinge maruz kalmaları ile mesleki tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elâzığ.
• Elkıran, M. E. ve Çoruk, A. (2017). Akademisyenlerin algıladıkları yıldırma (mobbing) davranışları ile yöneticilerin liderlik davranışları arasındaki ilişki. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, (22), 86-100.
• Fahie, D. & Devine, D. (2014). The impact of workplace bullying on primary school teachers and principals. Scandinavian Journal of Educational Research, 58(2), 235-252.
• Hoel, H. & Cooper, C. (2000). Destructive conflict and bullying at work. Manchester School of Management University of Manchester Institute Science and Technology, UMIST.
• Gezer, H. S. (2015). Öğretmenlere göre mobbing olarak algılanan yönetici davranışları ve bunlarla başa çıkma yolları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı (2017). İlköğretim Dairesi Müdürlüğüne bağlı okullarda görev yapan personel ve öğretmen sayıları. 26.11.2017 tarihinde İlköğretim Dairesi Müdürlüğü istatistiklerinden edinilmiştir.
• Kayabaşı, O. E. (2019). Psikolojik danışmanlarının algıladıkları mobbing düzeylerinde yordayıcı değişkenler olarak duygusal zekâ ve mesleki benlik saygısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Kayış, E. (2019). Öğretmenlerin örgütsel muhalefet davranışları ile mobbing arasındaki ilişki ve bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, İ. (2012). KKTC devlet okullarında görev yapan rehber ve psikolojik danışmanların okul yönetiminde psikolojik yıldırma algısına yönelik durum çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, KKTC/Lefkoşa.
• Kış, A. (2016). Öğretmenlerin okulda karşılaştıkları yıldırmaya (mobbing) ilişkin medeni durumun etkisi: bir meta analiz. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 463-478.
• Koçak, B. (2018). Öğretmenlerin yıldırma (mobbing) ile ilgili görüşleri ve baş etme yöntemleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Konan, N., ve Umur Erkuş, Z. (2019). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin mobbinge uğrama nedenleri ve başa çıkma yöntemleri. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (19).
• Kurt, S. ve Kurt, İ. (2015). Mobbing (psikolojik taciz) konusunda ilköğretim sınıf öğretmenlerinin görüşleri ve önerileri. Elektronik Türk Çalışmaları, 10(15), 615-632.
• Leymann, H. (1996). The content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology, 2(5), 165-184.
• López, D. P., López-Nicolás, R., López-López, R., Puente-López, E., & Ruiz-Hernández, J. A. (2022). Association between attitudes toward violence and violent behavior in the school context: A systematic review and correlational meta-analysis. International journal of clinical and health psychology, 22(1), 100278.
• Mamaç, M. (2019). Sınıf öğretmenlerinin mobbinge maruz kalma düzeyleriyle örgütsel adanmışlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Mayer, M. J., Nickerson, A. B., & Jimerson, S. R. (2021). Preventing school violence and promoting school safety: contemporary scholarship advancing science, practice, and policy. School psychology review, 50(2-3), 131-142.
• Nambo, J. (2019). Learning from violence: Middle-school principals facing school violence prevention programs. Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala-Journal for Multidimensional Education, 11(3), 163-179.
• Orçin, S. (2007). İşyerine yıldırma (mobbing): hastane örgütünde bir durum saptama çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yakındoğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, KKTC/ Lefkoşa.
• Özışık, Z. (2014). Ortaokul ve liselerde görev yapan öğretmenlerin psikolojik şiddete (mobbing) ilişkin görüşleri (Hatay ili örneği) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zirve Üniversitesi ve Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Öksüzoğlu, T. ve Şeşen, H. (2018). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kamu İşyerlerinde Mobbing Olgusu: Sendikaların Rolü Üzerine Nitel Bir Araştırma. Amme İdaresi Dergisi, 51 (1), 133-166.
• Pattabanoğlu, Y. (2016). Millî Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında görev yapan personelin mobbing yaşama düzeyinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 45(212), 175-199.
• Pekdemir, N. (2010). Denizli ilköğretim okullarında “yıldırma davranışlarına” ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Sabancı, A., ve Yücel, E. (2014). İlk ve ortaokul öğretmenlerinin velilere yönelik psikolojik yıldırma davranışları gösterme düzeyi. Türk Eğitim Dergisi, 3(3), 40-55.
• Serin, S. (2018). İlkokul öğretmenlerinin yıldırma (mobbing) davranışlarına maruz kalma düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Ssenyonga, J., Katharin, H., Mattonet, K., Nkuba, M., & Hecker, T. (2022). Reducing teachers’ use of violence toward students: A cluster-randomized controlled trial in secondary schools in Southwestern Uganda. Children and Youth Services Review, 138, 106521.
• Taştan, S. (2019). Okulöncesi öğretmenlerinin mobbing ve örgütsel sinizme yönelik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tınaz, P. (2011). İşyerlerinde psikolojik taciz (mobbing). İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Toker Gökçe, A. (2006). İş yerinde yıldırma: özel ve resmi ilköğretim okulu öğretmen ve yöneticileri üzerinde yapılan bir araştırma. Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara Üniversitsi, Ankara. (Tez No: 205196). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp Erişim tarihi: 20.10.2018
• Toker Gökçe, A. (2008). Mobbing: işyerlerinde yıldırma nedenleri ve başa çıkma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Tutar, H. (2004). İşyerinde Psikolojik Şiddet Sarmalı: Nedenleri ve Sonuçları. Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 101-128.
• Tutar, H. (2015). Mobbing (nedenleri ve başa çıkma stratejileri: kurumsal yaklaşım). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Türk, H. ve Kıroğlu K. (2018). Ailelerin sınıf öğretmenlerine uyguladığı mobbing davranışları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2357-2389.
• Uğurlu, C. T., Çağlar, Ç., ve Güneş, H. (2012). Ortaöğretim okullarında yıldırma (mobbing) davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(4).
• Uluöz, T. (2016). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile öğretmenlerin yıldırma yaşama düzeyleri ve örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, KKTC/Lefkoşa.
• Yaya, Ö. (2018). Akademisyenlerde mobbing ve psikosomatik belirtilerin ilişkisinde ruminatif düşünce biçiminin aracı rolünün incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, KKTC/Lefkoşa.
• Yıldırım, G. (2017). Kadın okul yöneticilerinin yıldırma (mobbing) kavramına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Yılmaz, N. (2019). Okul çalışma yaşam kalitesinin öğretmenlerin mobbinge maruz kalma düzeyleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yonarkol, C. (2018). Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile yıldırma davranışları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Yüce, M. K. (2019). İnsan kaynakları uygulamalarının çalışanların mobbing algısı üzerindeki etkisi: özel okul öğretmenlerine yönelik bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.