Alalakh'dan Antıokheıa'ya Hatay'da Kentleşme Süreci/Urbanization Process in Hatay From Alalakh To Antioch

Yıl 2009, Cilt: 6 Sayı: 12, 258 - 288, 29.01.2014

Hatice Pamir

Öz

Kuzey Levant' ın başlangıcında yer alan Hatay' ın topografik yapısını, güneyden kuzeye doğru uzanan el-Ansariye Dağları, Kel Dağı ve Amanos Dağları ile Asi Nehri Vadisi ve Amik Ovası belirler. Erken Tunç Çağı' nın sonlarında ortaya çıkan kent ve kentleşme sürecinin yaşandığı Amik Ovası' nda, kronolojik sıra ile Alalakh (Açana Höyüğü), Kunulua (Tayinat Höyüğü), Antigoneia ve Antiokheia (Antakya) birbirinin ardından kurulmuş kentlerdir. Amik Ovası' nın denize bağlandığı Asi Nehri Deltası' nda yer alan Sabuniye, Al Mina ve Seleukeia Pieria ise coğrafi, kültürel ve ticari bakımdan Amik Ovası' nın etkileşim alanı içinde kaldığından; Amik Ovası' ndaki kentlerle yakın ilişkiler içinde olmuşlardır.  Ova' nın güneybatı köşesinde yer alan Antiokheia, kentleşme olgusunun en üst noktaya çıktığı Helenistik ve Roma döneminde, büyüklüğü ve kentsel özellikleri itibarıyla diğerlerinden ayrılmaktadır. Bu çalışma, Hatay da kent ve kentleşme olgusunu belirli bir tarihsel süreç içinde Amik Ovası merkezli olarak ele almayı amaçlamaktadır. Bu süreç orta tunç çağında ortaya çıkan  ilk kent olan Alalakh' dan başlayarak Helenistik dönemde kurulan Antiokheia ya kadar olan 1700 yıllık tarihsel dönemi kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kentleşme, Hatay, Antiokheia, Alalakh, Kunulua, Antigoneia,  Kıyı Yerleşimleri, İç Bölge Yerleşimleri

Abstract

Hatay province is located on the beginning of the Northern Levant. Its topographical appearance is defined mainly by el Ansariye mountain range and Mount Cassius on the South, Amanos mountain range on the North and Amuq Plain and Orontes River. Amuq plain was one of the place where the city states and urbanization period took place at the end of early Bronze Age. These founded chronologically Alalakh (Tell Atchana), Kunulua or Kullani (Tell Tayinat), Antigoneia and Antioch.  Sabuniye, Al Mina and Seleukeia Pieria were founded in relationship with these centers in the Orontes Delta in which Amuq Plain opened to Mediterranean world. Antioch, which locates on the southwest corner of the Amuq, is separating from the others by its dimension and urban features in Hellenistic and Roman periods when the urbanization phenomenon was on the uppermost level. This article aims to analyze the urban and urbanization process in specific time period based on the Amuq Plain in Hatay. The urbanization process covers 1700 years time period starting in middle Bronze Age by emerging of Alalakh until the foundation of Antiokheia.

Key Words: Urbanization, Hatay, Antioch, Antigoneia, Alalakh, Kunulua, Inland sites, Coastal sites

