BİBER GAZININ İNSAN ÜZERİNDE ETKİLERİ VE İNSAN HAKLARI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ: HATAY POLİS MESLEK YÜKSEKOKULUNDA BİR UYGULAMA

Yıl 2012, Cilt: 9 Sayı: 20, 1 - 29, 05.09.2013

Yakup Bulut Mehmet Kara

Öz

Güvenlik güçlerine özel olarak verilmiş olan kuvvet (zor) kullanma yetkisi insan hakları açısından
değerlendirilmesi gereken bir konudur. Bu yetkinin varlığından çok kullanılan kuvvet, kullanılış biçimi,
limitleri ve zamanlama konusu sürekli bir tartışma konusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yetki
kapsamında maddi güç olarak kullanılan biber gazı ve benzeri kimyasal göz yaşartıcı gazlar kişilerin
gözlerini, solunum sistemini vb. organlarını etkileyerek kişilerin kontrolünü kolaylaştırdığından dünyanın
hemen her yerindeki güvenlik güçleri tarafından önemli bir teçhizat olarak görülmektedir. Bunun yanında
bazı çevreler gaz kullanımının insan haklarına aykırı ve bu gazların insan sağlığına zararlı olduğunu ileri
sürerek kullanımına tepki göstermekte ve yasaklanmasını istemektedir. Özellikle biber gazına maruz
kalmış kişilerin kısa bir süre sonra çeşitli sebeplerden dolayı hayatlarını kaybetmeleri konuyu daha önemli
hale getirmektedir.
Bu çalışma kapsamında önce insan haklarının tanımı ve evrensel değerleri açıklanacak daha
sonra ise güvenlik güçlerine verilen kuvvet (zor) kullanma yetkisinin ve biber gazı kullanımının insan
hakları yönünden değerlendirilmesi yapılacaktır. Bunların yanında biber gazının niteliği, kullanım şekli ve
etkileri ile biber gazı ile ilgili yapılan eleştirilere cevap bulunmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Hatay Polis
Meslek Yüksekokulu öğrencileri ile yapılan alan araştırmasının sonuçları değerlendirilerek biber gazının
etkileri ve insan hakları konusunda nasıl görüldüğü ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan hakları, hak, özgürlük, kuvvet kullanma, biber gazı

