Osmanlı Devleti'nde Türklerin Açtığı Özel Mektepler/ Private Islamic Schools In The Ottoman State

Yıl 2012, Cilt: 9 Sayı: 19, 105 - 123, 26.11.2013

Sogül Kurt

Öz

Tanzimat Dönemi (1839-1876)'nde özel okullar açılmış olsa da bunlar çok nitelikli ve uzun ömürlü olmamıştır. Ancak II. Abdülhamid Dönemi'nden itibaren Türklerin bin bir zorluklarla açmış oldukları Özel İslam Mektepleri bulunmaktadır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde açılmış olan Özel İslam Mekteplerinin kuruluşu ve amaçları araştırılmıştır.

Çalışmamız nitel bir araştırma olup, doküman analizi yöntemi kullanılmış, arşiv belgeleri, maarif, devlet ve vilayet salnameleri, okul ders cetvelleri ve talimatnameleri, konu ile yazılmış bilimsel eserler taranarak hazırlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı Devleti'nde 1876 ile 1918 yılları arasında İstanbul'da açılan Özel İslam Mektepleri ve bu mekteplerin Türk eğitim tarihindeki yeri ve önemini belirlemektir.

Osmanlı eğitim sisteminde son dönemlerde açılan Özel İslam Mektepleri Osmanlı eğitiminin modernleşmesi kapsamında Maarif Nezareti'nin gözetimi ve denetimi altında eğitim ve öğretime devam etmişlerdir. Müslüman halkın daha iyi eğitim alması ve bu alanda yabancı okullarla rekabet etmesi amacıyla açılan bu okullar, Devletin çok çalkantılı bir döneminde faaliyet göstermiştir. Bu nedenle belirledikleri hedeflerin gerisinde kalmışlardır.

Anahtar Kelimeler: Özel okullar, Eğitim, Özel İslam Mektepleri.

In this study, Private Islamic Schools that opened in the last years of the Ottoman Empire were investigated. Despite some private schools were opened during the Tanzimat Period (1839-1876 AD), they didn't prove to be much qualified and last long. The first traces of Private Islamic Schools are found only after the Reign of Abdulhamid II, which were founded by Turkish communities, after passing through immense difficulties. This study puts up some research on Private Islamic Schools during the final periods of the Ottoman State.

The purpose of this study is to highlight the place and significance of Private Islamic Schools that were opened up in Istanbul, during the period between 1876 and 1918, in Turkish history of education.

Opened up during the final years of the Ottoman State to join the educational system of the Empire, the Private Islamic (or Muslim, in some other context) Schools have continued to offer training and education under supervision and control of the Secretary of Education, within the scope of modernization of Ottoman educational system. Principally and primarily aimed at ensuring a better education for Muslim community, at a level qualified enough to compete with that provided by international schools, these educational institutions operated in a highly troubled and frustrating period, which fact led them lag way behind their preset goals.