Anahtar Kelimeler

Kentleşme, Hatay, Antiokheia, Alalakh, Kunulua, Antigoneia, Kıyı

Kaynakça

• Akarca, A. (1998) . Şehir ve Savunması Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Aktüre, S. (1994). Anadolu' da Bronz Çağı Kentleri, Türkiye Araştırmaları 6, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Bevan, E. R. (1902). The House of Seleucus Vol. 1-2 , Edward Arnold Publisher Londra.
• Boardman, J. (1980). The Greek Overseas: The Early Colonies and Trade, New and Enlaerged Edition, Thames and Hudson, London.
• Boardman , J. (1990). “Al Mina and History”, Oxford Journal of Arcaeology 9, s.1690-190.
• Braidwood, R. J. (1937). Mounds in the Plain of Antioch: An Archaeological Survey, the university of Chicago, Oriental Institute Publications Vol. XLVIII, The University of Chicago Press.
• Casana, J. , Wilkinson, T. (2005a). “Settlement and Landscapes in the Amuq Region”, The Amuq Valley Regonal Projects Volume 1: Surveys in the Plain of Antioch and Orontes Delta Turkey, 1995-2002, ed. K. A. Yener, s. 25-66. Oriental Institute Publications no 131. Chicago.
• Casana, J., Wilkinson, T. (2005b). “Gazetteer of Sites”, The Amuq Valley Regonal Projects Volume 1: Surveys in the Plain of Antioch and Orontes Delta Turkey, 1995-2002, ed. K. A. Yener, s. 203-280. Oriental Institute Publications no 131. Chicago.
• Childe, G. (1983)(2). Tarihte Neler Oldu , Çev. M. Tunçay-A. Şenel, İstanbul AlanYayıncılık.
• Dio Cassius. Dio's Roman History, Çev. E. Cary, Loeb Classical Library, 9 volumes, Greek texts and facing English translation: Harvard University Press, 1914 thru 1927.
• Diodorus Sicillus, Bibliothekes Istorikes (Çev. R.M.Geer), Harvard University Press, Cambridge, Massachusets; W. Heinemann Ltd. 1983. Londra.
• Downey, G., 1966(2) . A History of Antioch in Syria From Seleucus to the Arab Conquest, Princeton University Press. Princeton.
• Dussaud, R. (1927). Topographie Historique Del La Syrie Antique et Medievale, Librarie Orientaliste Paul Geuthner, Paris.
• Gates, M.H. (2004a). “2002 Season at Kinet Höyük (Yeşil/Dörtyol, Hatay)”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı 1.Cilt, s. 405-417, T.C.Kültür ve turizm Bakanlığı Yayınları, Yayın No 2997-1, Ankara
• Gates, M.H. (2004b). “Kinet Höyük 2002”, Anmed Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 2003-1.s. 17-19, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya.
• Grainger, J.D. (1990). The Cities of Seleukid Syria, Clarendon Pres, Oxford.
• Haines, R. C. (1971), Excavations in the Plain of Antioch II: The Structural Remains of the Later Phases: Chatal Höyük, Tell al-Judaidah and Tell Tayinat, Oriental Institute Publications, No.92.Chicago: University of Chicago Press.
• Harrison, T.P., Batiuk, S. and Pavlish, L. (2005) “The Tayinat Survey”, The Amuq Valley Regional Projects Vol. I: Surveys in the Plain of Antioch and Orontes Delta, Turkey, 1999-2002, ed. By K. A.Yener, The Oriental Institute of The University of Chicago, s.183-190.
• Harrison, T., Batiuk, S. and Snow, H. (2006). “ 2004 Yılı Tayinat Höyük Kazıları”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, s. 353-362, T.C.Kültür ve turizm Bakanlığı Yayınları, Yayın No 3054-2. Ankara
• Hawkins, J. D. (1980). “Kinulua”, Reallexicon der Assyriologie und Vorderasiatischen ArchÓ“ologie V, s. 597.
• Hild, F.- H. Hellenkemper (1990). Kilikien un İsaurien, Verlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften, Wien.