Kaynakça

• Alpert, G., P. and Dunham, R., G. (2010). “Policy and Training Recommendations Related to Police Use of CEDs: Overview of Findings From a Comprehensive National Study”, Police Quarterly, 13, (3), 235- 259.
• American Civil Liberties Union (1995). “Pepper Spray Update: More Fatalities, More Questions”, http://www.aclu-sc.org/attach/p/Pepper_Spray_New_ Questi- ons.pdf (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• Broadstock, M. (2002). “What İs The Safety of “Pepper spray” Use by Law Enforcement or Mental Health Service Staff?” NZHTA Tech Brıef Series, 1, (2).
• Bell, M., D., Rao, V., J., Wetli, C., V. and Rodriguez, R., N. (1992). “Positional Asphyxiation in Adult”, The American Journal of Forensic Medicine and Pathology, 13 (2), 101- 107.
• Çağıran, M. E. (2006). Uluslararası Alanda İnsan Hakları. Ankara: Platin Yayınevi
• Chan, T. C., Vilke, G. M. And Neuman, T. (1998). “Reexamination of Custody Restraint Position and Positional Asphyxia”, The American Journal of Forensic Medicine and Pathology, 19(3), 201-205.
• Crime and Misconduct Commission (2005). Oleoresin Capsicum (OC) Spray Use by Queensland Police, www.cmc.qld.gov.au (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• Çüçen, A. K. (2005). “Felsefî Açıdan İnsan Haklarının Evrenselliği Sorunsalı”. Heidegger, Nietzsche ve Politika, (4), 80- 91.
• Donnelly, J. (1989). Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları (Çev.: Mustafa Erdoğan ve Levent Korkut). Ankara: Yetkin Yayınları.
• Erdoğan, M. (2005a). Anayasal Demokrasi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2005b). Anaya Hukuku. Ankara: Orion Yayınevi.
• Erdoğan, M. (2007). İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, Ankara: Orion Yayınevi.
• Eroğlu, İ. (2007). İnsan Haklarının Parlamenter Denetimi, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 127.
• Eryılmaz, M. B. ve Bozlak, A. (2009). “Hukukumuzda Zor ve Silah Kullanma Yetkisi”. TBB Dergisi, 83, 223- 277.
• Fendoğlu, H. T. (2007). Milenyum Türkiye'sinde İnsan Hakları ve AB, Ankara: T.C Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı Yayınları No: 6.
• Gülmez, M. (2001). İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, Ankara: TODAİE Yayını.
• Granfield, J., Onnen, J. and Petty, C.S., M.D., (1994). "Pepper Spray and In-Custody Deaths," Executive Brief, 1ACP, Alexandria, VA.
• Haber Ekspres (2011, Ekim 14). “İzmir Barosu Mahkemeye Başvurdu”, http://haberekspres.com.tr/izmir-barosu-biber-gazi-icin-mahkemeye-basvurduhtm. (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• Harkleroad, W. (2004). A Comparative Study of Less-Lethal Weapons for Fırst Responder Police Officers, E.M.U. School of Police Staff and Command, http://www.jumpjet.info/CEM/04/Comparitive_Study_of_Less LethalWeapons pdf. (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• International Association of Chiefs of Police (1995). Pepper Spray Evaluation Project, Executive Summary, http://www.theiacp.org/LinkClick. aspx? fileticket=1ez3qt59Qoo%3D&tabid=301. (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• İnternet, http//www.mevzuat.gov.tr (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• İnternet, http//www.yargitay.gov.tr.aihmupload74552-01.pdf,(E.T: 18.01.2012).
• İnternet, www.tfd.org.tr/ eski/ktcg/belgeler/Biber_gazi.doc,(E.T.: 18.01.2012).
• Kapani, M. (1981). Kamu Hürriyetleri. Ankara: A.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları
• Kuyaksil, A. (2002). İnsan Hakları Bilgileri. Ankara: Eylül Kitap& Yayınevi.
• Kuyaksil, A. (2009). “Türk Anayasalarında Kadın Hakları Gelişimi”, MKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, (11), 328- 352.
• Küçük, F. (2007). “Çalışanlarının İşe Güdülenmesinde Herzberg'in Motivasyon– Hijyen Faktörlerinin Önemi: Belediye Çalışanlarına Yönelik Bir Uygulama”. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 511, (44), 75- 94.
• MacDonald, J. M., Kaminski, J. R., and Michael R. Smith, M. R. (2009). “The Effect of Less-Lethal Weapons on Injuries in Police Use-of-Force Events”, American Journal of Public Health, 99 (12), 2268-2274
• Milliyet (2012, Ocak 01). “Biber Gazı Tahriş ve İritasyona Yol Açar”, http://siyaset.milliyet.com.tr/biber-gazi-tahris-ve-iritasyona-yol-acar/siyaset siyasetdetay/01.01.2012/1482876/default.htm (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• National Institute of Justice (1994). “Oleoresin Capsicum: Pepper Spray as a Force Alternative”, U.S. Department of Justice Office of Justice Programs National Institute of Justice: Washington, D.C.
• National Institute of Justice (2003). “The Effectiveness and Safety of Pepper Spray”, U.S. Department of Justice Office of Justice Programs National Institute of Justice: Washington, D.C.
• Özdemir, A., Yavuz, M., Candemir, E. ve Göktepe, F. (2003). Silah&Atış. Ankara: Karlar Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Reay, D., T., Fligner, C., L., Stilwell, A., D. and Arnold, J. (1992). Positional Asphyxia During Law Enforcement Transport. The American Journal of Forensic Medicine and Pathology, 13 (2), 90- 97.
• Rodoplu, Ü. (2011). “Biber Gazı, Limon ve Su”, www.ulkumenrodoplu.com, (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• Savcı, B. (1953). İnsan Hakları (Kanunilik Yoluyla Korunması). Ankara: AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Sevindik, M. (2003). For Security Personel Defence And Intervention Theory And Practice. İstanbul: Müka Print
• Sevindik, M. (2009). Polis Savunma Taktikleri Teori ve Pratik. Ankara: Dörtbay Yay.
• Sevindik, M., Esen, E. ve Gedikli, M. (2011). Polis Savunma Taktikleri. Ankara: Polis Akademisi Yay.
• Smith, M.R. and Alpert, G.P. (2000). Pepper Spray A Safe Reasonable Response to Suspect Verbal Resistance, Policing. An International Journal of Police Strategies & Management, 23 (22), 233- 245.
• Smith, M. R., Kaminski,R. J., Alpert, G. P., Fridell, L. A., MacDonald, J. And Kubu, B. (2010). “A Multi-Method Evaluation of Police Use of Force Outcomes”, Final Report to the National Institute of Justice. https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/ nij/grants/231176.pdf. (Erişim Tarihi: 18.01.2012).
• Tezcan, D., Erdem, M. R. ve Sancakdar, O. (2002). A.İ.H.S. Işığında Türkiye'nin İnsan Hakları Sorunu. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Türk Tabipler Birliği (2011). Kimyasal Silahlar Gösteri Kontrol Ajanları, Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, (2011, Aralık 06) http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem24/yil2/ham/b02901h.htm. (E.T.: 18.01.2012).
• Ünal, Ş. (2001), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınlar.
• Wolf, R., Mesloh, C. and Henych M. (2008). “Cumulative Force Factor: Examining Resultant Suspect and Officer Injuries”, Law Enforcement Executive Forum 8(4), 65- 79.