Key Words: Private schools, education, private Islamic schools

Anahtar Kelimeler

Özel okullar, Eğitim, Özel İslam Mektepleri

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2005). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö 1000-M.S. 2004), Ankara: Pegem Akademi.
• Alkan, M.Ö. (2000). “Osmanlı İmparatorluğu'nda Eğitim ve Öğretim İstatistikleri,1839-1924, Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik” (Derleyen Halil İnalcık, Şevket Pamuk), Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, s.127-145.
• Alkan, M.Ö. (2003). İmparatorluk'tan Cumhuriyete Terakki Vakfı ve Terakki Okulları, Ankara.
• Ayhan, H. Maviş, H.(1994), “Darüşşafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, s.7-9.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], (H.1293) Maarif Mektubî (MF. MKT). Belge No: 38/62 ; BOA, (H. 1322) Maarif Mektubî (MF. MKT). Belge No: 809/69, 834/5; BOA, (H. 1324), Şura-yı Devlet (ŞD). Belge No: 221/35 . BOA, (H. 1324) Maarif Mektubî (MF. MKT). Belge No:950/73, BOA, (H. 1307) Dahiliye Mektubi (DH. MKT) Belge No: 1749/105. İstanbul.
• Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye Vezaifine Müşir Nizamname .(H. 1327).
• Darüşşafaka Türkiye'de İlk Halk Okulu.(1948). İstanbul.
• Darüşşafaka. (R. 1325- 1326).
• Darüttedris Ders Programı.(H. 1322).
• Devlet Salnameleri, (H. 1327), (H. 1328)
• Doğan, E.(2008). Numune-i Terakki İlk Öğrenci Dergisi, İstanbul.
• Doğan, O. (2007). Sultan İkinci Abdülhamîd Han Devri Osmanlı Mektepleri, İstanbul, Çamlıca Basım Yayın ve Tic. A.Ş.
• Ergin, O. (1941). Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul.
• Ergün, M. (1996). İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara.
• Fortna, B.C. (2005). Mekteb-i Hümayûn. Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim. Çev. Pelin Siral, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid, (Çeviren Ali Berktay), İstanbul, Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
• Hususi Mektepler Talimatnamesi, (R. 1331).
• Kanun-i Esasi (1293).İstanbul.
• Kodaman, B. (1999) Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koçer, H. A. (1970) Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi
• Leyli ve Nehari Numune-yi Terakki Mektebi Husûsîyesinin Talimat Dahiliye ve Esasiyesi.(H. 1310). s. 1-16.
• Maarif–i Umûmiye Nezaretine Merbut Bilcümle Mekatib Ders Cetveli.(H. 1320). s.3. İstanbul.
• Maarif Nezareti İdaresinde Bulunan Mekatibi İbtidaîye, Rüşdiye, İdadîye, Aliye İle Mekatibi Husûsîye Ve Ecnebiyenin Ve Dersaadette Tahriri İcra Kılınan Ve Taşrada Mevcut Bulunan Kütüphaneler (H. 1323-1324 ve kısmen 1325-1326).
• Maarif Salnamesi .(H. 1321), (H. 1316), (H. 1317), (H. 1318), (H. 1319).
• Maarif-i Umûmiye Nizamnamesi.(1869).
• Makriköy İttihad-ı İnas Osmanî Mektebi.( H. 1328).İstanbul, s.1 -15.
• Makriköy İttihad-ı İnas Osmani Mektebi Talimatnamesi.
• Mekatib-i Husûsiye Talimatnamesi ,(R. 1331).
• Mekatib-i Husûsiye Nizamname Layihası, s 1-8.
• Mektebi Osmanî Dahili ve Harici Talimatı.(H. 1310). s.1-12.
• Okay, C. (1995). Numune-i Terakki, Yedi İklim, No: 69, Ekim.
• Osmanlı İttihad Mektepleri Tarifnamesi. (H. 1327).
• Osmanlı İttihad Mektepleri, Çocuk Bahçesi ve İbtidaî Programı,(H. 1327).
• Özkan, S. (2010). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Rehber-i İttihad-i Osmanî, Leyli ve Nehari-İbtidaî ve Tali.
• Salname-i Vilayet Aydın. (H. 1326/ M. 1908-1909).
• Salname-i Vilayet Selanik. (H. 1312/ M. 1894-1895),(H. 1315/ M.1897-1898), (H. 1318/ M. 1900-1901), (H. 1324/ M.1906-1907),(H. 1325/ M.1907-1908 ).
• Somel, S.A. (2010). Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İstanbul: İletişim Yayınları
• Şahbaz, N. K. ve Bağcı, H. (2008). “Halka Okuma Yazma Öğretmede İlk Önemli Kurum: Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye ve Yayınları”, Ege Eğitim Dergisi, (9)1: s. 23-33.
• Uygun, S. (2003). “Türkiye'de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri)”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.36, S.1-2,s. 107-109
• Vahapoğlu, M.H. (1992). Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, İstanbul
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Ankara, Seçkin Yayıncılık.