• Jacquot, P. (1931). Antioch Centre de Tourisme, Comité de tourisme d' Antioch, Antakya.
• Jones, A. H. M. (1998). The Cities of The Eastern Roman Provinces, Oxford University Press.
• Keleş, R. (1980). Kentbilim Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Keleş, R. (1996) Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara.
• Kılıçoğlu, O. (2006). “Göl'den Çöl' e Amik”, Hatay' da On sıcak Gün, ed. Y. Ergün, s. 68-75, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları No:19. Hatay.
• Killebrew, A. E., Lehmann, G., Gates, M. H. (2008). “Summary of the 2007Cilicia Survey İskenderun Bay Region”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3172-3, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 131-3, s. 227-238.
• Ksenophon, Anabasis, (Çev. T. Gökçöl), İstanbul. 1984.
• Libanius, Selected Works I-II (Çev. A.F.Norman), Harvard University Press, Cambridge, Maasachusets; W. Heinemann, Londra.
• Luckenbill, D. D. (1968)(2). Anceint Records of Assyria and Babylonia Vol.1 Historical Records of Assyria from the Earliest times to the Sargon, Greenwood Pres Publishers, New York.
• Malalas, Johannes, The Chronicle, İng. Çeviri E. Jeffreys, M. Jeffreys and R. Scott, Australian Association for Byzantine Studies, Melbourne 1984.
• Mumford, L. (1989). The city in History: Its Orıgıns, Its Transformations and Its Prospects, A Harvest Book, Harcourt Insc. Sandiego, New York, London.
• Naumann, R. (1991)(3). Eski Anadolu Mimarlığı, (Çev. B. Madra), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Newell, E. T. (1941). The Coinage of the Western Seleucid Mints From Seleucus I to Antiochus III, The American Numismatic Society, New York.
• Newell, E. T. (1920). Myriandros, Alexandria Kat'Isson American Numismatic Society New York.
• Norman, A. F. (2000). Antioch as a center of Hellenic Culture as Observed by Libanius, Liverpool University Pres.
• Owens, E. J. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent (Çev. C. Bilsel), Homer Kitapevi İstanbul.
• Pamir, H. (2001). Seleuceia Pieria, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• ¬Pamir, H. (2005). “The Orontes Delta Survey”, The Amuq Valley Regonal Projects Volume 1: Surveys in thePlain of Antioch and Orontes Delta Turkey, 1995-2002, ed. K. A. Yener, s. 67-98. Oriental Institute Publications no 131. Chicago.
• Pamir, H. (¬2006). “Al Mina and Sabuniye in The Orontes Delta: The Sites”, Greek Colonisation, An Account of Greek Colonies and Other Settlements Overseas Vol. 1, ed. G. R. Tsetskhladze, s.535-545., Brill Publishers, Leiden, Boston.
• Pamir, H. and Nishiyama, S. (2002). “ The Orontes Delta survey: Archaeological Investigation of Ancient Trade Stations/Settlements” Ancient West and East Vol. 1No 2.,s. 294-314. Brill Publishers, Leviden, Boston.
• Plinius, Naturalis Historia (Çev. H.Packham), Harvard University Press, Cambridge, Masachusets; W. Heinemann, Londra. 1959.
• Plutarch, Bioi Paralelloi (Çev. B. Periin), G.P.Putnams' Son, New York; W. Heinemann, Londra. 1920
• Pococke, R. (1745). A Description of the East and Other Countries Vol2 Part 1: Observations on Paletsine or Holy Land, Syria, Mesopotamia, Cyprus and Candia, L. Bowyer Ltd. Londra.
• Rostovtzeff, M. (1998)(2) . The Social and Economic History of the Hellenistic World I-III, Clarendon Press, Oxford.
• Saltz, D. L. (1978). Greek Geometric Pottery in the East: The Chronological Implications, Harvard University Basılmamış Doktora Tezi.
• Seton-Williams, M.V. (1959). “Cilician Survey”,Anatolian Studies, 4, s. 121-174.
• Strabo, Strabonos Geographikon I-VIII (Çev. H.L.Jones) Harvard University Press, Cambridge, Maasachusets; W. Heinemann, Londra. 1940.
• Waldbaum, J., C. ( 1997). “Greeks in the East or Greeks and the East? Problems in the Definition and Recognition of Presence”, Bulletin of The American Schools of Oriental Research 305, s.1-17.
• Wyhcherley, R. E. (1986). Antik Çağda Kentler Nasıl Kuruldu (çev. N.Nirven-N. Başgelen), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Wilkinson, T.J. ( 2003). Archaeological Landscapes of the Near East,The University of Arizona Press.
• Woolley, L. (1961). The Art of The Middle East, including Persia, Mesopotamia and Palestine, New York: Crown Publishers.
• Woolley, L. (1959)(2) . A Forgotten Kingdom, London Max Parrish and Co Ltd.
• Woolley, L. (1955). Alalakh, An Account of Excavations at Tell Atchana in the Hatay, 1937-1949 , University Pres by Charles Batey for The Society of Antiquaries. Oxford.
• Woolley, L. (1937). “Excavations Near Antioch in 1936”, AJ 16.1-15.
• Woolley, L. (1938). “The Excavations at Al Mina, Sueidia”, JHS 58, 1-30, 133-70
• Yener, K.A. (2005a). “The Amuq Valley Regional Projects”, The Amuq Valley Regional Projects Volume 1: Surveys in thePlain of Antioch and Orontes Delta Turkey, 1995-2002, ed. K. A. Yener, s. 1-24. Oriental Institute Publications no 131. Chicago.
• Yener, K.A. (2005b) “Alalakh Spatial Organization”, The Amuq Valley Regonal Projects Volume 1: Surveys in thePlain of Antioch and Orontes Delta Turkey, 1995-2002, ed. K. A. Yener, s. 99-144. Oriental Institute Publications no 131. Chicago.
• Yener, K.A., Edens, C., Harrison , T.P., Verstraete, J., and Wilkinson, T. (2000). “The Amuq Valley Regional Project 1995-1998”, American Journal of Archaelogy Vol. 104, s. 163-220.
• Yurt Ansiklopedisi. 1982. “Hatay”, Anadolu Yayıncılık, fasikül 61-62,63: 3369-3503. İstanbul.
• Harita ve Resim Listesi
• Harita 1: Hatay topografik haritası, Amik, antik ve modern kentler (ODAP Arşivi)
• Harita 2: Amik Ovası' nda II. Bin-I.Bin boyunca kullanılan ana yollar ve ana kavşak noktaları (Yener et al. 2000, fig. 13)
• Harita 3: Antigoneia' nın Jacquot tarafından çizilmiş taslak haritası (Jacquot 1931, 192)
• Resim 1: Aççana Höyüğü ve Tayinat Höyüğü' nün hava fotoğrafı (Casana-Wilkinson 2005, fig.2.3)
• Resim 2:Aççana Höyüğü topografik plan, VII. ve IV. Tabaka saraylarının planı (A. Yener' in izniyle)
• Resim 3: IV. tabakaya ait tapınağın girişinde in situ bulunan bazalttan yapılmış aslan heykelleri (Woolley 1955, Pl. XIa )
• Resim 4a:Tayinat Höyüğü/Kunulua 1937 kazılarında höyüğün hava fotoğrafı(Haines 1971, Plate 92)
• Resim 4b: Tayinat Höyüğü/Kunulua kazı planı ve ortaya çıkarılan yapılar (Haines 1971, Plate 93)
• Resim 5a: Tayinat Höyüğü/Kunulua II Yapı evresi megaron planlı tapınak kazı planı ve illustrasyon çizimi.(T. Harrison' un izniyle)
• Resim 5b: Tayinat Höyüğü/Kunulua kazıları II. Yapı evresi megaron tapınağın bazalttan çift aslanlı sütun kaidesi (Haines 1971, Plate 80B)
• Resim 6: Tayinat Höyüğü/Kunulua II. Yapı Evresi, VIII.Yapı avlu, sokak ve temel kalıntıları (Haines 1971, Plate 72B)
• Resim 7a: Tayinat Höyüğü/Kunulua I. Yapı'nın avlusu ve sütun kaideleri (Haines 1971, Plate 75A)
• Resim 7b: Tayinat Höyüğü/Kunulua, I.Yapıya ait bazalttan yapılmış in situ sütun kaidesi (Haines 1971, Plate 75B)
• Resim 8: Tayinat Höyüğü/Kunulua, II. Yapı Evresine ait tapınak ve saray planı (Haines 1971, Plate 106)